سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - وجیهه سامانی، نویسنده: در حوزه جشنواره‌ها و جوایز ادبی، به‌ویژه جایزه جلال که دو دوره عضویت هیئت علمی و یک دوره دبیری این جشنواره را به عهده داشتم باید عرض کنم بهترین و درست ترین اقدام معاونت فرهنگی این بود که بستر مناسب جهت برگزاری این رویداد بزرگ ادبی را بدون کوچکترین دخل و تصرف و دخالتی فراهم کرد. یعنی در روند چند ماهه داوری، با توجه به گستره آثار و تنوع ناشران و تعدد نویسندگان از هر طیف و دسته‌ای که خود تمایل به حضور اثرشان در جشنواره را داشتند، بدون کمترین دخالتی در روند جریان داوری‌ها، صرفاً با نقش حمایتی و پدرانه در کنار داوران و جشنواره ایستاد. این را در مقام دبیر و داور بیش از سی جایزه و رویداد ادبی در کشور عرض می‌کنم که اهمیت این موضوع آن جاست که متاسفانه تجربه دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم در بعضی جشنواره‌ها را از طرف متولیان امر دیده‌ام.
از طرف دیگر در مقام قیاس با دوره‌های قبل این جایزه، یکی از نکات قابل توجه، دیده شدن آثار جبهه انقلاب بود. البته این به آن معنا نیست که حق و امتیاز ویژه‌ای خارج از استحقاق و شایستگی این آثار برایشان قائل شویم. بلکه با رصد دوره‌ها و جشنواره‌های قبل، به نظر می‌رسد اصولاً به آثار یک سری از ناشران و نویسندگان اجازه دیده شدن، قرار گرفتن در چرخه داوری، ارزیابی و رقابت منصفانه، بالا آمدن و احیاناً برگزیده شدن داده نمی‌شد و چه بسا آثار قابل توجهی صرفاً به خاطر ناشر یا اسم نویسنده یا موضوع اثر، در همان اوایل کار از چرخه داوری حذف می‌شد که این دقیقاً به نوع نگاه معاونت فرهنگی و انتخاب و چینش دبیر و تیم داوری و در یک کلام به جهان‌بینی و ایدئولوژی حاکم بر دست‌اندرکاران جشنواره برمی‌گردد.
نکته قابل توجه دیگر در این دوره، توجه خاص و ویژه معاونت فرهنگی و همکاران خانه کتاب و ادبیات ایران به امر آموزش داستان‌نویسی، نقد و بررسی آثار و تربیت و پرورش هنرجویان علاقه‌مند و مستعد سراسر کشور بود. البته این موضوع در دوره‌های قبل هم مورد توجه بوده و راه‌اندازی پایگاه نقد شعر و داستان یکی از اقدامات قابل توجه و ارزشمند و حاصل زحمات دوستان در دوره‌های قبل است یا برگزاری کارگاه های آل جلال در حاشیه برگزاری اختتامیه آن؛ اما در این دوره موضوع عدالت آموزشی و دسترسی همگانی از دورترین و محروم‌ترین نقاط پایتخت به امر آموزش، سرعت و اهمیت بالاتری پیدا کرد و به یکی از اولویت‌ها تبدیل شد.
در بحث آموزش شعر و داستان، نقد آثار هنرجویان، برگزاری کارگاه‌های آموزشی حضوری و مجازی، دوره‌های آموزشی آل جلال، دوره پیشرفته این کارگاه‌ها، برگزاری کلاس‌های آموزشی در شهرستان‌ها، توجه ویژه به پایگاه نقد داستان و شعر، برگزاری نشست‌های ادبی متعدد جهت نقد و بررسی آثار، حمایت از محافل و انجمن‌های ادبی مستقل از ارشاد که در راستای آموزش داستان‌نویسی فعالیت می‌کردند و غیره از جمله اقدامات قابل توجه دوستان در این دوره بود.
راه‌اندازی سامانه فروش کتاب یکی از مهمترین و زیربنایی‌ترین طرح‌هایی بود که در این دوره انجام شد و جای خالی‌اش سال‌ها بود حس می‌شد. خرید کتاب و عدالت دسترسی به جدیدترین و به‌روزترین کتاب‌ها برای افراد در اقصی نقاط محروم کشور، حتی در شهرهای بزرگ و پایتخت، برای اهالی قلم اتفاق مبارکی بود که چندان برایش تبلیغ و هیاهو هم نشد. در ادامه کار اضافه شدن کتابفروشان هم در کنار ناشران به این سامانه از اقدامات موثر و قابل تقدیر در جهت رضایت‌مندی فعالان حوزه نشر و کتاب بود.
به عنوان یک نویسنده و عضو کوچکی از جامعه بزرگ ادبی کشور، یکی از بهترین اتفاقات این دوره را در بحث نمایشگاه بین‌المللی کتاب می‌دانم که از حالت یک فروشگاه بزرگ درآمد و تبدیل شد به پاتوق بزرگ فرهنگی ادبی و محفلی برای برگزاری نشست‌ها و رونمایی‌ها و رفت و آمد نویسندگان و شعرا و معاشرت اساتید و مخاطبان. برخلاف نظر عده‌ای که نمایشگاه خوب و قدرتمند را صرفاً نمایشگاهی می‌دانند که گردش مالی بالاتری داشته باشد، به نظرم وجه تسمیه نمایشگاه این است که نباید انتظار یک فروشگاه بزرگ را از آن داشت و باید کارکردهای فرهنگی ادبی آن در اولویت باشد.
یکی دیگر از نکات مهم پاسخگو و در دسترس بودن مدیران فرهنگی و مسئولان امر بود. در گروه‌های مجازی شاهد این بودیم که در موضوعات مختلف فرهنگی ادبی از سوی دوستان سوالات و گلایه‌ها و مشکلاتی مطرح می‌شد که دوستان مربوطه پاسخ می‌دادند، تبادل نظر برقرار می‌شد و البته پیگیر مسئله هم بودند. همین در دسترس بودن و پاسخ دهی و ارتباط بی‌واسطه مسئولان امر با بدنه فعالان حوزه نشر و نویسندگان، فی نفسه نیمی از ماجراست و باعث کم شدن فشار روانی حاصل از مشکلات می‌شود.
در بحث تولید کاغذ داخلی هم صرفنظر از بحث خودکفایی یا عدم خودکفایی، یا رسیدن به وضعیت مطلوب و کیفی کاغذ ملی، چیزی که مهم است این است که این جریان باید از جایی شروع می‌شد تا چند سال بعد به نقطه ایده‌آل و مطلوب برسد. احیای کارخانه کاغذ و تولید کاغذ داخلی با هر مقدار و هر کیفیت برای شروع، یکی از اقدامات مهم این دوره بود که امیدوارم در ادامه پیگیری شود و رها نشود.
در کنار همه اینها نم‌شود منکر وجود مشکلات، علی‌الخصوص مشکل اقتصاد حوزه نشر و کتاب شد. حتماً ناشران، فروشندگان و نویسندگانی که با جان و دل، پای کتاب و چرخه نشر ایستاده‌اند، گلایه‌ها و مشکلات به‌حقی دارند که نمی‌شود نادیده‌شان گرفت.
در یک نگاه کلان، مسئله اقتصاد یکی از بزرگ‌ترین مشکلات چند سال اخیر کشور در همه عرصه‌ها بود. اگر گلایه و نارضایتی از دولت در عموم مردم هم بود، بیشتر به همین بحث اقتصادی مربوط بود که سفره‌ها کوچک‌تر و مشکلات و تگناهای مالی بزرگ‌تر شده بود. این مقوله نظرات تخصصی کارشناسان اقتصادی را طلب می‌کند و بحث فراتر از معاونت فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. پس باید در نقد و نظرها این نکته مهم را مدنظر قرار داد.
طبعاً دوستان و دست‌اندرکاران حوزه فرهنگ در این دوره کوتاه سه‌ساله، مانند همه مسئولان بخش‌های دیگر کشور، مجموعه‌ای از نقاط ضعف و قوت بودند. هر سیستمی برای رشد و اصلاح و پیشرفت، نیازمند نقدهای دلسوزانه و نظرات کارشناسی است تا در ادامه مسیر، نقاط قوت خود را تقویت و نقاط ضعف و مشکلات را مرتفع کند. مهم این بود که در این دوره کوتاه، به دور از تنش و تشتت آرا، وفاق و همدلی و تک صدایی از مسئولان فرهنگی شنیده می‌شد و فضای کار و تلاش و جهاد فرهنگی در سایه آرامش بود. شاید اگر فرصت بیشتری بود، نقاط ضعف به تدریج رفع می‌شد، قدم‌های بزرگتری برداشته می‌شد و اتفاقات بهتری در فضای فرهنگی کشور رقم می‌خورد.
به هر حال باید از تلاش‌های ارزشمند و صادقانه دوستانمان سپاسگزاری کرد و برای دوستان جدیدی که قرار است سکان فرهنگ کشور را در دست بگیرند، آرزوی موفقیت و بهروزی کرد که فرهنگ، قلب تپنده هر کشور و شناسنامه و هویت هر ملتی است که هر چقدر برایش جان‌فشانی شود و در راهش کار و تلاش مستمر شبانه‌روزی صورت بگیرد، باز هم کم است.
نظرات