به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کارگاه آموزشی‌تعاملی با موضوع «زندگی و حقوق کودکان در دنیای دیجیتال» به همت انتشارات ذکر (کتاب‌های قاصدک) در بوکتاب باغ کتاب برگزار شد. با توجه به رشد روزافزون تکنولوژی و دسترسی کودکان به ابراز دیجیتال و لزوم کسب اطلاعات و علم به‌روز در این زمینه توسط پدرها و مادرها و خانواده‌ها به عنوان اولین و تأثیرگذارترین اجتماعی که کودک در آن حضور دارد، کارگاهی با هدف آگاه‌سازی والدین و ارائه راهکارهای کاربردی و علمی مخصوص والدین، با همکاری انتشارات ذکر و باغ کتاب تهران برگزار شد تا گامی صحیح برای آموزش و تربیت کودکان نسل آلفا برداشته شود. مدرسان این کارگاه، محمدمهدی سیدناصری، دارای دکترای حقوق بین‌الملل و پژوهشگر و مدرس حقوق کودک و طاهره شاہ‌محمدی، نویسنده و پژوهشگر کودک و مدرس دانشگاه، در این کارگاه به سرفصل‌های «کودکان و عصر مدرنیته»، «فرصت‌ها و تهدیدهای دنیای دیجیتال» و «لزوم حفظ حریم شخصی کودکان در فضای مجازی» پرداختند.
محمدمهدی سیدناصری ضمن اشاره به هدف تشکیل این کارگاه یعنی همان نحوه محافظت و حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی که یکی از دغدغه‌های بزرگ والدین و نهاد خانواده است، صحبت‌های خود را با تعریف واژه کودک در کنوانسیون حقوق کودک آغاز کرد: مطابق ماده یک کنوانسیون حقوق کودک که یکی از مهمترین اسناد بین‌المللی درباره کودکان است، به هر فرد انسانی زیر ۱۸ سال، کودک گفته می‌شود. هر فردی که در سن قبل از ۱۸ سالگی قرار داشته باشد ما او را کودک خطاب می‌کنیم. از منظر قانون پدر و مادر حافظ منافع عالی کودک هستند؛ آنها باید در تمام تصمیم‌گیری‌هایی که برای کودک انجام می‌دهند، ۱۰ سال آینده کودک را در نظر بگیرند. همان‌طور که کودک حق بر پوشاک، حق بر آب آشامیدنی، حق بر حیات، حق بر زیستن، حق بر آموزش، حق بر داشتن یک نام خوب و همینطور حقوق دیگر دارد، حق دسترسی به اطلاعات آزاد را نیز دارد. کودک حق دسترسی به موبایل و حق دسترسی به تکنولوژی را دارد و شما نمی‌تونید تلفن همراه را از دست او بگیرید و بگویید که نمی‌تواند از فضای مجازی استفاده کند. ما باید راه مسالمت‌آمیز زیستن با فضای مجازی و زندگی برای کودکان را یاد بگیریم. باید یاد بگیریم که بدون اینکه جلوی آنها را برای استفاده از فضای مجازی بگیریم، سواد رسانه‌ای خودمان را بالا ببریم و بعد درباره اینکه چگونه در این مورد با کودک برخورد کنیم آگاهی پیدا کنیم. ماده ۳۱ کنوانسیون حقوق کودک، به پدرها و مادرها می‌گوید که شما وظیفه حفاظت از کودکان‌تان را در تصمیم‌گیری‌هایتان دارید. اگر این موضوع را کوچک بشمارید، کودک می‌تواند بعد از ۱۸ سالگی بر علیه شما اقامه دعوی کند.
او افزود: بعد از دوره کرونا و از بعد از تمام اتفاقاتی که به واسطه شیوع کرونا در زندگی ما رقم خورد و همچنین خلق فناوری بلاک‌چین، فضای مجازی و گوشی‌های موبایل بیشتر وارد زندگی ما شدند. کودکان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه هستند؛ همان‌طور که ما به عنوان افراد بزرگسال حریم شخصی‌مان در فضای مجازی نقض می‌شود، این مسئله برای کودکان بیشتر اتفاق می‌افتد، پس ما به عنوان والدین باید مراقبت بیشتری از آنها انجام دهیم. این روزها مشاهده می‌کنم که والدین، بازی همستر کامبت را به عنوان سرگرمی در اختیار کودکان خود قرار می‌دهند و از تبعاتی که این موضوع روی سلامت جسم و روان کودک می‌گذارد واقف نیستید. برخی از بازی‌های رایانه‌ای به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هرچه جلوتر می‌رود کودک باید اطلاعات بیشتری را در این اپلیکیشن‌های بازی ثبت کند و این خود شکل دیگری از نقض حریم شخصی کودکان است.
سیدناصری در ادامه با طرح این صحبت که طاهره شاه‌محمدی علاوه بر تدریس، پژوهشگری و نویسندگی کودک و نوجوان، خود مادر نیز است و دو فرزندش نیز در این کارگاه حضور دارند پس بهتر می‌تواند این موضوع را از بُعد دیگری برای حضار تشریح کند، از او دعوت به صحبت کرد.
طاهره شاه‌محمدی نیز با اشاره به اینکه، موضوع بحث این کارگاه، کودکان نسل زد یا نسل آلفا هستند بیان کرد: ما کودکانی را می‌بینیم که از بدو تولد در دنیای مدرن و دنیای دیجیتال بزرگ شده‌اند و این کودکان هیچ تصوری از دنیای قبل و دنیای بدون موبایل و بدون اینترنت ندارند. موضوع دیگر این است که در دوره کرونا و درواقع بعد از کرونا، یک شکاف دیجیتال میان والدین و کودکان به وجود آمد. در حدی که خیلی از مواقع والدین به لحاظ سواد دیجیتال از فرزندان خودشان عقب ماندند. این شکاف دیجیتال به نوعی یک نوع تهدید نامحسوس برای کودکان محسوب می‌شود.
او در ادامه به تشریح یک مثال از نقض حقوق کودکان در سیاست‌های حریم خصوصی هنگام نصب اپلیکیشن‌ها پرداخت و گفت: چرا هنگامی که کودک می‌خواهد یک اپلیکیشن روی گوشی موبایلش نصب کند تمام سیاست‌های حریم شخصی آن به زبان دیگر مطرح می‌شود و کودک بدون اطلاع، از تمامی آنها رد می‌شود و برنامه را نصب می‌کند؟ این یکی از ساده‌ترین مواردی است که حریم خصوصی کودکان به دلیل ناآگاهی آنها نقض می‌شود. چرا نباید این سیاست‌های حریم خصوصی به زبان مادری کودکان باشد تا شاید آن کودک بتواند آنها را مطالعه کند و متوجه شد که نکته‌ای از آن به نفعش نیست آن را قبول نکند؟ این ساده‌ترین موضوعی بود که در نقض حریم شخصی کودک می‌توانستم مثال بزنم اما موارد از این دست بسیار زیاد است.
این نویسنده در بخشی دیگر از صحبت‌های خود بیان کرد: وقتی یک کودک بدون آگاهی به فضای مجازی دسترسی دارد حجم زیادی از اطلاعات بدون هیچ محدودیتی در دسترسش قرار می‌گیرد؛ اطلاعاتی که گاهی اصلاً نیاز نیست از خیلی از آنها آگاه شود و همه این‌ها به طور غیرمستقیم حقوق کودکان را نقض می‌کند.
طاهره شاه‌محمدی در پاسخ به سوال یکی از حضار که پرسیده بود «ما از چه سنی می‌توانیم تلفن همراه را در اختیار کودکان‌مان قرار بدهیم؟» گفت: اصلاً نسل زد، نسلی هستند که از بدو تولد گوشی در دست داشته‌اند و همان‌طور که آقای سیدناصری بحث را باز کردند، ما از نظر حقوقی هم نمی‌توانیم این گوشی را از دست آنها بگیریم. پس چه راهی داریم؟ چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا حضور بچه‌ها را در دنیای مجازی در دنیای مدرن مدیریت کنیم؟ من خودم یک مادر هستم و این دغدغه را نیز دارم؛ خیلی مواقع خودم هم نمی‌توانم این موضوع را مدیریت کنم، زیرا دنیای دیجیتال و این ابزار دیجیتال آنقدر خوب طراحی شده و جذابیت دارد که جایگزین‌کردن آن با چیزی دیگر به یک معضل خیلی بزرگ برای خانواده‌ها تبدیل شده است. درست است که یک بخشی از آن به نظام حکومت و حاکمیت آموزش و پرورش برمی‌گردد که باید این خلأ را پر کند؛ ولی ما اینجا جمع شدیم تا خودمان به عنوان والد یک کاری انجام دهیم، خودمان یک قدمی برداریم زیرا همیشه نمی‌توان منتظر شد تا از بالا چیزی را برای ما درست کنند؛ زیرا همیشه یک وسیله‌ای می‌آید و بعد فرهنگ استفاده از آن نهادینه می‌شود.
طاهره شاه‌محمدی در ادامه فهرست‌وار به یک سری از تهدیداتی که در فضای مجازی برای بچه‌ها وجود دارد اشاره کرد.
نقض حریم شخصی کودکان از نظر اطلاعاتی به واسطه اطلاعات ساده‌ای که کودکان یا والدین آنها از فرآیند اتفاقات روزمره‌شان در فضای عمومی منتشر می‌کنند، مهمترین تهدیدی بود که طاهره شاه‌محمدی به تشریح آن پرداخت. او در بخشی از صحبت‌های خود در این‌باره گفت: خیلی از مواقع کسی که بخواهد از این اطلاعات سوءاستفاده کند، خیلی زرنگ‌تر و آگاه‌تر از ماست به راحتی از روی تصاویری که از سیر رشد و اتفاقات روزمره کودک منتشر شده است می‌تواند بفهمد هر کودکی چه علایقی دارد، چه چیزهایی را دوست دارد، کجا زندگی می‌کند، در حال حاضر کجاست و غیره؛ درواقع ما با دست خودمان امکان این سوءاستفاده را در اختیار سوءاستفاده‌گران قرار داده‌ایم.
طاهره شاه‌محمدی با اشاره به موضوع اهمیت آموزش گفت: والدین باید به کودکان خود درباره استفاده صحیح از فضای مجازی آموزش دهد و تأکید می‌کنم که این آموزش باید از سنین خیلی پایین شروع شود. مثلاً از سن سه یا چهار سالگی دیگر باید با زبان ساده شروع کنیم و موضوعات ساده‌ای را همچون اینکه کسی نباید بدون رضایت از آنها عکس بگیرد و اول باید از آنها اجازه بگیرد به بچه‌ها یاد بدهیم تا به مرور به آموزش‌های بیشتر و بهتری برسیم.
او افزود: پس آموزش، اولین و مهمترین راه برای مقابله با تهدیدهای دیجیتال برای کودکان است. همراهی با بچه‌ها و تعامل بهترین گزینه است. اگر والدین با فرزندان خودشان تعامل نداشته باشند در فضای مجازی قادر به کنترل بچه‌ها نیستند. بچه‌ها به شدت سواد دیجیتال بالایی دارند و رد پای خودشان را در فضای مجازی به نوعی پاک می‌کنند که به هیچ صورتی والدین نمی‌توانند مطلع شوند که فرزندشان در فضای مجازی کجا رفته چی سرچ کرده چه اطلاعاتی کسب کرده چه عکس‌هایی دیده با چه کسانی در ارتباط بوده و چکار کرده است. پس دومین راه برای مواجه با تهدیدهای دنیای دیجیتال برای کودکان این است که ما تعامل درست با فرزندان‌مان داشته باشیم تا جلوی همه‌ی سوءاستفاده های بعدی را بگیریم.
محمدمهدی سیدناصری در ادامه این کارگاه به مبحث بلوغ زودرس که یکی از دغدغه‌های قانون‌گذار داخلی نیز است، پرداخت و بیان کرد: بلوغ زودرس در دخترهای جوان بیشتر دیده می‌شود و دلیل آن نیز دسترسی بسیار زیاد آنها به فضای مجازی و موبایل است. به جز موارد قانونی، راه درست جلوگیری عاقلانه از این اتفاق تعامل درست والدین با کودکان است.
او در بخشی دیگر از صحبت‌های خود گفت: من یک سوال از شما به عنوان والد می‌پرسم؛ «تا حالا به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا زمانی که به سفارت‌های خارجی می‌رویم علاوه بر شماره تلفن، ایمیل ما را نیز می‌خواهند؟» آنها آدرس ایمیل ما را می‌خواهند تا ببینند ما به عنوان افراد بزرگسال در سه سال گذشته چه مواردی را جست‌وجو کرده‌ایم، در دنیا و محیط دیجیتال چه کار کرده‌ایم و همه اطلاعات شما را در می‌آورند. با این سطح از دسترسی اطلاعات، شما فکر کنید که کودک شما زمانی که در فضای مجازی حضور پیدا می‌کند، چه اتفاقاتی ممکن است براش بیفتد. شما چقدر از قابلیت جدید گوگل به نام اسکول تایم خبر دارید؟ گوگل به شما به عنوان پدر و مادر این اختیار را می‌دهد که بتوانید حضور فرزندان‌تان در فضای مجازی را کنترل کنید و برای استفاده آنها از فضای مجازی ساعت تعیین کنید یعنی گوگل هم برای این مراقبت به کمک شما آمده است.
این پژوهشگر حقوق کودک در ادامه عنوان کرد: آیا ما به عنوان افراد بزرگسال و بالغ، سواد رسانه‌ای و دیجیتال خودمان را تقویت کرده‌ایم؟ در مباحث پژوهش حقوقی به این مسئله می‌پردازیم که پدر و مادرهای نسل زد به خاطر رفع کمبودها و نداشته‌های خود در دوره گذشته، از آن‌ور بوم میفتند و دست کودکان‌شان را بیش از حد مجاز در هر مسئله‌ای باز می‌گذارند؛ ولی ما باید یاد بگیریم که نه بگیریم و ببندیم و نه آنقدر دست‌شان را باز بگذاریم که ناخواسته حقوق‌شان نقض شود.
او افزود: درآمدزایی در فضاهای مجازی مثل اینستاگرام، روبیکا و خیلی از پلتفرم‌های دیگر بسیار خوب است و به صورت روزافزون دارد رشد می‌کند؛ ولی پدر و مادر باید آگاه باشند که طبق قانون حمایت از کودکان در فضای مجازی که سال ۱۳۹۹ به تصویب دولت رسیده است، وقتی عکس کودک‌شان را در فضای مجازی منتشر می‌کنند، اگر این انتشار باعث نقض حقوق کودک شود کودک می‌تواند بر علیه آنها اقامه دعوی کند.
محمدمهدی سیدناصری در ادامه مثالی از این اتفاق در سال گذشته را برای حضار شرح داد. او با اشاره به حضور در فروشگاه بوکتاب باغ کتاب تهران بیان کرد: کودک حق بر فرهنگ نیز دارد و پدر و مادر باید این حق را برای کودک‌شان انجام دهند؛ یعنی خریدن وسایل فرهنگی مثل کتاب و مجلات نیز جزو حقوق کودک است. این حق را هم قانون داخلی ما و هم قانون حقوق بین‌الملل پذیرفته است.
او در بخشی دیگر از صحبت‌های خود به شیوه‌های آموزش حقوق به کودکان پرداخت و به نکته حائز اهمیتی در این‌باره اشاره کرد: پیش از هر چیز در مبحث آموزش حقوق به کودکان و قانون‌گذاری، همراهی والدین با یکدیگر حائز اهمیت است. برای مثال وقتی در خانواده مادر می‌خواهد قانون‌مندی را به کودکش یاد دهد، پدر نباید رفتار متضادی با رفتار مادر را در قبال واکنش‌های کودک انجام دهد یا بالعکس. کودک نیز باید بپذیرد که به یک‌سری از محدودیت‌ها و قوانین احترام بگذارد و وقتی پدر و مادر نتوانستد یک‌سری از خواسته‌ها و تمایلاتش را اجرایی کنند، لجبازی نکند و این موضوعی است که باید والدین با تعامل درست، به کودکان خود آموزش دهند. این اولین قدم برای آموزش قانون و حقوق به کودک است.
این نویسنده افزود: ما در برابر رفتارهای نامناسب کودک هنگام برآورده‌نشدن خواسته‌هایش همیشه باید یک رفتار را داشته باشیم؛ یعنی به این‌صورت نباشد که یک زمان خواسته‌های غیرمعقول او را برطرف کنیم و زمانی دیگر خواسته‌اش را نادیده بگیریم و به طور کلی رفتار متناقضی نشان دهیم. والدین باید یک صدا و متفق‌القول یک شیوه را برای پاسخ به این قانون پیش بگیرند.
نظر شما