سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «هنر در جهان اسلام» نوشته محمد علی دانش صدیق، اثری جامع و تحلیلی در زمینه هنر اسلامی است که به بررسی ابعاد مختلف این هنر و رابطه آن با اصول و مفاهیم دینی و فلسفی می‌پردازد.

نویسنده در این اثر تلاش کرده تا با نگاهی دقیق و عمیق، به بررسی جنبه‌های مختلف هنر اسلامی بپردازد و تفاوت‌های آن را با هنرهای دیگر، به‌ویژه هنر غربی و مدرن، به وضوح بیان کند.

دانش صدیق در مقدمه کتاب خود به این موضوع اشاره می‌کند که علیرغم وجود پژوهش‌های گسترده محققان غربی درباره هنر اسلامی، این هنر همچنان در بسیاری از جنبه‌ها ناشناخته و مبهم باقی مانده است. محققان غربی به دلیل تأثیرپذیری از هنر اومانیستی رنسانس و هنر مقدس پیش از آن، بیشتر به هنرهای خاور دور و هند پرداخته‌اند و توجه کمتری به هنر اسلامی داشته‌اند. در حالی که هنر اسلامی با مفاهیم نمادین و اصول متافیزیکی خاص خود، جایگاه ویژه‌ای در میان هنرهای شرقی دارد.

این کتاب به روشنی تفاوت‌های بنیادین میان هنر اسلامی و هنر مدرن غربی را نشان می‌دهد. نویسنده به طور خاص به اشتباهاتی اشاره می‌کند که برخی از محققان غربی در درک هنر اسلامی مرتکب شده‌اند. آنان تصور می‌کردند که انتزاع در هنر اسلامی همانند انتزاع در هنر مدرن غربی است. در حالی که این دو مفهوم در دو قطب کاملاً مخالف یکدیگر قرار دارند. انتزاع در هنر مدرن غربی، نتیجه فرار از زشتی‌های اشکال طبیعت‌گرایانه و کمال‌گرایانه هنر قرن نوزدهم اروپاست، در حالی که انتزاع در هنر اسلامی، بازتاب بینشی معنوی از واقعیت‌های متافیزیکی و کیهانی است. نویسنده تأکید می‌کند که هنر اسلامی از ترکیب حکمت و صنعتگری شکل گرفته و برای درک عمیق آن نیازمند آشنایی با هر دو بُعد هستیم. دانش صدیق در این کتاب به مباحثی همچون معماری اسلامی، خوشنویسی، تذهیب، و هنرهای تزئینی می‌پردازد و نشان می‌دهد که این هنرها، نه صرفاً به عنوان تزئینات، بلکه به عنوان تجلیات بصری و هنری از مفاهیم معنوی و الهی در فرهنگ اسلامی پدید آمده‌اند.

در بخش ابتدایی کتاب آمده است: «یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، تحلیل دقیق و مستند آن از هنر اسلامی به عنوان هنری است که از درون باورها و اصول دینی و عرفانی سرچشمه گرفته است. نویسنده به نقش تصوف و عرفان اسلامی در شکل‌گیری هنر اسلامی اشاره کرده و آن را به عنوان یکی از منابع الهام‌بخش اصلی در خلق آثار هنری معرفی می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که هنر اسلامی نه تنها از زیبایی‌شناسی بصری برخوردار است، بلکه دارای عمق معنایی و فلسفی ویژه‌ای نیز می‌باشد که در هر جزئیات آن قابل مشاهده است.»

کتاب «هنر در جهان اسلام» به صورت مستند و جامع به بررسی تمامی جنبه‌های هنر اسلامی پرداخته و تلاش دارد تا این هنر را به عنوان یک کلیت هماهنگ و مرتبط با اصول دینی و فلسفی معرفی کند. نویسنده با ارائه مثال‌ها و نمونه‌های متعددی از آثار هنری و معماری اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی، نشان می‌دهد که چگونه این هنرها به عنوان بازتابی از مفاهیم متافیزیکی و الهی در جامعه‌ی اسلامی تجلی یافته‌اند. این اثر همچنین به بررسی تأثیر هنر اسلامی بر زندگی اجتماعی و فرهنگی مسلمانان می‌پردازد. نویسنده تأکید می‌کند که هنر اسلامی نه تنها در مساجد و بناهای مذهبی، بلکه در تمامی جنبه‌های زندگی روزمره مسلمانان حضور داشته و به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت آنان شناخته می‌شود. این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که هنر در فرهنگ اسلامی دارای معنایی فراگیر و عمیق است و نمی‌توان آن را صرفاً به عنوان یک فعالیت زیبایی‌شناسانه یا تزئینی در نظر گرفت.

هنر اسلامی بازتاب‌دهنده حقایق ملکوتی بر زمین است و به مسلمانان کمک می‌کند تا در مسیر معنوی خود به سوی حضور الهی گام بردارند. این هنر، تجلی روح و حیات اسلامی است که در اشکال مختلف از مساجد تاریخی چون مسجد قرطبه و مسجد جامع اصفهان تا آثار برجسته‌ای همچون تاج محل نمایان است. هرچند این آثار در محیط‌های قومی و تاریخی متفاوتی شکل گرفته‌اند، اما همواره به‌گونه‌ای رضایت‌بخش با روح اسلام مطابقت دارند. هنر اسلامی برخلاف سایر حوزه‌های فرهنگ اسلامی، همواره با اصول معنوی اسلام هم‌خوانی داشته و این ویژگی آن را از دیگر هنرها متمایز می‌سازد.

در مجموع، کتاب «هنر در جهان اسلام» اثری ارزشمند و منحصر به فرد است که با بهره‌گیری از منابع معتبر و تحلیل‌های دقیق، به بررسی هنر اسلامی پرداخته و تلاش کرده تا آن را به عنوان یک پدیده هنری و فرهنگی پیچیده و عمیق معرفی کند. این کتاب می‌تواند منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به هنر و فرهنگ اسلامی باشد و درک بهتری از مفاهیم و ارزش‌های هنری و معنوی این تمدن بزرگ ارائه دهد. با توجه به رویکرد تحلیلی و علمی کتاب، مطالعه آن به علاقه‌مندان هنر اسلامی و کسانی که به دنبال درک عمیق‌تری از مفاهیم معنوی و فلسفی این هنر هستند، توصیه می‌شود.

کتاب «هنر در جهان اسلام» نوشته محمد علی دانش صدیق در نوبت اول ۱۴۰۳ با ۵۰ نسخه و به قیمت ۳۵۰ تومان در ۳۴۰ صفحه به همت انتشارات گل آذین مهر منتشر شده است.