به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، حجت الاسلام سیدسجاد ایزدهی، رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نشست علمی «گرایش‌های دانش سیاسی حوزه علمیه قم در سده اخیر» گفت: هر کدام از دوران‌های سیاسی حوزه اقتضائات خاص خود را دارد و در هر زمانی از یک تحول کیفی و کمّی متناسب با زمان خود بهره‌مند است.
او افزود: اگر به زمان مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بنگریم، باید فضای رضاخانی و استبداد شدید این دوره را بررسی کنیم. ایشان حس کرد که نمی‌توانست استبداد رضاخانی را از بین ببرد ولی نمی‌توانست در زمینه رشد فضای بی‌دینی هم بی‌تفاوت باشند.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور شد: اگر قرار باشد که از بحث توسعه دانش سیاست اسلامی که عمدتاً در فقه سیاسی، فلسفه سیاسی، کلام سیاسی، عرفان سیاسی، روش‌شناسی سیاسی و… جای می‌گیرد سخن بگوییم، در دوره حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره) این بحث‌ها چندان زیاد نبود زیرا حاکم موجود اصلاً این نوع حوزه را برنمی‌تابید و با عده‌ای هم مواجه بود که صرفاً با یک رویکرد ظاهری از حوزه موافق بودند.
او افزود: حاج شیخ عبدالکریم به دنبال توسعه زبان‌های خارجی در حوزه بود ولی عده‌ای، از بازاریان گرفته تا دیگران، مخالف این حرکت بودند و می‌گفتند که نباید وجوهات صرف این موارد شود و در کل اجازه ندادند که این فضا شکل بگیرد.
ایزدهی یادآور شد: در سال‌های پس از رحلت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در دوران مراجع ثلاث، مشکلات خاصی در حوزه حکمفرما بود از جمله اینکه بودجه و ساختار مناسبی در حوزه وجود نداشت و مراجع عظام تلاش کردند که ماهیت حوزه را در هر شرایطی حفظ کنند.
او ادامه داد: تجربه نامناسب از مشروطه تا آن زمان که اولین انقلاب فراگیر در ایران بود و به استبداد و حاکمیت رضاخانی منجر شد و عملاً در دوره مراجع ثلاث عرصه سیاسی در حوزه رنگ و بوی خاصی نگرفت.
ایزدهی گفت: مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در عرصه ولایت فقیه بحث‌هایی داشتند و این گونه نبود که ایشان اصلاً سیاسی نباشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: در زمان آیت‌الله بروجردی (ره) فضای خاصی در جامعه رخ داد. امام خمینی (ره) و آیت‌الله فاضل (ره) از ایشان دعوت کردند که به قم بیایند و مرجعیت را بپذیرند. در آن زمان فضای سخت حکومت رضاخانی هم وجود نداشت ولی عملاً فضای نرم‌افزاری و روشنفکری و عالمان دگراندیش حاکم شد و مرحوم آیت الله بروجردی در ابتدا ترجیح دادند که فضای عمومی حوزه را حفظ کنند.
او ادامه داد: ایشان فضای حوزوی که عمدتاً شامل درس و بحث‌هایی که غیر ناظر به حوزه و جامعه بود را به فضای جامعه بردند. درس‌ها در این دوره توسعه می‌یابد ولی برخی بازاری‌ها باز هم مخالفتی پیرامون توسعه علوم جدید داشتند. همچنین در زمینه رشد فلسفه هم مباحثی مطرح شد ولی آیت‌الله بروجردی تلاش کردند که اصل حوزه حفظ شود.
به گفته رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تجربه تلخ مشروطه سیطره خاصی در میان تصمیم گیرندگان داشت. ایشان تلاش کردند که حضور دین در جامعه حفظ شود، زیرا در آن زمان بحث‌های سوسیالیستی و دگراندیشی و مادی‌گرایی نُضج گرفته بود.
او اظهار کرد: در این دوره، مجله «مکتب اسلام» و سالنامه «مکتب تشیع» منتشر شد که ناظر به امور اجتماع و تربیت و سیاست بود. در این دوران بود که بُعد اجتماعی تا حد زیادی در حوزه رشد می‌کند. در این ایام آموزش بانوان به عنوان طلبه کم‌کم رشد می‌کند و فضای دین به سمت جامعه می‌رود.
ایزدهی افزود: مرحوم امام در آن دوره کتاب «کشف الاسرار» را در رد کتاب حکمی زاده می‌نویسد که بیشتر ناظر به مباحث کلامی است.
او ادامه داد: حوادث محرم ۴۲، عاشورا و فیضیه و مباحث پیرامون کاپیتولاسیون باعث تبعید امام (ره) شد و ایشان نیز عملاً این مباحث را در دوران تبعید نگاشت و تدریس کردند. بعدها ترجمه تقریرات ایشان به ایران آمد و تاثیرات جدی خود را نیز ایجاد کرد. البته در آن زمان فضاهای گسترده‌ای علیه شیعه نیز آغاز شد. مرحوم خسروشاهی، خرازی، دین‌پرور، استادی و… نشریاتی را منتشر می‌کنند و فضای سیاسی حوزه درگیر نظام شد و هرچه به انقلاب نزدیک‌تر می‌شویم طلاب جوان نویسنده‌تر شدند و جزوه‌های مختلفی را منتشر می‌کنند و عملاً به دستگیری آنها منجر می‌شود.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: در این ایام، کتاب «شهید جاوید» یک قرائت حکومتی از ماجرای کربلا است که البته ردیه‌هایی در این زمینه نوشته شد و ادبیات خاصی از واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) نوشته شد که فراتر از ادبیات عرفانی و فردی در گذشته بود.
او گفت: آیت‌الله مکارم در نوشته‌های خود خطوط حکومت اسلامی را ترسیم می‌کند. کتاب «مدینه فاضله» در سال ۵۴ نوشته می‌شود و مرحوم روحانی «نظام حکومت در اسلام» را در سال ۵۵ می‌نویسد و کتاب «حکومت در اسلام» نیز در همین دوران نوشته می‌شود. «حکومت علوی» و کتاب «ولایت و زعامت» علامه نیز در این عرصه به فضای گفتمانی علمی وارد شد. البته ترجمه‌های خوبی از کتب عربی نیز وجود داشت که مقام معظم رهبری در آن زمان کتاب صلح امام حسن (ع) را ترجمه کردند. در این دوران بود که کتاب‌های سید قطب نیز به ایران آمد و عملاً فضای سیاست در قبل از انقلاب اسلامی این موارد را پوشش می‌دهد.
ایزدهی یادآور شد: در دوران پس از انقلاب این اقتضائات گسترده‌تر شد و قوانین باید به میدان می‌آمد. کتاب‌های بسیار زیادی در حوزه ولایت فقیه نگاشته شده است. کتب فقه سیاسی در قالب مجموعه کتاب و تک‌نگاری به رشته تحریر درآمدند و نسل جدیدی از محققان در عرصه فقه سیاسی شکل گرفت. امام راحل بیان کردند که مجتهد باید در عرصه سیاسی نظر خاص داشته باشد. حکومت جنبه علمی فقه است. این نوع نگاه به فقه و حکومت و نگاه انضمامی تأثیرات عمیقی در حوزه فقه ایجاد کرد.
رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: هرچه در این زمان از گذشته یعنی از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم و آیت الله بروجردی (ره) و امام (ره) بگوییم به علل مختلف در این سی سال دانش سیاسی حوزه دارای عمق و کیفیت شده است. حوزه‌ها به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند و در چند عرصه دانش سیاسی در این مرکز بزرگ علمی توسعه پیدا کرده است. تفسیر و عرفان و روش‌شناسی و فقه سیاسی در عرصه‌های مختلف رشد پیدا کرده است.
او افزود: مؤسسه «در راه حق» اوایل انقلاب مهمترین دایرمدار این حوزه بود ولی بعدها موسسه و دانشگاه باقرالعلوم (ع) شکل می‌گیرد و علمای بزرگی در حوزه رشد کردند و کتاب‌های گسترده‌ای نگاشته می‌شود و کتاب‌هایی در حوزه دانش‌های مصطلح شکل می‌گیرد و کتب فقه سیاسی در کتاب‌های سال حوزه خودنمایی می‌کند.
فقه امنیت و فقه دولت و فقه سیاست نیز در سطوح علمی ارشد و دکتری شکل گرفته است و فصلنامه‌های گسترده‌ای نیز در این عرصه در حوزه علمیه قم به وجود آمده است. کتاب‌ها و فصلنامه‌ها و اندیشمندان و دانشمندان در حوزه علم و فلسفه سیاسی در این دوره به اوج رسیده است.
این استاد حوزه بیان کرد: فلسفه سیاسی متعالی و قرائت‌های متعددی از فلسفه اشراق و متعالیه و فلسفه سیاسی از منظر امام راحل در حوزه شکل گرفته است. کلام سیاسی نیز در حوزه با حضور علمایی چون آیت‌الله سبحانی رشد یافته است.
ایزدهی در پایان گفت: در یکصد سال اخیر یک دانه کاشته شده و سنبله‌هایی خارج شده و امروزه با یک حجم وسیعی از مجموعه مسائل عرصه سیاست مواجه هستیم. نظامی که داعیه‌دار نظام تمدنی است باید چارچوب‌های فکری و قرائت‌های خاصی برای همه کشورهای جهان و نظامات مرتبط با هر کشوری را ارائه کند. مبانی و روش و منابع و قواعدی داریم که امتداد این حوزه می‌تواند تحولات شگرفی در عرصه‌های مختلف ارائه دهد.
نظر شما