به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «مصحف نور بر صفحۀ سیما» با موضوع نقد و بررسی برنامه «محفل» با حضور علی‌رضا معاف، کارشناس فرهنگی و فعال قرآنی، مرتضی روحانی، پژوهشگر فلسفه و فعال رسانه‌ای، مسلم نادعلی‌زاده، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، سیدمحمدحسین هاشمی گلپایگانی، تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی «محفل» و علی‌رضا بلیغ، پژوهشگر فلسفه علوم‌اجتماعی و دبیر نشست در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شد.
در ابتدای این نشست مرتضی روحانی اظهار کرد: نوآوری در تاریخ هنر و اندیشه در آغاز با اتهام بدعت همراه است و اگر بخواهیم آن را مصادره کنیم باید بگوییم هر بدعتی اگر ابداع نباشد حداقل در مسیر ابداع است و شغل و مأموریت یک فرآیند است و شما یک مسیر را طی می‌کنید تا به جایی که باید، برسید و لذا با صورت‌بندی ابداع یا بدعت، مسیر نادیده گرفته می‌شود و با اسم بدعت، ادامه مسیر مسدود می‌شود. صورت‌بندی در ذات خود خطاست اگرچه می‌تواند به نقیض خود هم تبدیل شود.
او گفت: من معتقدم وقتی جلوی آغاز مسیر گرفته شود ادامه راه ممکن نخواهد بود و برایم اینکه یک برنامه در مسیر ابداع باشد اهمیت دارد.
روحانی صورت‌بندی را کلیشه دانست و افزود: صورت‌بندی سال‌هاست کمکی به فعالان این عرصه نکرده و باعث نشده که هیچ‌گاه کار ساده انجام شود و همچون فلسفه تحلیلی است که هرکس به خود اجازه ورود به آن مبحث را می‌دهد. من معتقدم مرتضی آوینی هم این کار را نکرده وگرنه روایت فتح را نمی‌توانست بسازد بلکه او از این صورت‌بندی دوگانه عبور کرده است.
تاکید بر تلاوت خوش
در ادامه این نشست، مسلم نادعلی‌زاده پژوهشگر و مدرس دانشگاه با اشاره به زحمت‌های برنامه تلویزیونی «محفل» گفت: من فکر می‌کنم در تعریف هنر دینی هنوز متوقف هستیم و نمی‌دانیم حدود و ثغورش چیست و شاخص ارزیابی یک اثر که نسبت با امر قدسی دارد چیست. بخشی از این‌ها به اختلاف نظرها در این حوزه برمی‌گردد. امروزه در برنامه‌سازی به دنبال مخاطب و ایجاد سرگرمی بیشتر هستیم و مهم‌ترین شاخصه یک برنامه تلویزیونی خوب مخاطب بیشتر و سرگرمی است و از این حیث در وضعیت فعلی صدا و سیما برنامه «محفل» موفق عمل کرده است.
او ادامه داد: نکته دیگر اینکه ما خودمان در مواجهه با قرآن باید تعیین تکلیف کنیم که به‌عنوان مسلمان چه نسبتی با قرآن داریم و آیا صرفاً یک کتاب مقدس است که باید خوش قرائت شود و از آن لذت ببریم یا نه، بلکه وسیله‌ای است تا به آموزه‌های این کتاب مقید شویم. از این منظر فکر می‌کنم «محفل» بیشترین همّش بر تلاوت خوش قرآن بوده است و انتخاب دو قاری قرآن و یک روحانی خوش صدا و ذاکر غیرایرانی که مناجات‌خوان است تأکید بر قرائت قرآن و تلاوت خوش آن دارد. اگرچه این موضوع مطلوب صد درصدی نیست و اگر به‌عنوان مسلمان بهترین قاری قرآن هم باشیم صرفاً تلاوت خوش هدف خوبی برای یک برنامه تلویزیونی نیست.
این پژوهشگر و مدرس دانشگاه همچنین تصریح کرد: آیتم دیگر برنامه «محفل» که روی آن تأکید هم وجود دارد بحث نشان‌دادن اعجاز قرآن در اشخاصی که مورد عنایت قرار گرفته‌اند، است که تعریف دینی‌اش این است که این‌ها معجزه قرآنی هستند. چنین مواردی وجوه خوبی برای تبلیغ قرآنی نیست چرا که همه ادیان نمونه‌هایی دارند که بگویند معجزه دین‌شان است و اینکه به مخاطبان وجه اعجازی قرآن را القا کنیم کار درستی نیست.
او ادامه داد: نکته بعد این است که در حیطه تلاوت آموزه‌های دینی ما آدابی را به ما توصیه کرده که همیشه در خواندن قرآن رعایت می‌کنیم، از جمله اینکه هنگام قرائت قرآن ساکت باشیم حال اگر این را روی برخی صحنه‌ها که در جلسات تلاوت قرآن زیاد می‌دیدیم و نمایش آن در سطح عمومی و تلویزیون خلاف آداب تلاوت قرآن است، ادامه پیدا کند به نوعی آداب تلاوت را نقض کرده‌ایم. برای مثال آرامش و سکوت در زمان تلاوت آداب قرآنی است و نشان دادن غیر آن نقض آنچه تأکید شده، به شمار می‌رود و این در شأن قرآن نیست.
«محفل» طغیانی علیه برنامه‌های سنتی
علی‌رضا معاف کارشناس فرهنگی و فعال قرآنی در بخش دیگر این نشست گفت: من از برنامه «محفل» با صدای بلند دفاع می‌کنم و آن را یک پدیده ممتاز در حوزه قرآن می‌دانم. گاه سبک‌های آسیب‌شناسانه در ابتدای کارهایی از این جنس، همدل نیستند و سبک‌ها در فضای مدیریت فرهنگ و هنری بین متدین‌ها و اهالی دین آسیب‌شناسی، عیب‌یابی‌ها و… یک تم است. ما مفهوم قرآنی داریم که خداوند فرمودند که ما قرآن و حقایق آن را به بیان‌های گوناگون و با تنوع و با تصریف بیان می‌کنیم. تصریف مفهوم بسیار مهمی است که به کمک ارائه چارچوب نظری برای مسابقات، نمایشگاه‌های قرآنی و برنامه‌های قرآنی می‌آید که هدف آن هم تذکر و انس با قرآن است و مدام باید پیرامون آن اندیشید که شامل انس، تذکر و تبیین است. ما درباره یک برنامه قرآنی صحبت می‌کنیم و قرآن به رسمیت شناخته که به تصریف بپردازیم که همان گوناگونی و تنوع بخشی برای استفاده از جهات مختلف است و می‌توان در باب‌های مختلف از آن استفاده کرد. تصریف به تعبیر علامه طباطبایی تنوع بیانی است و باید قرآن را با روش‌های هنرمندانه، نوپیدایی، نوگویی، نوآفرینی و… به روش‌های نو ارائه کرد. اگر روش سنتی ترجمه شود با رعایت آداب ما نمی‌خواند. آیت‌الله جوادی آملی می‌گوید ظهور خدا با کلمه است و شبیه به این تعبیر را استاد مصباح مطرح کرده است که قرآن خواندنی است و ۶۲۳۶ آیه، ۱۱۴ سوره و ۳۰ جزء دارد. اگر قرآن خوانده شود مثل برنامه «محفل» استماع و انساط در آن درست است.
او ادامه داد: قرآن خواندنی است، کلمه است و ظهور خدا در عالم با کلمه است و قرآن مجموعه‌ای از کلمات است. امام می‌فرماید آنچه دست ماست تفاله‌ای از آن چیزی است که در لوح محفوظ است. آنچه در لوح محفوظ بود در کتاب مکنون آمد که ۷ مرتبه تنزل یافت و شد «اقرا قرآن». بر همین اساس قرآن کریم با قرآن مجید فرق دارد و آنچه دست ماست مجموعه‌ای از کلمات است و تبدیل کلمه به تصویر مسئله بسیار مهمی است. از سویی دیگر بیان، امری مردمی است این حرف ساده‌ای است ولی محل چالش است و برنامه «محفل» به‌عنوان برنامه قرآنی مردم‌پسندی که می‌تواند انواعی از نقدهای جزء‌نگرانه یا کل‌نگرانه جزء بر آن باشد، اگر مورد پسند مردم باشد موفق است. مسئله بسیار مهمی در صدا و سیما، مدیریت فرهنگی؛ دستگاه‌های فرهنگی و مدیریت وجود دارد که ما باید قرآن را چگونه بین مردم ببریم؟ چطور تصریف را باید محقق کنیم؟ و کلمه را تصویر کنیم؟ و تصویرش چطور انس با کلمه ایجاد کند تا مردم آن را بخوانند.
این کارشناس فرهنگی و فعال قرآنی اظهار کرد: من به‌عنوان کسی که در جامعه قرآنی بیش از ۳۰ سال حضور داشته می‌گویم که برنامه «محفل» طغیانی علیه جامعه خاصی بود که می‌گفت ما باید قرآن را تعریف کنیم. اگرچه در جامعه قرآنی انتقادات زیادی به برنامه «محفل» وارد می‌شود اما هوشمندی در چینش ۵ نفر قاری و ذاکر و… یکی از ویژگی‌های بارز این برنامه تلویزیونی است. «محفل» طغیانی علیه برنامه‌های معارفی و سنتی صدا وسیما است.
تلاش هشت ماهه تیم سوژه‌یابی و ۴۰۰ میلیون کلیک
در ادامه نشست سیدمحمدحسین هاشمی گلپایگانی تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی «محفل» گفت: «محفل» به گفته دوستان و معاونت قرآنی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اوقاف و سازمان تبلیغات اسلامی دو، سه برابر مراجعه به کلاس‌های قرآن در مؤسسات قرآنی را افزایش داده است. یک‌سری اتفاقات با این برنامه رخ داده که از جمله آن کاهش طلاق و باحجاب شدن بانوان بدحجاب یا بی‌حجاب بوده است. ابزاری که به اسم «محفل» نتیجه مطلوب را می‌دهد و آنچه که در انقلاب دنبالش بودیم را محقق می‌کند پس برنامه تلویزیونی ارزشمندی است.
گلپایگانی ادامه داد: «محفل» نماد برکت برای ما بود و توانست توجه مخاطبان خود را به گونه‌ای جلب کند که ۴۰۰ میلیون کلیک در فضای مجازی و ویو را داشته باشیم و این صرفاً از برکت قرآن است. قرآن معدنی است که اعتقاد درستی به آن نداشته و نداریم. یکی از اهداف ما تلاوت با قرآن بوده است و انس با قرآن ارتباط با قرآن و خواندن آن از جمله اهداف ما بود.
او در بخشی از سخنانش به تلاش هشت ماهه تیم سوژه‌یابی، نگارش سناریو و بررسی آنها اشاره کرد و افزود: ما در زمان تولید حتی می‌دانستیم که قرار است در هر بخش چه آیه‌ای خوانده شود یعنی محورها برایمان مشخص بود.
تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی «محفل» اظهار کرد: همچنین برای رعایت آداب تلاوت قرآن هم با چند مجتهد طراز اول گفتگو کردیم تا تولیدات هم جذابیت داشته باشد و هم بی‌احترامی به ساحت قرآن نداشته باشد. بازدیدهای خارجی «محفل» بیشتر از داخل بوده و این دستاوردی برای ما است و بر همین اساس هم مقام معظّم رهبری می‌فرمایند که ما دیپلماسی قرآنی داریم و با آن می‌شود میلیاردها مسلمان را جذب کرد.
او در ادامه «محفل» را پربیننده‌ترین برنامه تلویزیون در عید نوروز و ماه مبارک رمضان معرفی کرد و تأکید کرد: اتفاق ویژه ما در فضای مجازی بود چراکه اولین رتبه بازدیدها به این برنامه اختصاص داشت. ما به دنبال این هستیم که چطور می‌توانیم تأثیرگذاری و جذابیت «محفل» را توسعه دهیم.
«محفل» یک بحران هویتی تاریخی را حل کرده است
مرتضی روحانی پژوهشگر فلسفه و فعال رسانه‌ای در بخش دیگر این نشست به مسئله تاریخی شیعه و سنی اشاره کرد و افزود: دیپلماسی عمومی مبتنی بر قرآن این بحران را رفع کرد و همه را به این نتیجه رساند که ما حول یک کتاب حرف می‌زنیم و اتهام تاریخی را با یک برنامه شست و برد. «محفل» برنامه‌ای است که یک بحران هویتی تاریخی را حل کرده و حتی اگر هیچ بیننده‌ای هم نداشته باشد از این نظر رسالت خود را انجام داده است.
او تاکید کرد: محور برنامه «محفل» قرآن بود و هنر برنامه این بوده که نذر قرآن شده که کار بسیار مهمی است. فرم‌گرایی وقتی معنا پیدا می‌کند که تحول و لحظه وجد را در درونمان بیابیم پس اگر این همه پیامک برای این برنامه ارسال می‌شود و بر مخاطب تأثیر می‌گذارد به این معنی است که تماشاگر پای برنامه «محفل» نشسته و این برنامه فرم جذاب از نگاه مخاطب را دارد.
نظر شما