سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «هُنرِ دستِ تهران» راهنمای صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در استان تهران پژوهش، تألیف و گردآوری احسان میراب‌زاده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران و صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستبافت و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی با همکاری انتشارات حیات هزار افسان منتشر شد.

در این کتاب ۳۱۴ عکس از آثار صنایع دستی و هنرهای سنتی؛ هنرهای سنتی وابسته به معماری، موزه‌های مرتبط با صنایع دستی؛ استادکاران آبگینه (ورامین؛ شهر ملی شیشه و آبگینه) که از این تعداد، آثار ۱۵۰ هنرمند فعال صنایع دستی و هنرهای سنتی در استان تهران در کتاب عکاسی و معرفی شده‌اند.

نام بردن از ۳۴۱ هنرمند صنایع دستی و هنرهای سنتی در ادوار مختلف تاریخی تا معاصر در خلال کتاب (متن و عکس‌ها)، حضور در ۳۲ کارگاه، مجموعه، گالری، موزه، خانه موزه و فروشگاه به منظور عکاسی اختصاصی برای کتاب، معرفی مجموعاً ۱۶۶ رشته، زیرمجموعۀ رشته و پیشه‌های وابسته به صنایع دستی و هنرهای سنتی در استان تهران (که براساس وجود کارگاه‌های فعال انفرادی یا گروهی شناسایی شده‌اند.) و توجه ویژه به بخش دوخت‌های سنتی ایران که می‌تواند مؤلفه مهمی برای تقویت هویت ملی باشد.

صنایع دستی از نگاه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به محصولاتی اطلاق می‌شود که تماماً با دست و یا به کمک ابزار ساده یا مکانیکی ساخته شده‌اند. می‌بایست مهم‌ترین بخش در تولید محصول تمام‌شده، کار دست صنعتگر باشد.

براساس قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب ۱۸/۱۱/۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی، صنایع دستی ایران مجموعه‌ای از صنایع هنری و سُنتی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبائی‌شناسی با بهره‌گیری از مواد اولیۀ قابل دسترسی تولید می‌شود و فرایند ساخت و تولید محصول به صورت فردی یا گروهی عمدتاً با دست و با کمک ابزار موردنیاز انجام می‌شود.

تأثیر متقابل صنایع دستی و گردشگری

صنایع دستی و هنرهای سُنتی، بازگوکنندۀ خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی منطقۀ تولیدشده در آن هستند و این قابلیت را دارند که به عنوان عاملی مهم در حفظ تنوع فرهنگی و شناخت فرهنگ و تمدن هر کشور توسط گردشگران خارجی عمل کنند. از این روی، صنایع دستی می‌تواند مکمل جاذبه‌های گردشگری اعم از تاریخی، طبیعی، فرهنگی و مردم‌شناسی باشد و درعین حال از گردشگری برای بقاء و رشد خود بهره گیرد. درواقع، تأثیر صنایع دستی بر رونق گردشگری و توسعۀ پایدار مناطق روستایی و شهری، چشمگیر و حائز اهمیت است و می‌تواند زمینه‌های رشد کارآفرینی را فراهم کرده و موجب افزایش تولید ناخالص ملی و افزایش درآمد سرانه شود.

حرف جدّی صنایع دستی و هنرهای سُنتی ایران

ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل تاریخ طولانی، پیشینۀ غنی فرهنگی، گستردگی سرزمینی و تنوع اقوام، در زمینۀ صنایع دستی و هنرهای سُنتی در سطح جهانی حرف جدّی برای گفتن دارد و هم‌اکنون دومین کشور در جهان از نظر تنوع رشته‌های صنایع دستی محسوب می‌شود و با این ظرفیت بالقوّه، می‌تواند به قطب برتر صنایع خلاق فرهنگی و هنری در میان کشورهای اسلامی و حتی جزو ده کشور برتر جهان در این حوزه تبدیل شود چرا که بزرگترین مزیت نسبی جامعۀ ما، تنوع فرهنگی است و صنایع دستی و هنرهای سُنتی از دل همین تنوع خرده فرهنگ‌ها و اقوام متولد می‌شود.

صنایع دستی و فرایند مُدوّن طراحی

اغلب، این اشتباه در برداشت از مفهوم «طراحی» وجود دارد که آن را صرفاً به عنوان ابزاری برای زیباترکردن محصولات می‌شناسند درحالی که طراحی نقش بسیار مهم‌تری دارد که فراتر از خلق یک محصول جدید است.

امروزه از صنایع دستی انتظار می‌رود که غیر از هویت فرهنگی منحصربه‌فرد مربوط به سرزمین و فرد سازندۀ آن، طراحی خوب و کیفیت مطلوبی نیز داشته باشد. البته شاید هنرمندان صنعتگری که به سنت‌های قبل از دوران صنعتی شدن متعصب مانده‌اند نیز بتوانند در این شرایط جدید ادامه حیات دهند لیکن هنرمندان صنعتگر پیشرو با تولید آثاری که با حفظ اقتضائات صنایع دستی جذاب، خوشایند و اصیل هستند، حتی می‌توانند دیدگاه و چشم‌انداز انسان‌ها را نسبت به زندگی تغییر دهند.

طراحی می‌تواند از طریق شیوه‌های تفکر خلاقانه، به صورت مرحله به مرحله، علمی و متناسب با ماهیت و اقتضائات رشته‌های صنایع دستی، موجب توجه به تمام عوامل مداخله‌گر کاربردی و فرهنگی در تولید محصول شده و با درنظرگرفتن پارامترهایی چون سُنت، خلاقیت، کاربرد و زیبایی منجر به ارتقای تولیدات صنایع دستی شود.

قابلیت‌های تلفن همراه هوشمند در رونق صنایع دستی و هنرهای سُنتی

افزایش روزافزون بهره‌گیری از تلفن‌های همراه هوشمند برای فعالان صنایع دستی و هنرهای سُنتی به ویژه افرادی نظیر زنان روستائی و خانه‌دار که از تعاملات گسترده و پیچیده در محیط‌های تجاری احتراز دارند، قابلیت‌ها و فرصت‌های جذابی را فراهم کرده است که می‌تواند به توسعۀ کارآفرینی در این حوزه خصوصاً برای زنان کمک کند.

فضای مجازی و کارآفرینی در صنایع دستی و هنرهای سُنتی

در دوران معاصر، بازاریابی نوین و راهبردی تضمین‌کننده توفیق در اقتصاد هنر است. بدیهی است که هنر درآمدزا یا خودکفا، امکان بقا و پایداری بیشتری دارد و امروزه کارآفرینی که خود را از فناوری‌های جدید بهره‌مند کند شانس بیشتری برای تصاحب، حفظ و گسترش بازار خواهد داشت.‌

‌صنعت بسته بندی، روایتگر قصه های کهن

امروزه، برای ارائه بهتر تولیدات صنایع دستی نیاز به بسته‌بندی مناسب، اصلی اساسی است و بسته‌بندی از عوامل بالابرندۀ ارزش اقتصادی کالا، تقویت هویت فرهنگی آن و حفاظت از محصول محسوب می‌شود. هرچند در قدیم، برخی از محصولات صنایع دستی، خود کالائی برای بسته‌بندی بودند.

صنایع خلاق فرهنگی و هنری در صادرات کشور ایران، چشم‌اندازی امیدبخش را پیشِ روی ما می‌گذارد؛ چشم‌اندازی که براساس ظرفیت‌های بالقوه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در خلق ثروت با استفاده از دارایی‌های فکری و هنری و با درنظرگرفتن هرآنچه از طراحی، فرم، بازاریابی دیجیتال، بسته‌بندی و… برای یک محصول با کیفیت لازم است و قبلاً به آن اشاره شد شکل می‌گیرد و می‌تواند سهم به مراتب بالاتری را در جهان نصیب ایران کند هرچند شاید حلقۀ مفقوده در این میان، مدیریت بر تولید یک اثر هنری با رعایت اصول مدیریت پروژه باشد؛ موضوعی که به تنهائی و در پیچیدگی‌های دنیای امروز می‌تواند مانع از تجاری‌سازی ایده‌های فرهنگی و هنری شود.

پشتوانه‌ای برای آینده صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران

در استان تهران حضور اساتید برجسته؛ وجود کارگاه‌های متنوع گروهی و انفرادی؛ مراکز آموزش عالی و تخصصی صنایع دستی و هنرهای سُنتی؛ فروشگاه‌های پُرتعداد محصولات صنایع دستی و هنرهای سُنتی؛ گالری‌های هنری فعال؛ حراج‌های هنری، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های عمومی و تخصصی در تمام ماه‌های سال؛ موزه‌های غنی و پُرتعداد که اختصاصاً یا بخش عمده‌ای از هرکدام به رشته یا رشته‌هائی از صنایع دستی و هنرهای سُنتی اختصاص دارد؛ فروشگاه‌های برخط در حوزۀ صنایع دستی و هنرهای سُنتی (به‌ویژه در سال‌های اخیر) و نیز وجود پایتخت به عنوان اصلی‌ترین مبدأ ورود گردشگران خارجی، عواملی هستند که نقش این استان را در اقتصاد صنایع دستی و هنرهای سنتی و صادرات آن پُررنگ می‌کنند و می‌توانند پشتوانه‌ای برای آینده صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران باشند؛ موضوعی که شاید از این منظر کمتر بدان پرداخته شده باشد.

چاپ نخست کتاب «هُنرِ دستِ تهران» راهنمای صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در استان تهران پژوهش، تألیف و گردآوری احسان میراب‌زاده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران و صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستبافت و احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی با همکاری انتشارات حیات هزار افسان در ۳۱۲ صفحه منتشر شد.