سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نوزدهم دی ماه در تقویم کشور ما روز شلوغی است. قیام مردم قم در ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶، سالروز شهادت سردار حاج احمد کاظمی و همراهانش در ۱۹ دی ماه ۱۳۸۴ و سالروز وفات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در ۱۹ دی ماه ۱۳۹۵. اما از میان این سه موضوع، به سراغ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رفتیم.
چند سیاستمدار ایرانی می‌شناسید که در زمان حیات خاطرات‌شان را منتشر کرده باشند؟ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی از معدود سیاستمدارانی است که با وجود موقعیت بالای سیاسی از سال ۱۳۶۰ شروع به نگارش خاطرات خود در قالب یادداشت‌های روزانه کرد و آن را ۳۵ سال، یعنی تا آخرین روز حیات خود ادامه داد. تا پاییز ۱۴۰۱، دفتر نشر معارف انقلاب به‌عنوان ناشر رسمی آثار آقای هاشمی‌رفسنجانی ۱۹ جلد از یادداشت‌های روزانه ایشان را تحت عنوان کارنامه و خاطرات هاشمی‌رفسنجانی منتشر کرده و برای هر جلد نیز نام و عنوانی متناسب با وقایع آن سال برگزیده است.
هاشمی‌رفسنجانی در این ۱۹ جلد به سبک خودشان وقایع‌نگاری روزهای انقلاب را کرده‌اند و خواننده با مرور رخدادهایی که به طور روزانه در خاطرات ایشان انعکاس داشته با اتفاقاتی که در آن برهه زمانی رخ داده، آشنا می‌شود؛ اما دقت در مطالعه برخی از این یادداشت‌ها به‌تدریج علامت سوالی را درباره آنها در ذهن مخاطب تداعی می‌کند. علامت سوالی که البته گاهی با علامت تعجب هم همراه است! در کنار این موضوع، نقد و نظرهایی است که برخی از چهره‌های انقلاب نیز به این خاطرات داشته‌اند که بعضاً در فضای گفتمانی جامعه بازخوردهای مختلفی داشته است.
بی‌شک خاطرات هاشمی‌رفسنجانی یکی از منابع اصلی روز شمار انقلاب است؛ اما نباید از این موضوع غافل شد که این مسأله روایتی شخصی از زاویه نگاه خود اوست و سوی دیگر این روایت بر همگان پوشیده مانده است. از این رو تامل روی این خاطرات می‌تواند از وجوه دیگری تاریخ معاصر کشور را مورد بازخوانی قرار دهد که کتاب «تأملی در یادداشت‌های آقای هاشمی» به همین موضوع پرداخته و از این جهت می‌تواند فتح بابی برای بررسی دیگر نقطه نظرات باشد. کتاب «تأملی در یادداشت‌های آقای هاشمی» نگاهی نقادانه به مجموعه کارنامه و خاطرات هاشمی‌رفسنجانی ۱۳۷۸-۱۳۶۰ است که توسط مسعود رضایی در ۹۹۲ صفحه نوشته و از سوی انتشارات شهید کاظمی منتشر شده است.
مسعود رضایی از محققان و تاریخ‌نگاران برجسته و تاثیرگذار معاصر است که از جمله آثار او می‌توان به «سیاست و تاریخ معاصر ایران»، «نقد ساختاری خاطرات آیت‌الله منتظری» و «سیاست‌نامه» اشاره کرد.
مرحوم هاشمی‌رفسنجانی از معدود کسانی هستند که خاطراتش را طی یادداشت‌های روزانه از سال ۱۳۶۰ تا زمان وفات‌شان در سال ۱۳۹۵ نوشته‌اند. در سال ۱۳۷۸ که اولین نسخه از این یادداشت‌ها منتشر شد، مورد توجه عموم مردم و علی‌الخصوص علاقه‌مندان تاریخ معاصر ایران و تاریخ انقلاب اسلامی قرار گرفت. بعدها بحث‌هایی بین تاریخ‌پژوهان درباره برخی یادداشت‌های ایشان انجام شد. به این معنا که کسانی با دقت در بعضی از این یادداشت‌ها اظهار کردند که دقیقاً منطبق با وقایع نیست یا ناقص است یا نیاز به توضیح بیشتری دارد. به هر حال به‌تدریج بحث‌هایی درباره بعضی یادداشت‌های منتشرشده هاشمی‌رفسنجانی در بین اهل نظر در حوزه سیاست و تاریخ به‌وجود آمد.
این یادداشت‌ها اگرچه همگی توسط هاشمی‌رفسنجانی نوشته شده و در مجموع به عنوان یک منبع مهم در تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می‌شود؛ اما حکم واحدی نمی‌توان بر یکایک آنها باز کرد؛ چون در میان این یادداشت‌ها مواردی نیز وجود دارد که در انطباق آنها با واقعیت، تردید وجود دارد یا برخی یادداشت‌ها نیاز به توضیحات تکمیلی و رفع ابهام دارد. به همین خاطر نویسنده کتاب «تأملی در یادداشت‌های آقای هاشمی» با تعدادی از جوان علاقه‌مند به تاریخ که درباره یادداشت‌های آقای هاشمی ابهاماتی را مطرح می‌کردند، به گفت‌وگوهای پرداخته و جلسات مستمری را با هدف بررسی و مرور نقادانه بر این یادداشت‌ها داشته است. ماحصل این بررسی‌ها که در قالب گفت‌وگوهایی بین او و آن جوانان رخ داد، کتابی شد تحت عنوان «تأملی در یادداشت‌های آقای هاشمی» که به نوعی مروری است بر اهم یادداشت‌های آقای هاشمی در طول سال‌های ۶۰ الی ۷۸ که مشتمل بر ۱۹ جلد از مجموعه «کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی» می‌شود.
برای این‌که محتوای کتاب دچار پراکندگی نشود و از انسجام لازم برخوردار باشد، تصمیم گرفته شد در تنظیم متن کتاب، افراد سؤال‌کننده را در قالب یک نفر به عنوان پرسشگر قرار بگیرند و نویسنده به عنوان پاسخگوی سؤالات مطرح شود. در نهایت نیز این گفت‌وگوها، بر اساس یک سیر تاریخی و موضوعی تنظیم شد. البته در خلال این پرسش و پاسخ، به اقتضای موضوعات مطرح‌شده، بحث‌های مختلفی درباره برخی وقایع مرتبط تاریخی کشور در قبل و بعد از انقلاب نیز صورت گرفت که توانست به غنای بحث کمک کند. در مجموع آنچه برای نویسنده در این کتاب مهم بود، بررسی یادداشت‌های هاشمی‌رفسنجانی با استناد به وقایع تاریخی و اسناد و مدارکی است که در دسترس او قرار داشت. همچنین در این کتاب ادبیات نقد نویسنده بسیار محترمانه و فاقد هرگونه شعارزدگی است و سعی کرده بدون سند هیچ حرفی نزند.
نظر شما