سرویس هنر کتاب ایران (ایبنا) -مریم محمدی: به مناسبت هفته دفاع مقدس، با نگاهی اجمالی به فیلم‌های دفاع مقدسی که با اقتباس از زندگی انسان‌های واقعی ساخته شده‌اند؛ چهره قهرمان‌های واقعی جنگ ۸ ساله ایران و عراق را بهتر خواهیم شناخت. در سینمای تمام دنیا، قهرمانان جنگ، ورزش و.. همیشه سوژه‌های جذابی برای ساخت اقتباس زندگینامهای بوده و هستند. در سینمای ایران نیز اقتباس از روی زندگی شهدای دفاع مقدس همواره مورد توجه فیلم‌سازان بوده‌است.
از همان اولین سال‌های دهه ۶۰، سینمای دفاع مقدس در ایران به وقایع واقعی توجه نشان داد و از روی این وقایع اقتباس‌های سینمایی ساخته‌شد اما اقتباس از روی زندگی شهدای دفاع مقدس تا سال‌ها بعد از پایان جنگ تحمیلی مورد توجه قرار نگرفته‌بود. شاید علت این غفلت، تازگی تاریخ شهادتشان بود. شاید هنوز به حدی از آنها دور نشده بودیم که به چشم قهرمان فیلم به آنها نگاه کنیم. شاید هم به‌خاطر قداست کلمه شهید در ذهنمان بود. باید دهه‌ها می‌گذشت تا آنها را هم انسان‌هایی زمینی با روحی آسمانی ببینیم. اشتباه نشود! درمورد فیلم‌مستند صحبت نمی‌کنیم. منظورمان صرفاً فیلم‌های داستانی جنگی سینمای ایران است این در حالیست که در دهه هفتاد مجموعه مستند «روایت فتح» به همت سید شهیدان اهل قلم، سید مرتضی آوینی این قهرمانان را به تصویر کشیده بود.
در دهه ۹۰ اوضاع فرق کرد. اولین فیلمی که مستقیماً به زندگی یک شهید پرداخت فیلم «دلتنگیهای عاشقانه» ساخته رضا اعظمیان بود.فیلم، داستان فرشته و منوچهر است که به هنگام بازگشت از ماه عسل متوجه حمله نیروهای عراقی به ایران شده و زندگی عاشقانه‌شان دستخوش تغییراتی می‌شود. این فیلم درسال ۱۳۹۱ تولید شد. فیلم با اقتباس از کتاب «منوچهر مدق» از مجموعه کتاب‌های اینک شوکران نوشته مریم برادران ساخته‌شده که روایتگر خاطرات شهید منوچهر مدق از زبان فرشته ملکی همسر شهید است. «دلتنگیهای عاشقانه» در آخرین روزهای سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر به لیست فیلم‌های حاضر در جشنواره اضافه شد. فیلم هرچند توفیق چندانی در جشنواره و بین مخاطبان نیافت اما می‌توان آن را به‌عنوان یکی از اولین قدم‌ها در این زمینه درنظر گرفت.
در همان سال ابراهیم حاتمی‌کیا بود که با ساخت فیلم سینمایی «چ» قدمی بزرگ در ساخت فیلم اقتباسی زندگینامهای سینمای دفاع مقدس برداشت. فیلم «چ» درسال ۱۳۹۲ ساخته شد. این فیلم با بازی فریبرز عرب‌نیا در نقش شهید مصطفی چمران داستان دو روز از زندگی شهید چمران را طی نبرد پاوه درجریان شورش ۱۳۵۷-۱۳۵۹ کردها روایت می‌کند. فیلم در جشنواره فیلم فجر آن سال درخشید و ۵ سیمرغ بلورین را از آن خود کرد. فیلم به خصوص از لحاظ جلوه‌های ویژه مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.
۲ سال بعد جوانی تازه نفس، وارد سینمای ایران شد و اولین فیلم سینمایی خود، اقتباسی از زندگی احمد متوسلیان فرمانده سپاه مریوان را با عنوان «ایستاده درغبار» ساخت. این فیلم به کارگردانی محمدحسین مهدویان محصول سال ۱۳۹۴ سازمان هنری رسانه‌ای اوج است. فیلم، نوید حضور کارگردانی تازه‌نفس و خوش‌فکر به سینمای ایران را می‌داد. فیلم در جشنواره فجر سی‌وچهارم، موفق به دریافت سه سیمرغ بلورین از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم شد.
این روند تا پایان دهه نود دچار سکون شد تا اینکه علی غفاری در سال ۱۳۹۹ فیلمی با نام «تک‌تیرانداز» ساخت. فیلم «تک‌تیرانداز» که از زندگی تک تیرانداز ایرانی، شهید عبدالرسول زرین اقتباس شده، محصول سال ۱۳۹۹ بنیاد فرهنگی روایت فتح بود. فیلم برای نخستین بار در سی‌ونهمین جشنواره فجر به‌نمایش درآمد. «تک‌تیرانداز» که با اقبال عمومی روبرو شد توانست دو سیمرغ بلورین جشنواره از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی را ازآن خود کند. درهمان سال مستندی با عنوان «گردان تک‌نفره» به کارگردانی داریوش یاری نیز از این شخصیت ساخته‌شد که از شبکه یک سیما پخش شد.
درهمان سال سیاوش سرمدی فیلمی با عنوان «منصور» با نام سابق «اوج ۱۱۰» ساخت. این فیلم اقتباسی از تلاش‌های تیمسار منصور ستاری، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران درتجهیز نیروهای ایرانی به هواپیما است. فیلم «منصور» برای نخستین بار در سال ۱۳۹۹ و در سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد. «منصور» با آن‌که فیلم خوش‌ساختی بود اما فقط در ۲ رشته نامزد دریافت جایزه شد که نتوانست هیچ سیمرغی کسب کند.
سال بعد هادی حجازی‌فر که تا آن روز مخاطبان سینمای ایران او را به‌عنوان بازیگر و مخصوصاً بازیگر فیلم‌های دفاع مقدس می‌شناختند؛ فیلم سینمایی «موقعیت‌مهدی» را ساخت. «موقعیت مهدی» اقتباسی از زندگی شهید مهدی باکری و برادرش شهید حمید باکری، در سال ۱۴۰۰ ساخته شد. «موقعیت مهدی» در بخش سودای سیمرغ چهلمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در ۱۴ رشته نامزد سیمرغ بلورین شد. این فیلم توانست ۵ سیمرغ بلورین ار چهلمین جشنواره فیلم فجر از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم و کارگردان اول را از آن خود کند.
در سال ۱۴۰۱ هادی محمدپور فیلم «های‌پاور» را به‌عنوان اولین فیلم خود ساخت. این فیلم که درباره نقش پدافند هوایی ارتش در عملیات والفجر هشت و طرح ابتکاری تیمسار منصور ستاری بود دومین فیلمی بود که به اقدامات این فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و ابتکاراتش می‌پرداخت. های‌پاور اما به نسبت فیلم «منصور» فیلم ضعیف‌تری بود و نتوانست مخاطب را با خود همراه کند. در ادامه اما سینمای ایران دوره جدید را با اقتباس‌های سینمایی جذاب‌تری از شخصیت‌های واقعی جنگ ادامه داد.
حمید زرگرنژاد سراغ موضوع آزادگان رفت و اقتباسی جذاب از زندگی تنها اسیر ایرانی که موفق به فرار از اردوگاه‌های عراق شده‌بود، کرد. زرگرنژاد فیلم «شماره ده» را براساس اقتباسی از ماجرای فرار محمدرضا عبدی و زاگرس میلانی در اول فروردین ۱۳۶۲ از اردوگاه موصل ساخت. این فیلم در بهمن ۱۴۰۱ در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در یازده رشته نامزد دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شد. «شماره ده» توانست ۴ سیمرغ بلورین را از جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر کسب کند.
در همان سال محمدحسین لطیفی که قبلاً با ساخت فیلم جنگی «روزسوم» سینمای جنگی را تجربه کرده‌بود با ساخت فیلم سینمایی «غریب» بخشی از دوران فرماندهی محمد بروجردی را در منطقه غرب کشور نشان می‌دهد که به گفته حامد عنقا فیلمنامه‌نویس این فیلم با اقتباس از کتاب «محمد؛ مسیح کردستان» اثر نصرت‌الله محمودزاده نوشته است. این فیلم برای اولین بار در جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر به‌نمایش درآمد و توانست ۵ سیمرغ بلورین این جشنواره را از آن خود کند.
در میان رقابت سنگین این دو فیلم جنگی یک بانوی فیلم‌ساز با نام لیلی عاج، اولین فیلم خود را با نام «سرهنگ ثریا» با اقتباس از زندگی ثریا عبداللهی ساخته بود.این فیلم داستان مادری را روایت می‌کند که فرزندش توسط گروه منافقین به پادگان اشرف رفته است و او تلاش خود را برای آزادی فرزندش از دست این گروه تروریستی انجام می‌دهد. فیلم هرچند کاملاً جنگی نیست اما منافقین و درگیری با آنها مانند شبه یک جنگ است. اگر بتوان این فیلم را با ارفاق در ژانر جنگی پذیرفت یکی از معدود فیلم‌های قوی ایرانی درباره یک شخصیت زن تأثیرگذار است. «سرهنگ ثریا» اولین بار در چهل‌ویکمین جشنواره فجر به نمایش درآمد و کاندید ۴ جایزه سیمرغ بلورین شد اما توانست سیمرغ بلورین گوهرشاد را برای لیلی عاج به ارمغان بیاورد.
در سال ۱۴۰۲ و در جشنواره چهل‌ودوم فیلم فجر، بازهم ۳ فیلم براساس زندگی شخصیت‌های واقعی جنگ ساخته شدند. فیلم «احمد» درباره یک شخصیت جنگی اما در یک موقعیت غیرجنگی روایت شده‌است. این فیلم اقتباسی از ۱۸ ساعت ابتدایی حادثه زلزله بم و اقدامات قهرمانانه احمد کاظمی در این حادثه است.
در همین سال محمدعسگری فیلم «آسمان‌غرب» را که توسط بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی سوره با مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخت. این فیلم که براساس اقتباس از زندگی شهید علی‌اکبر شیرودی ساخته‌شده‌بود؛ نامزد ۶ سیمرغ بلورین و برنده ۳ سیمرغ بلورین از جمله جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی شد.
فیلم «مجنون» به کارگردانی مهدی شامحمدی در سال ۱۴۰۲ ساخته‌شد. این فیلم اقتباس از زندگی شهید مهدی زین‌الدین و برادرش شهیدمجید زین‌الدین است که در جریان جنگ ایران و عراق راهبری لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب را در عملیات خیبر و در جزیره مجنون پیش بردند. این فیلم توانست در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر ۴ سیمرغ بلورین از جمله سیمرغ بهترین فیلم را ازآن خود کند.
درمجموع با نگاهی آماری و دقیق می‌توان فهمید با دور شدن از سال‌های ابتدایی جنگ و حتی دهه‌ها میزان اشتیاق برای شنیدن و دیدن از قهرمانان و شخصیت‌های واقعی جنگ بیشتر شده‌است. به ویژه این اقبال در دوسال اخیر افزایش یافته‌است. به امید اینکه بیشتر و بهتر از قهرمانان جنگ‌مان بسازیم تا بلکه اندکی از دین خود را به این شهیدان و قهرمانان ادا کرده‌باشیم.
نظر شما