سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): هند یک کشور پهناور با سابقه تاریخی و فرهنگی چشم‌گیری در زمینه علم و دانش مکتوب جهان است. قدمت تاریخی و فرهنگی هند در زمینه موزه‌داری، آرشیوداری، تاسیس کتابخانه‌های قدیمی و نگهداری اشکال گوناگون چاپی مانند مجله کتاب و اسناد و مدارک قدیمی این کشور را به یکی از قطب‌های تاریخی و گنجینه‌ای از علم و دانش مکتوب در جهان تبدیل کرده است.
دانش کتابداری و اطلاع‌رسانی در هند سابقه ۱۲۰ ساله دارد و همین موضوع، موجب شکوفایی و آموزش‌های کتابداری و تاسیس کتابخانه‌های بزرگ و مهم در نقاط مختلف هند شده است. سرزمین هفتاد و دو ملت، بیش از ۴۶ هزار کتابخانه عمومی دارد که از این آمار ۳۱ کتابخانه در مراکز استان‌ها، ۱۱ کتابخانه تخصصی در مراکز استان‌ها، ۵۸۲ کتابخانه در نواحی مختلف، ۵۲۱ کتابخانه منطقه‌ای و بیش از ۱۱۰۰ کتابخانه شهری است. خبرنگار ایبنا به سراغ حسن کیانی، دانشیار بازنشسته گروه کتابداری دانشگاه الزهرا (س) و رئیس اسبق کتابخانه مرکزی این دانشگاه رفته و با او درباره کتابخانه‌ها و بازار کتاب هند گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
_ با توجه به اینکه کشور هند از نظر میراث مکتوب (نسخه‌های خطی) و کتابخانه‌ای بسیار غنی است؛ کتابخانه‌های مهم ایران مانند کتابخانه مجلس و ملی، چطور می‌توانند از ظرفیت کشور هند در بخش کتابخانه‌ای استفاده کنند؟
کشور هند در شبه قاره هند به دلیل قدمت و سابقه تاریخی و فرهنگی، دارای سوابق چشم‌گیری در زمینه علم و دانش مکتوب در جهان است. قدمت تاریخی و فرهنگی هند در زمینه موزه‌داری، آرشیوداری و تاسیس کتابخانه‌های قدیمی و نگهداری اشکال گوناگون چاپی مانند مجله کتاب و اسناد و مدارک قدیمی این کشور را تبدیل به یک قطب تاریخی و گنجینه‌ای از علم و دانش مکتوب در جهان کرده است. دانش کتابداری و اطلاع‌رسانی در هند سابقه ۱۲۰ ساله دارد و همین موضوع موجب شکوفایی و آموزش‌های کتابداری و تاسیس کتابخانه‌های بزرگ و مهم در نقاط مختلف هند شده است. پرفسور رانگاناتان، پدر علم کتابداری هند و پرفسور مانگالا، نخستین مدرس کتابداری هندی در دوره کارشناسی بود که سال ۱۳۵۰ برای تدریس دوره کتابداری در دانشگاه تبریز به ایران آمد.
دانشگاه‌های هند از نظر تاسیس کتابخانه، دانش کتابداری و اعتبار منابع، جایگاه درخور توجه و اعتبار زیادی در شبه‌قاره آسیا دارد؛ علاوه براین تولید زیاد کاغذ با توجه به وفور جنگل و فراوانی باران در این منطقه موجب تولید درخورتوجه کاغذ و درنتیجه ارزانی این کالا در این کشور شده و همین وضعیت موجب شده تولید کتاب در این کشور ارزان تمام شود. هند با تولید ارزان کتاب که نتیجه تولید کاغذ ارزان است، توانسته قیمت پشت جلد کتاب را کنترل کند و بازار بسیار خوبی در بین کشورهای انگلیسی‌زبان برای کتاب‌های هندی ایجاد کند. تاکنون کشورهای انگلیسی‌زبان از نظر قیمت پشت جلد کتاب، نتوانسته‌اند با کتاب‌های هندی رقابت کنند. این کشور با شرایط مطلوبی که در زمینه صنعت چاپ و نشر دارد، توانسته کتاب‌های خود را در سطح جهان توزیع کند
- کتابخانه‌های مهم ایران و نهاد کتابخانه‌های عمومی چطور می‌توانند از این ظرفیت برای مبادلات کتابخانه‌ای استفاده کنند؟
برقراری تعاملات و ارتباط با کتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی ایران با کتابخانه‌های هندوستان به‌ویژه در حوزه دریافت، سازماندهی و ارائه خدمات در بخش منابع ازجمله نسخه‌های خطی چاپ سنگی و اسناد و مدارک تاریخی بسیار حائز اهمیت است. منابع خطی و سنگی فارسی در جنوب هندوستان به‌ویژه شهرهای بزرگی مانند دهلی، بمبئی، بنارس و لکنو، فراوانی بیشتری دارد.
به یاد دارم، سال ۷۶ که دوره دکترای خود را در هندوستان می‌گذراندم، کتابخانه ملی، افرادی را برای خرید کتاب به هندوستان اعزام کرد، آقای دکتر حُری آن زمان معاون پژوهشی کتابخانه ملی بود و برای خرید منابع و سخنرانی در چند دانشگاه هند ازجمله دانشگاه «پنجاب»، به این کشور آمده بود. استاد حُری آن زمان می‌گفت: «این اعزام‌ها و رفت و آمدها، تاثیرات و بازخوردهای خوبی برای کتابخانه ملی دارد.» اما اینکه کتابخانه مجلس، کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه آستان قدس، کتابخانه‌های عمومی کتابخانه ملک و کتابخانه آیت‌الله مرعشی آیا توانسته‌اند در مراودات بین‌المللی موفق باشند یا خیر خودشان باید پاسخگو باشند؟ کتابخانه ملی در طول این سال‌ها در برخی مواقع که روسا و معاونان متخصص و از بدنه کتابداری بودند، تلاش‌ها و فعالیت‌های ارزنده‌ای انجام داده‌اند اما در برخی از دوره‌ها و بعد از کرونا دچار رکود شد.
کتابخانه ملی، بالاترین نهاد کتابداری و اطلاع‌رسانی در هر کشوری است که وظیفه مهمی در شناسایی فرهنگ هر کشور دارد. کتابخانه ملی ایران از نظر منابع غنی است اما باید سعی وافری کند تا این منابع تکمیل شود، حتی خوب است، اسکن منابع اصلی کتابخانه‌های کشورهای دیگر ازجمله هند وارد کتابخانه ملی شود. حالا در این راه یا مشکل نبود مدیریت صحیح وجود دارد یا کمبود بودجه که هر دو باید حل شود.
کتاب در هند ارزان است
کشور هندوستان با وجود اینکه از نظر اقتصادی دارای بنیه ضعیفی است و ایالت‌های این کشور به‌خصوص در بخش جنوبی، اقتصاد ضعیفی دارند اما از نظر فرهنگی و سرانه مطالعه، وضعیت بسیار مطلوبی دارد آنها (هندی‌ها) از فیلم و مطالعه کتاب و روزنامه نمی‌گذرند. در هند، کتاب بسیار ارزان است و به‌دلیل تسلط مردم به زبان انگلیسی، علاوه بر مطالعه کتاب‌های هندی به مطالعه آثار انگلیسی علمی و روز جهان نیز می‌پردازند. کتاب‌هایی که به زبان انگلیسی در کشورهای پیشرفته دیگر تولید می‌شود به وفور در هند پیدا می‌شود و هندی‌ها مطالعه می‌کنند.
ارتباط هندوستان با کشورهای پیشرفته و بزرگ دنیا موجب شده صنعت چاپ و نشر این کشور ارتقا پیدا کند. در ایران متاسفانه به دلیل مسلط نبودن اقشار مختلف مردم به زبان انگلیسی و افزایش قیمت کتاب موجب می‌شود افراد زیادی از خرید کتاب محروم شوند.
- آیا هند با وجود بیش از ۴۰۰ زبان رسمی در این کشور، به خواندن منابع کتابخانه‌ای به زبان فارسی نیز علاقه دارند؟
زبان فارسی و اردو قرابت و نزدیکی‌های زیادی با یکدیگر دارند و کسی که به زبان اردو آشنایی داشته باشد می‌تواند مفهوم زبان فارسی را نیز درک کند، به همین دلیل هندی‌ها از دیوان شاعران ایرانی استقبال زیادی می‌کنند. در برخی از ایالت‌های هند، مردم علاوه بر زبان اردو به زبان فارسی نیز صحبت می‌کنند و به همین دلیل، میان آنها و ایرانی‌ها تعامل برقرار می‌شود. در بسیاری از کتابخانه‌های هند نسخه قدیمی شاهنامه و دیوان شاعران ایرانی را می‌توانید پیدا کنید، وجود این آثار به‌دلیل علاقه هندی‌ها به ادبیات فارسی و حضور ۴۰۰ ساله زبان فارسی در شبه قاره هند است.
- برای تقویت منابع فارسی‌زبان در کتابخانه‌های هند چه باید کرد؟
در اینجا نقش کتابخانه ملی بسیار مهم است؛ همچنین اعزام ناشران معتبر ایرانی به هند و دعوت از ناشران هندی برای حضور در ایران، نقش مهمی در شکل‌گیری این تعاملات در حوزه چاپ و نشر دارد. در عین حال برای تشویق ناشران ایرانی و هندی در زمینه تولید کتاب با محوریت ادبیات فارسی باید تلاش زیادی کرد زیرا ادبیات فارسی در جهان شناخته شده است.
- با وجود اینکه از سال ۲۰۲۰ زبان فارسی جزو زبان‌های رسمی و کلاسیک هند شده اما هنوز کتاب‌های فارسی، جایی در بازار هند ندارند به نظر می‌رسد، نتوانسته‌ایم ادبیات فارسی و تولیدات این حوزه را وارد بازار بزرگی مانند هند کنیم، این طور نیست؟
یکی از مشکلات بزرگ ناشران در کشور، این است که هنور نتوانسته‌ایم کتاب را آنقدر ارزان در بیاوریم تا آن را به کشورهای دیگر صادر کنیم و برای آثارمان خواننده و مخاطب خارجی پیدا کنیم. موضوع احتکار کاغذ و کتاب در کشور ما مثل سایر کالاهاست، به‌طوری که کاغذ در بازار آزاد به وفور پیدا می‌شود اما در بازار سهمیه‌ای و دولتی کاغذ به سختی پیدا می‌شود. این نابسامانی دلایل مختلفی دارد، ازجمله توزیع نامناسب کاغذ یا عملکرد ناشران که عمداً با هدف سودآوری، کاغذ دولتی خود را تبدیل به پول و کالای دیگری می‌کنند؛ همه این عوامل موجب افزایش قیمت کاغذ می‌شود.
نکته مهم دیگر شمارگان اندک کتاب در ایران است. شمارگان و قیمت کتاب در کشور، نسبت معکوس با یکدیگر دارند. متاسفانه بازارنامناسبی در بخش کتاب داریم به همین دلیل کتابفروشی در ایران شغل سودآوری نیست. برای رسیدن به بازار جهانی کتاب ابتدا باید بازار کتاب داخلی را سامان بدهیم و قیمت پشت جلد کتاب را مدیریت کنیم. شما تصور کنید چرا باید قیمت یک کالا تا رسیدن به دست مصرف‌کننده چندین بار تغییر کند.
نظر شما