سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - امیرحسین والا، یوسف ملایی: این روزها سرگرمی بخشی از مردمِ جهان، تماشای مسابقات فوتبال جام ملت‌های اروپاست و ۹۰ دقیقه پای جعبه جادویی می‌نشینند تا ببینند که سرانجام توپ قلقلی به کدام سمت می‌چرخد و به کام کدام تیم وارد دروازه حریف می‌شود؟! اما جدا از اظهارنظر در مورد اصل این اتفاق و اینکه آیا واقعاً تماشای فوتبال، ارزش صرف نزدیک به دو ساعت زمان را دارد یا نه!؟ شاید بد نباشد با طرفداران فوتبال اروپا شوخی کرد که در همین حال که مشغول تماشای فوتبالِ تیم‌های مختلف قاره سبز هستید؛ آرژانتین، قهرمانِ جهان، در نقطه‌ای دیگر و در قالب مسابقات کوپاآمریکا در زمین سبز حضور دارد. به این بهانه، نگاهی به کشور آرژانتین و شاخصه‌های مختلف ادبیات آن می‌اندازیم.

کوپا آمریکای ۲۰۲۴ چهل‌وهشتمین دورهٔ مسابقات بین‌المللی فوتبال مردان در کونمبول است. این مسابقات از ۲۰ ژوئن تا ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴ در ایالات متحده آمریکا و توسط کونکاکاف برگزار می‌شود.

سرزمین نقره‌ای

جمهوری آرژانتین در آمریکای جنوبی قرار داد و زبان رسمی آن اسپانیایی است که به آن کاستیایی (به اسپانیایی castelleno) هم می‌گویند. اگرچه زبان مردم بومی این منطقه بر نوع اسپانیایی حرف زدن آن‌ها تاثیر گذاشته اما زبان مشترک این کشور با دیگر کشورهای آمریکای جنوبی، همچنین اسپانیا و تاحدی پرتغال، این فرصت را فراهم کرده است که آن‌ها بتوانند راحت‌تر با هم گفت‌وگو کنند و اشتراکات ادبی بیشتری داشته باشند.

نخستین کشور ملی مستقل در نیمکره جنوبی

پایتخت آرژانتین بوئنوس آیرس است و واحد پول آن، پزوی آرژانتین نام دارد. آرژانتین از لحاظ وسعت پس از برزیل دومین کشور آمریکای جنوبی و در بین کشورهای جهان هشتمین کشور است. آرژانتین سومین اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین را دارد. آن‌ها اولین کشور ملی مستقل در نیمکره جنوبی هستند و دانشگاه ناسیونال کوردوبا، دومین دانشگاه پرسابقه در آمریکای جنوبی به شمار می‌رود.

پنج آرژانتینی جایزه نوبل را در رشته‌های شیمی، پزشکی و صلح برده‌اند اما فارغ از جهان فوتبال که شخصیت‌هایی مانند دیه‌گو مارادونا و لیونل مسی جزو بهترین‌های همه ادوار در جهان به حساب می‌آیند، می‌توان گفت «خورخه لوئیس بورخس»، نویسنده سرشناس آرژانتینی، یکی از چهره‌های سرشناس این کشور در جهان به شمار می‌رود.

۹۷ درصد از جمعیت آرژانتین اروپایی‌تبار هستند که بیشترشان از نوادگان مهاجران ایتالیایی و اسپانیایی به حساب می‌آیند. پیش از ورود اروپائیان، آرژانتین جمعیت کم و پراکنده‌ای از سرخ‌پوستان بومی داشت که اکنون حدود ۱.۵ درصد جمعیت کشور را دربر گرفته‌اند.

وجه تسمیه آرژانتین

اسپانیایی‌های مهاجم در سال ۱۵۱۶ میلادی وارد آرژانتین شدند و بسیاری از آنان با شنیدن شایعه وجود «کوه‌های نقره» در این منطقه به جستجوی نقره پرداختند. پیشینه نام این کشور نیز از واژه لاتین argentum به معنای نقره گرفته شده‌است.

یک آرژانتینی رهبر کنونی کاتولیک‌های جهان

۹۲ درصد از مردم این کشور مسیحی، نزدیک ۲ درصد مسلمان و بقیه پیرو ادیان دیگر هستند. پاپ فرانسیس اول، رهبر کنونی کاتولیک‌های جهان اهل آرژانتین است. او اولین شخص غیرِ اروپایی به حساب می‌آید که به عنوان پاپ انتخاب شده است.

ستیزه با استعمار و فوتبال

کشور آرژانتین مدعی حاکمیت و کنترل جزایر مالویناس (فالکلند) و بخشی از قاره جنوبگان است که هر دو را به‌عنوان قسمتی از استان «تییرا دل فیوگو» به‌شمار می‌آورد. در خلال جنگی مهم و حساس، آرژانتینی‌ها توانستند این جزیره را از دست اشغالگران انگلیسی خارج کنند اما بعد از مدتی و با حضور نیروی دریایی بریتانیا، این جزایر مجدداً به اشغال بریتانیا در آمد. پس از آن روابط دیپلماتیک دو کشور به مدت هشت سال قطع شد تا در سال ۱۹۹۰ دوباره این ارتباط برقرار شد. هرچند هیچیک از آن‌ها با پیمان مادرید، از ادعای حاکمیت جزایر دست نکشیدند.

به یاد ماندنی‌ترین مسابقات فوتبال همه ادوار

مسابقه تیم‌های فوتبال آرژانتین و انگلیس در مرحله نیمه نهایی جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک، یکی از به یاد ماندنی‌ترین مسابقات فوتبال همه ادوار بود. این مسابقه چهار سال پس از جنگ فالکلند برگزار گردید. چالش دیگر این مسابقه به نخستین رویارویی این دو تیم در مرحله یک چهارم نهایی جام جهانی ۱۹۶۶ بر می‌گردد که در طول آن مسابقه داور آلمانی، بازیکن آرژانتین را اخراج و آلف رمزی، مربی انگلیسی، آرژانتینی‌ها را با لفظ حیوانات توصیف کرد. لفظی که از نظر آمریکایی‌های جنوبی، نژادپرستانه قلمداد می‌شد.

گل «دست خدا»

در طول رقابت آرژانتین با انگلیس در سال ۱۹۸۶، دیه‌گو آرماندو مارادونا، دو گل، از معروفترین گلهای تاریخ جام جهانی فوتبال را به ثمر رساند. در گل اول، که در دقیقه ۵۱ بازی زده شد، او از دست چپ خود استفاده کرد؛ این گل به «دست خدا» معروف است. در گل دوم، او بیش از شصت متر از زمین را پیمود و با دریبل زدن چهار بازیکن انگلیس و دروازه‌بان انگلیسی توانست در عرض چهار دقیقه گل دیگری به ثمر برساند. تیم آرژانتین در نهایت توانست پس از پیروزی ۳ بر ۲ مقابل آلمان غربی، قهرمان جام جهانی شود. پس از پایان مسابقات، مارادونا توپ طلا را به عنوان بهترین بازیکن جام جهانی دریافت کرد.

مجلل‌ترین کتابفروشی جهان در کشور آرژانتین

کتابفروشی بسیار زیبا و بی نظیری با محیطی رویایی و بسیار زیبا در قلب شهر بوینس‌آیرس کشور آرژانتین وجود دارد که در سال ۱۹۱۹ ساخته شده است.

اولین کاربری این کتابخانه سالن تئاتر بوده است؛ اما به تدریج در طی سال‌ها، اول به سالن سینما و سرانجام در سال ۲۰۰۰ به یک کتابفروشی بسیار زیبا تبدیل شده است.

برای تبدیل این سالن تئاتر به کتابفروشی، معماران و طراحان بسیار مشهوری در یک کار گروهی دست به کار شده و بدون آسیب رساندن به بدنه سالن، نقاشی‌ها و منبت‌کاری‌ها، تنها با برداشتن سالن و نورپردازی زیبا و اضافه کردن قفسه‌های کتاب در سالن اصلی و طبقات VIP یکی از زیباترین کتابفروشی‌های جهان را طراحی کرده‌اند.

زیبایی این کتابخانه و تنوع بسیار بالای کتاب در آن باعث شده است که میلیون‌ها بازدیدکننده از کشورهای مختلف جهان به آنجا مراجعه کنند تا کتاب‌های مورد علاقه خود را خریداری نمایند و از فضای جذاب و زیبای کتابخانه به همراه کافی‌شاپ با منوی خوش‌طعم آن لذت ببرند.

ساختمان کتابخانه ملی بیشتر از آنکه عجیب باشد، حماسی و باشکوه است. البته باز هم چیزهایی فوتوریستی و عجیب در چهره‌اش نمایان بوده و پایه مستطیلی خشن و یکپارچه آن بر محیط آرام محله «رکولتا» (Recoleta) سایه می‌افکند. در واقع این بنا به لحاظ بصری بر محوطه اطراف خود کاملاً غالب شده است. طراح کتابخانه ملی، معماری مشهور به نام «کلوریندو تستا» (Clorindo Testa) بود و آن را چون یک غرور ملی خلق کرد.

کتاب زندگینامه مارادونا

دیه‌گو مارادونا در کتاب زندگینامه‌اش، در اشاره به ارتباط این بازی با جنگ فالکلند، نوشت: «گویا ما یک کشور را شکست دادیم؛ نه فقط یک تیم فوتبال… اگرچه ما قبل از بازی گفته بودیم که فوتبال هیچ ارتباطی با جنگ جزایر فالکلند ندارد. اما می‌دانستیم که آن‌ها پسران آرژانتینی زیادی را در آنجا کشته‌اند، آن بچه‌ها را مثل پرندگان کوچک کشتند؛ و این یک انتقام بود.»

روبرتو پرفومو، بازیکن اسبق تیم ملی آرژانتین، هم در این رابطه گفته است: «در سال ۱۹۸۶، پیروزی در آن بازی برابر انگلیس برایمان کافی بود. فتح جام جهانی برای ما امری فرعی بود. شکست واقعی انگلیس هدف واقعی ما بود.»

ادبیات آرژانتین

ادبیات آرژانتین، شامل آثار ادبی خلق شده توسط مولفین آرژانتینی است که یکی از تأثیرگذارترین محدوده‌های هنری در تمام دنیای اسپانیایی زبان به شمار می‌رود. ادبیات آرژانتین، آثار فوق العاده ارزشمند و چهره‌های شاخصی را به ادبیات جهان عرضه کرده است.

چهره محوری شعر آرژانتین و آمریکای لاتین

اولگا اوروزکو (۱۹۲۰ ۱۹۹۹) که نام اصلی‌اش اولیگا نئومی گوگلیوتا است، علاوه بر شعر در نویسندگی، روزنامه‌نگاری، ترجمه و فیلم‌نامه‌نویسی نیز فعالیت داشت. از وی با هجده جلد کتاب چاپ شده، به عنوان چهره محوری شعر آرژانتین و آمریکای لاتین در دهه ۱۹۴۰ نام برده می‌شود.

استاد بورخس

ماسِدُنیو فرناندز (۱۸۷۴ ۱۹۵۲) رمان‌نویس، فیلسوف، وکیل و شاعر بی بدیل آرژانتینی است. او از دوستان پدر بورخس و استاد اصلی بورخس بود و بر نسلی از نویسندگان پیشروی آرژانتینی، همچون کورتاثار و ریکاردو پیگلیا، تاثیر گذاشته است. شاخص ترین اثری که از ماسِدُنیو منتشر شده رمان تحسین شده‌ی «موزه رمان ابدی است که پس از مرگش و در سال ۱۹۶۷ به چاپ رسید.

شاعر سیاستمدار

خوزه هرناندز (۱۸۳۴ ۱۸۸۶) نویسنده، روزنامه‌نگار، شاعر، سیاستمدار و پرسنل نظامی اهل آرژانتین بود. یکی از ماندگارترین سخنان او را اینگونه نقل کرده‌اند: «برادران متحد باشید زیرا این قانون اول است. اتحاد واقعی داشته باشید، در هر زمان. زیرا اگر بین خود دعوا کنند، بیگانگان آنها را می‌بلعند.» چه گوارا به اشعار وی علاقه داشت و شعر مارتین فیرو از خوزه هرناندز را می‌توانست از حفظ بخواند.

نویسنده برنده جایزه سروانتس

خوان گِلمن (۱۹۳۰ ۲۰۱۴) زبان‌شناس، شاعر و نویسنده اهل آرژانتین است که برنده جوایزی همچون جایزه سروانتس شد.

بورخِس رئیس کتابخانه ملی آرژانتین

خورخه فرانسیسکو ایسیدورو لوئیس بورخس آسودو معروف به خورخه لوئیس بورخِس (۱۸۹۹ ۱۹۸۶) نویسنده، شاعر و مترجم معاصرِ آرژانتینی و یکی از برجسته‌ترین نویسندگان آمریکای لاتین بود. شهرت او بیشتر به‌خاطر نوشتن داستان کوتاه است. آثار بورخس به غنای ادبیات فلسفی و ژانر فانتری افزوده و بر جنبش واقع‌گرایی جادویی در ادبیات آمریکای لاتین در قرن بیستم تأثیر گذاشته‌اند.

در سال ۱۹۶۱، بورخس همراه با ساموئل بکت برنده اولین جایزه فورمنتور شد و در کانون توجه جهانی قرار گرفت. شهرت بین‌المللی او در دهه ۱۹۶۰ کاملاً تثبیت شد و ازجمله دلایل آن می‌توان به ترجمه آثار او به زبان انگلیسی، اقبال گسترده به ادبیات آمریکای لاتین در این دهه و موفقیت کتاب صد سال تنهایی اثر گابریل گارسیا مارکز اشاره کرد. بورخس سال‌ها به‌عنوان استاد ادبیات انگلیسی دانشگاه بوئنِس‌آیرِس مشغول بود و مدتی به عنوان رئیس کتابخانه ملی آرژانتین خدمت می‌کرد. بد نیست اشاره شود که مسعود کیمیایی، فیلم غزل را در سال ۱۳۵۵ از روی داستان مُزاحم ِ بورخس ساخت.

مترجم سازمان یونسکو

خولیو کورتاسار (۱۹۸۴ ۱۹۱۴) نویسنده‌ای است که او را جزو شاخص‌ترین نویسندگان دهه ۱۹۶۰ میلادی می‌دانند که یک نسل از نویسندگان آرژانتین تا مکزیک را تحت تاثیر قرار داد. او همچنین جزو چهره‌های تاثیرگذار ادبیات آمریکای جنوبی است که بر صنعت نشر هم تاثیر شایانی گذاشت. وی یکی از قطبهای اصلی گروه نویسندگان آمریکای لاتین ملقب به «بوم» است. او در سال ۱۹۵۱ به فرانسه مهاجرت کرد و در آن کشور به عنوان مترجم سازمان یونسکو فعالیت داشت. برخی از آثار او در فهرست برگزیده ادبی قرن بیستم قرار گرفته است.

نامزد جایزه ادبی نوبل و سایر نویسندگان مشهور آرژانتین

ارنستو ساباتو (۲۰۱۱ ۱۹۱۱) نویسنده و رمان نویس برجسته آرژانتینی که ایتالیایی تبار بود. وی در سال ۱۹۸۴ برنده جایزه ادبی سروانتس شد و در سال ۲۰۰۷ یعنی در ۹۶ سالگی نامزد جایزه ادبی نوبل شد.

گابینو کوریا پنیالوسا (۱۹۷۵ ۱۸۸۱) شاعر، نویسنده، ترانه سرا و روزنامه نگار.
انریکه کادیکامو (۱۹۹۹ ۱۹۰۰) شاعر، ترانه سرا، نویسنده و کارگردان.

اولیسس پتیت د مورات (۱۹۸۳ ۱۹۰۷) نویسنده، روزنامه نگار، شاعر، نمایشنامه نویس.

آلفونسینا استورنی، شاعر، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان که به عنوان یکی از معتبرترین شاعران زن آرژانتین شناخته می‌شود.

اولگا اوروزکو، شاعر، نویسنده، مترجم و روزنامه نگاری که به عنوان چهره محوری شعر در دهه ۱۹۴۰ شناخته می شود.

سیلوینا اوکامپو، نویسنده و شاعری که نوشتن و خواندن را بدون رفتن به مدرسه آموخته بود.

آلخاندرا پیسارنیک، شاعر و زبان شناس که از مهاجرین روس به حساب می‌آمد و آثارش بیانگر تنهایی، رنج ناشی از دوران کودکی خود است

آرژانتین در ایران

آرژانتین برای مردم شهر تهران معنایی مشابه خیلی دور، خیلی نزدیک دارد تا آن اندازه که می‌توانند ادعا کنند حداقل یک بار به آرژانتین رفته‌اند. میدان آرژانتین نام یکی از میدان‌های مهم تهران است که خیابان‌های آفریقا، الوند، بهاران، احمد قصیر (بخارست) و بیهقی به این میدان می‌رسند.

دلیل نامگذاری این میدان در سال ۱۳۴۶، ایجاد دوستی بین مردم ایران و آرژانتین بوده است. یکی از نمادهای بارز و سرشناس محله آرژانتین، پارک ساعی است.

کتاب «آرژانتین»

همچنین کتاب «آرژانتین»، اثری از احمد علامه فلسفی است. او که پژوهشگری ایرانی و متولد ۱۳۳۰ می‌باشد در این کتاب به جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی، ادبی و تاریخ آرژانتین اشاره می‌کند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «در دوره چهار تا دو هزار سال پیش از میلاد، منطقه کنونی آرژانتین با خشکسالی شدیدی روبه‌رو شد که باعث کاهش جمعیت بومی آن گردید و بسیاری از مناطق داخلی و کوهپایه‌ای آن خالی از سکنه ماند. کشف و استعمار آرژانتین در اوایل سده شانزدهم از سوی اسپانیایی‌ها آغاز شد. مهم‌ترین کاشفان اروپایی آرژانتین عبارت‌اند از: آمریگو وسپوچی (۱۵۰۲. م) _ خواندیاز دوسولی (۱۵۱۶. م) _ فردیناند ماژلان (۱۵۲۰. م) افسانه سییرا دل پلاتا- یک کوه غنی از نقره- در حدود سال ۱۵۴۲ به اسپانیا رسید، و این نام اولین بار بر روی نقشه ونیز که درسال ۱۵۳۶ چاپ شد، مشاهده شد. همین امر سبب مهاجرت بیشتر اروپایی‌ها به این منطقه شد. شهر پوتوسیه در سال ۱۵۴۶، در کنار معدن نقره‌ای که در آن ناحیه‌ای قرار داشت، بنا نهاده شد.