به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «صنعت نشر و فناوری‌های نوین؛ مقایسه موردی ایران و جهان» با حضور علی محمدپور، دبیر انجمن ناشران الکترونیک، سعید پورابوالقاسم، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، مهدی طاهری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و ایوب دهقانکار، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر نشست در چهارمین روز از برگزاری سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سرای ملل نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست ایوب دهقانکار، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر نشست درباره واژه «دانش‌بنیان» گفت: متاسفانه در برخی از سایت‌های دو زبانه ایرانی واژه «دانش‌بنیان» را Knowledge base ترجمه کرده‌اند که Knowledge با کلمه science به معلی علم تفاوت دارد. در این نشست معنای دانش‌بنیان کردن صنایع و محصولات، مدنظر است که آن را هم جزو دانشگاه و علوم دانشگاهی به خوبی نمی‌تواند بیان کند.

حوزه نشر دیجیتال و پلتفرم‌ها نیاز به قانونگذاری دارد

در ادامه سعید پورابوالقاسم، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، درباره فناوری در صنعت نشر گفت: در حوزه نشر دیجیتال و کتاب‌ها، تکنولوژی و زیست‌بوم لازم این فضا شکل گرفته است. باید قانونگذاری لازم را نیز داشته باشیم؛ چراکه در حوزه‌ای که فناوری وارد می‌شود؛ کپی‌رایت تاثیرگذار می‌شود و باید ناشران را مجاب کنیم وارد بحث تکنولوژی شوند و در این زیست‌بوم، زیست کنند. نخستین گام این است که سندهایی مهیا شود و قانونگذاری لازم در این فضا شکل بگیرد؛ البته در چند سال اخیر، اتفاقات خوبی رقم خورده است. حوزه فضای مجازی و پیوند تکنولوژی با صنعت در دنیا به کُندی پیش می‌رفت؛ به دلیل اینکه ناشران و مولفان باید شناخت پیدا می‌کردند که زمان‌بر بود.

وی افزود: پیشرفت در نشر کتاب در ایران سرعت گرفته و امیدوارم تبدیل به تکنولوژی شود. به مرور انواع و اقسام پلتفرم‌ها اعم از پادکست، صوتی و دیجیتال شکل گرفتند و کنشگری‌های خوبی به این حوزه وارد شدند؛ همچنین توانستند گامی رو به جلو بردارند. چندین پلتفرم معروف داریم که توانستند بازار را هدف قرار دهند، هوش مصنوعی نیز وارد این حوزه شد و تاثیرات خوبی گذاشت اما باز هم در اینجا نیاز به قانون داشتیم که بتوانیم حداقل شرایط را تسهیل کنیم. در حوزه قانونگذاری نیز باید خلاهای قانونی رفع شود.

فضای الکترونیک نیازمند مدیریت مناسب است

مهدی طاهری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این نشست گفت: در صنعت نشر شاهد سه نسل هستیم؛ نسل اول از صنعت چاپ، نشر چاپی و مبتنی بر فناوری‌های چاپ بود که خروجی آن‌ها نیز برون‌دادهای چاپی بودند. نسل دوم desktop publishing است که خروجی آن کتاب‌های چاپی بودند اما فرآیندهای نشر، ماشینی انجام می‌شد. نسل سوم نیز چاپ الکترونیک است که هم محتوا و فرآیند در محیط الکترونیکی انجام می‌شود؛ البته رویکرد جدیدی به نام blended publishing یا نشر ترکیبی که رویکرد جالب ترکیب چاپ و الکترونیک با هم است.

وی افزود: هنوز هم نمونه‌های نشر چاپی را می‌بینیم؛ هنوز در حوزه نشر از واژه صنعت چاپ استفاده می‌کنیم و از تاثیر قرن‌ها استفاده از فناوری چاپ در کنار صنعت چاپ یاد می‌کنیم. نسل دوم چاپ، زمانی به وجود آمد که کامپیوترهای شخصی به بازار آمدند. در این دوره تمرکز بر پرینترهای چاپی بود یعنی چیزی که روی دسکتاپ کامپیوتر می‌بینید را چاپ کنید. با تحولاتی که در حوزه فناوری‌های نوین اطلاعاتی که به خصوص دهه ۱۹۹۰ در محیط‌های شبکه‌ای مثل وب به‌وجود آمد، الکترونیک‌ها به سمت online publishing آمدند. سال‌ها بعد در حوزه چاپ الکترونیک فناوری AI و تولید محتوا براساس محتوای قبلی مورد توجه قرار گرفت و استفاده از فناوری، مبتنی بر شخصی‌سازی نشر شد که الگوهای ارتباطی آن براساس علایق و نیازهای شخصی خواهد بود؛ بنابراین نوع خدماتی که این فناوری ارائه می‌دهد باید متفاوت‌تر از قبل باشد. عادت‌های خواندن متفاوت است و هوش مصنوعی با استفاده از پروفایل کاربر، خدمات متفاوتی ارائه می‌دهد. در اینجا بحث مالکیت ادبی و سرقت ادبی اهمیت پیدا می‌کند که نیاز به مدیریت مناسبی دارد.

هنوز کتاب الکترونیک در کشورمان رسمیت و اعتبار ندارد

علی محمدپور، دبیر انجمن ناشران الکترونیک نیز در ادامه این نشست گفت: در فضای بازار نشر دیجیتال تعدادی پلتفرم، ۱۰ سال است که فعالیت می‌کنند و بیش از ۱۵۰ هزار عنوان کتاب را الکترونیک کرده‌اند، ده‌ها هزار عنوان کتاب را صوتی کرده‌اند، ناشران زیادی داریم که ۵۰۰ یا هزار عنوان کتاب دارند؛ پس جریانی از تولید و مصرف وجود دارد. بخش زیادی از محتوایی که در بازار وجود دارد قشر خاصی از مخاطب را به خود جذب کرده است. با این حال نسبت به دنیای بیرون از کشور، عدد بسیار کوچکی داریم، گردش مالی ناشران دیجیتال در ایران حدود ۵ درصد کل بازار داخلی کشور ست؛ درحالی که بازار نشر داخلی، عدد درشتی ندارد.

وی افزود: این موضوع در کشورهایی مانند آمریکا حدود ۳۵ درصد و در روسیه ۲۵ درصد است؛ بنابراین فاصله بسیار زیادی داریم تا به دنیا برسیم و سرعت رشد در این حوزه بسیار کمتر از دنیا بوده است. زمانی، رشد خوبی نسبت به ترکیه داشتیم اما اکنون از ترکیه بسیار عقب‌تریم. بخشی از آن متاثر از لایه سیاستگذاری و حاکمیتی است. هنوز کتاب الکترونیک در کشورمان رسمیت و اعتبار نداشته و حتی در نمایشگاه کتاب جایی ندارد. هنوز به کتاب الکترونیکی شابک داده نمی‌شود. دنیا در حال رشد است ما هم باید قدمی برداریم. البته اقداماتی مانند «سند توسعه کتاب دیجیتال» انجام شده اما در لحظه آخر تصویب نشد. این سند می‌توانست بخش بزرگی از مشکلات حوزه کتاب الکترونیک را حل کند.

دبیر انجمن ناشران الکترونیک با بیان اینکه در حوزه کتابخانه‌ها از فناوری‌های مربوط به این حوزه نیز فاصله داریم، گفت: در برخی از کشورها، امانت دیجیتال بخشی از الگوی مصرف مخاطبان است؛ مخاطبان می‌توانند کتاب دیجیتال را از کتابخانه امانت بگیرند اما در ایران چنین امکانی نداریم، قدمی برداشته نشده و متولی آن را هم نداریم. با توجه به قیمت کتاب‌های دانشگاهی، کتاب‌های الکترونیکی راهی به دانشگاه‌ها ندارند. کپی‌رایت نیز یکی از چالش‌های این حوزه است که پلتفرم‌ها خودشان از محتوایشان محافظت می‌کنند. جایی ندیدیم که کتابی از پلتفرم‌ها بیرون آمده باشد یا هک شود. پس تاکنون این امنیت حفظ شده اما نیاز است سیاستی بر آن حاکم شود.