به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به مناسبت هفته پژوهش، دومین نشست علمی کتاب‌سازی با عنوان «آسیب‌شناسی ترجمه کتاب کودک و نوجوان» دوشنبه (۲۷ آذرماه) در کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران با حضور سیدباقر میرعبداللهی، معاون نهاد کتابخانه‌های عمومی، محمد گودرزی دهریزی، نویسنده کتاب کودک، حسین سعیدی، مدیرعامل انتشارات به‌نشر، مجید عمیق، مترجم و داور کتاب‌های کودک و نوجوان و حامد عبدوس، مدیرکل تأمین منابع کتابخانه‌ها برگزار شد.
بخش درخور توجهی از ناشران برنامه‌ای برای ترجمه ندارند و بازارمحور هستند
سیدباقر میرعبداللهی در این نشست درباره اهمیت کتاب‌های ترجمه در نهاد کتابخانه‌های عمومی گفت: نهاد سه هزار و ۷۰۰ کتابخانه را اداره می‌کند و در ذهن ناشران به نام ابرخریدار معرفی شده است؛ اما خودش را جدا از ناشران نمی‌داند و به محتوای کتاب‌ها توجه دارد. فرآیند ارزیابی در نهاد کتابخانه‌ها به موضوعات مختلفی توجه دارد. در نمایشگاه بین‌المللی ۱۴۰۲ یکی از صحبت‌های مقام معظم رهبری، کتاب‌های ترجمه بود. اولین آثاری که از حوزه رهبری منتشر شد، ترجمه بود؛ ضمن اینکه خود ایشان به ترجمه‌های نام‌بردنی توجه دارند.
وی ادامه داد: به جز این، اهمیت موضوع ترجمه در حوزه کودک و نوجوان هم از لحاظ کیفی و هم کمّی محرز است. تجربه به ما نشان داد که بخش درخور توجهی از ناشران برنامه‌ای برای ترجمه ندارند و بازارمحور هستند. این بازار داغ، چندان توجهی به مسئله فرهنگی مخاطب ندارد؛ بنابراین تمامی این موارد حساسیت موضوع ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان را برای ما زیاد می‌کند.
ترجمه زمانی آسیب‌زننده می‌شود که کتاب‌های تألیفی را تحت‌الشعاع قرار دهد
محمد گودرزی دهریزی درباره رهاوردهای ترجمه گفت: من مترجم کتاب کودکان نیستم و در اینجا صرفاً از منظر نویسنده کودک و خواننده حرفه‌ای کتاب کودکان به مبحث ترجمه نگاه می‌کنم. ترجمه دو رهاورد برای جامعه دارد. یکی تعامل فرهنگی از لحاظ مفهوم و فرم بین جوامع است؛ مفاهیمی که در کتاب‌های کودک بیان می‌شود، صرفاً مربوط به یک منطقه نیست بلکه مفاهیم جهانی است و همه کودکان دنیا باید در رده سنی خودشان آن کتاب‌ها را بخوانند؛ البته در اینجا منظورم کتاب‌های زرد نیست بلکه منظورم کتاب‌های ضروری است؛ کتاب‌هایی که موضوعات جهان‌شمول دارند.
وی افزود: اگر از زاویه فرم به ترجمه نگاه کنیم، ترجمه سبک‌های نوشتاری را انتقال می‌دهد. نوشتن به سبک‌های مختلف در غرب از سال‌ها پیش شروع شده و با استفاده از کتاب‌های ترجمه این سبک‌ها به کشور ما هم منتقل شده است.
نویسنده کتاب «امضا جوجه‌تیغی» درباره نحوه اندازه‌گیری میزان آسیب ترجمه بیان کرد: در دنیا یک معیاری از لحاظ کمّی که باعث اندازه‌گیری میزان آسیب ترجمه می‌شود، وجود دارد و آن هم نسبت ترجمه به تألیف است؛ یعنی ترجمه زمانی آسیب‌زننده می‌شود که نسبت آن به نسبت تألیف بیشتر شود. ترجمه ارزشمند است؛ اما زمانی آسیب‌زننده می‌شود که حوزه کتاب‌های تألیفی را تحت‌الشعاع قرار دهد.
گودرزی دهریزی ادامه داد: ما در حوزه کتاب‌های کودک، مترجمان ارزشمندی داریم؛ ولی در حوزه ترجمه نثر، ترجمه‌هایی را می‌بینیم که با یک مکانیزم ترجمه شده‌اند؛ یعنی ترجمه کتاب‌های آموزشی با ترجمه کتاب‌های داستانی به یک شکل است. هر زبانی به لحاظ ساختاری، یک‌سری هنجار دارد؛ مترجم باید هنجارهای زبان مبدا و مقصد را بداند. کتاب‌های ترجمه از لحاظ بُعد عاطفی باید خیلی قوی باشند و بار عاطفی را به خوبی ارائه دهند. مترجم‌های کتاب کودک، زبان مبدا را به خوبی می‌شناسند؛ اما ضعف آنها در زبان مقصد یعنی زبان فارسی است. ضعف‌های ساختاری در کتاب‌های ترجمه ناشی از آشنا نبودن با زبان مقصد است.
نهاد کتابخانه‌های عمومی باید برای نویسندگان و تصویرگران ایرانی برندسازی کند
حسین سعیدی در این نشست از موضع ناشر به حوزه ترجمه نگاه کرد و گفت: چرا ناشران به سراغ ترجمه می‌روند؟ ناشران به سه دلیل به سراغ ترجمه می‌روند؛ یک، تبلیغ و رسانه؛ در حال حاضر بیشتر فعالیت‌های کودکان و نوجوانان در فضای رسانه است و فعالیت کشورهای غربی در حوزه تبلیغ در رسانه بسیار زیاد است. دو، اقتصادی بودن ترجمه نسبت به تألیف. سه، نپیوستن به قانون کپی‌رایت. این سه عامل باعث شده ترجمه‌های متفاوت وارد بازار شود.
وی از معضلات ترجمه گفت و افزود: می‌توان ترجمه را از چهار موضع بررسی کرد؛ مباحث فرهنگی، روایت‌های علمی، تاریخی و فانتزی باعث تقویت خلاقیت کودکان می‌شود؛ اما کتاب‌های ترجمه باعث شکاف فرهنگی در نسل جدید می‌شود. طبیعی است که هر نویسنده غربی و غیرایرانی از زیست‌بوم خودش الهام گرفته و ناخودآگاه وقتی این موارد را در متن اعمال کند، در کودک اثر خواهد گذاشت. در بحث ترجمه‌های ضعیف، مترجم باید درک درستی از دنیای کودکان داشته باشد و به خوبی به زبان مبدا و مقصد مسلط باشد و صرفاً ترجمه کلمه به کلمه صحیح نیست. ناشران برای سود بیشتر به جای اینکه به سراغ مترجمان مجرب بروند، به سراغ مترجمان تازه‌کار می‌روند.
مدیرعامل انتشارات به‌نشر ادامه داد: یکی دیگر از معضلات ترجمه، بحث چندترجمگی است که همین موضوع باعث به هدر رفتن سرمایه‌ها می‌شود. آخرین و مهم‌ترین معضل در حوزه ترجمه، آسیبی است که ناشران غیرحرفه‌ای به مترجمان خواهند زد. مهم‌ترین اقدامی که نهاد کتابخانه‌های عمومی باید انجام دهد این است که برای نویسندگان و تصویرگران ایرانی برندسازی کند و به تبلیغ و ترویج آثار آنها کمک کند.
۴۰ سال است که در ترجمه کتاب کودک، خانواده گم شده است
مجید عمیق در تجربه خود در حوزه ترجمه گفت: خیلی وقت‌ها دوست داشتم قلمم را بشکنم و ترجمه نکنم؛ اما نشد. ترجمه را کسی نفی نمی‌کند؛ چرا که دادوستد فرهنگی است. یک تعریف برای ترجمه داریم و آن هم دریافت محتوا از منبع و بازسازی آن در مقصد است. در حوزه ادبیات، ما مسائل ارزشی و فرهنگی زیادی داریم که باید مواظب آن باشیم. ۴۰ سال است که در ترجمه کتاب کودک، خانواده گم شده است. رمان‌های ۶۰ سال پیش هم مذهبی‌تر هستند و هم خانواده در آن نقش دارد.
وی ادامه داد: باید رمان‌های جهان‌شمول را ترجمه کرد اما به خوبی. بهترین کتاب‌های تألیفی در دهه ۶۰ بود؛ البته در آن زمان نمایشگاه‌های کتاب‌های کودک و نوجوان غربی نبود و تعداد نویسندگان کودک و نوجوان هم به تعداد انگشتان دست بود. در دهه ۷۰ تعداد تألیف به ترجمه ۶۰ به ۴۰ بود؛ ولی ترجمه‌ها خوب بود چرا که هنوز مترجمان بی‌سواد رشد نکرده بودند. از دهه ۸۰ به بعد این آمار تغییر کرد و ترجمه‌های ضعیف افزایش پیدا کردند.
عمیق در انتهای صحبت‌های خود عنوان کرد: ما باید به جای تولید، به علم تولید فکر کنیم. در ایران خلاء موضوعی داریم و نگاه نو می‌خواهیم. ناشری موفق است که از زاویه جدیدی به موضوعات نگاه کند. وظیفه نهاد کتابخانه‌های عمومی این است که در حوزه ترجمه به موضوعات به صورت جدا جدا و تخصصی نگاه کند؛ یعنی ترجمه کتاب‌های علمی با کتاب‌های داستانی متفاوت باشد و متخصص خودش را داشته باشد.
بیشتر توجه نهاد، کتاب‌های تألیفی است
حامد عبدوس در این نشست گزارشی از عملکرد نهاد کتابخانه‌ها در حوزه کودک و نوجوان ارائه کرد و گفت: حوزه کودک و نوجوان یکی از دغدغه‌های اصلی نهاد است؛ چرا که حوزه گسترده‌ای دارد. ما در این حوزه کارشناسان متخصص داریم و کارشناسان با ملاحظات ما، یک بار دیگر با متر و معیارهای مختلفی کتاب‌ها را رصد می‌کنند. کارشناسان را درباره نیاز مخاطب و سیاست‌های خودمان توجیه می‌کنیم. در نهاد به کتاب‌های تألیفی و ترجمه توجه می‌شود. تا جایی که می‌شود، بیشتر توجه ما کتاب‌های تألیفی است. سیاست نهاد هم توسعه کتابخانه‌های سیار و تخصصی کودک و نوجوان است و هم کتابخانه‌های مرکزی.
نظر شما