به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ارومیه، پروین عبداله زاده، مسئول کتابخانه مستوره بوکان در تبیین اهداف این برنامه اظهار کرد: در راستای تکریم و برجسته کردن شخصیت ادبی استاد مصباح الدیوان ادب، سلسله نشست‌هایی با سخنرانی مصطفی توحیدی متخلص به «ئارام» در این کتابخانه برگزار خواهد شد و امیدواریم تخصص و نگاه علمی استاد توحیدی زوایای پنهان حیات و دیوان این شاعر گمنام را بیشتر آشکار کند.

مصطفی توحیدی، شاعر، مترجم و پژوهشگر نیز در این جلسه ماموستا ادب را شخصیتی گمنام به نسبت شایستگی‌هایش خواند و افزود: عبداله بیگ ملقب به مصباح الدیوان فرزند احمد بیگ در روستای ارمنی بلاغی به دنیا آمد و از همان کودکی معلم خصوصی داشت و معلم او ملک الشعرای دربار محمدعلی شاه بود که از تبریز استخدام شده بود.

وی افزود: مصباح الدیوان به زبان‌های فرانسه، عربی، فارسی، ترکی و تا حدی روسی تسلط داشت و خط زیبایی داشت، در نقاشی استاد بود، تار و کمانچه می‌نواخت و صدایی خوش داشت.

توحیدی گفت: برخی از اشعار دیوان او همانند ماموستا وفایی اختصاصاً برای آواز و گورانی نوشته شده است و بزرگانی چون مظهر خالقی طاهر توفیق، کریم کابان، یوسف مصطفی و مسعود یاره و دیگران برخی از غزلیات او را به آواز خوانده‌اند.

وی ادامه داد: هر چند مصباح الدیوان تحصیلات آکادمیک نداشت اما از آنجا که اهل مطالعه بود، سطح سواد بالایی داشت و یادداشت‌هایی از او در باب خواص برخی گیاهان دارویی منطقه به جای مانده است و یادداشت‌های باقیمانده از ایشان نشان از دقت نظر و دید گسترده وی دارد.

وی در ادامه، به نسخه‌های دیوان ادب که تاکنون منتشر شده‌اند پرداخت و تاکید کرد: اولین نسخه دیوان ادب توسط مشیر بشیر منتشر شد و محمد حمه باقی در سال‌های اخیر سه بار دیوان ادب را منتشر کرده است و ماموستا ئاسو نیز حدود صد غزل ایشان را ضمن بیان وزن شعر، شرح و تصحیح و برابری با ابیات دیگران منتشر کرد.

وی افزود: در سال ۱۴۰۰ نیز دیوان ادب به همت سیداسماعیل حسینی منتشر شد و ایلخانی زاده، گیو مکریانی، حسین حزنی و… هرکدام تعدادی از اشعار ادب را به چاپ رسانده‌اند و یونس امین‌پور نیز در این زمینه کار کرده‌اند و تعداد قابل توجهی از نسخه‌های دستخط استاد ادب و پسر ایشان احمد مصباح زاده را در اختیار دارند که امیدواریم بعد از اتمام کار تصحیح، دیوان جدید ماموستا ادب وارد قفسه‌های کتابخانه کردی شود.

توحیدی بیان کرد: با این حال دیوان ادب هنوز جای کار علمی دارد و لازم است ادیبان و پژوهشگران به این حوزه نیز وارد شوند و ۱۵ غزل و سه قصیده فارسی ایشان نیز به کتابخانه مرعشی نجفی قم اهدا شده است که در هیچکدام از چاپ‌های فعلی موجود نیست و بنده از کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی از قم دریافت کرده‌ام که انشاالله در چاپ جدید دیوان ادب گنجانده خواهد شد.

عشق آتشین ادب به نصرت خانم نقطه عطف غزلیات ادب وی است

توحیدی عشق آتشین ادب به نصرت خانم را نقطه عطف غزلیات ادب دانست و افزود: به جرات می‌توان گفت در غزل عاشقانه ادبیات کردی کسی به پای ماموستا ادب نمی‌رسد و ماموستا ادب بیش از ۱۰۰ غزل را فقط در وصف این بانو چه در زمان وصال و چه در دوره فراق سروده و این عشق زمینی را به اوج خود رسانده است و ارتباط ابیات غزلیات ادب به صورت ستونی است و هر بیت با بیت قبل و بعد از خود در ارتباط است.

این پژوهشگر افزود: درحالیکه در دیگر دیوان‌های شاعران تا این حد این پیوستگی معنایی وجود ندارد و مثلاً در دیوان حافظ این ارتباط دیده نمی‌شود و هر بیت مستقل از بیت ماقبل و مابعد خود است و ادب در طول پنجاه و چند سال زندگی خود در قالب‌های ادبی غزل، قصیده و تخمیس شعر سروده است.

وی گفت: ادب در سال‌های پایانی زندگی‌اش به روستای باغچه مهاجرت می‌کند و می‌گویند تصویری از نصرت خانم را در دیوه خان روی دیوار می‌کشد و هر سال با آمدن نوروز، لباسی تازه بر تن او می‌پوشاند.

شاعر و مترجم بوکانی به تفاوت و شباهت‌های زن در به یت کردی و اشعار ادب پرداخت و تاکید کرد: هم در به یت و هم در دیوان ادب، زن شخصیتی دست نیافتنی است اگرچه در جوار مرد قرار دارد و در کل باید گفت شعر ادب در میان شاعران هم دوره و هم جغرافیای خویش برجسته و متفاوت است و شبیه هچ کدام از آنان نیست، وجود کلمات فارسی و عربی در اشعار او نشان از سواد بالا و تسلط او به سایر زبان‌هاست و ادب بعداز طی یک دوره بیماری پارکینسون از دنیا رفت و و گفتنی است در روز مرگش، از کمربند پسرش به عنوان کفن استفاده کردند ازین‌رو برخی او را شاعر بی‌کفن نامیده‌اند.

محمد نورمحمدی، استاد ممتاز خوشنویسی نیز در این مراسم با اشاره به ترکیب خط شکسته و نستعلیق در نسخه، های خطی به جای مانده از دیوان ادب، بیان کرد: برای تصحیح این نسخه‌ها و کاهش اشتباهات املایی ضرورت دارد از مهارت اساتید خوشنویسی دراین زمینه استفاده شود.

به گزارش ایبنا؛ در پایان چندین غزل ادب توسط حاضران دکلمه شد و اصطلاحات دشوار آن با راهنمایی استاد توحیدی معنا شد.