سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - جواد لگزیان: فرایند شتابان جهانی‌شدن و فعالیت‌های انسانی برای تامین رفاه و امنیت غذایی مانند اکتشاف، مهاجرت، تجارت، توسعه حمل‌ونقل و کشاورزی و جنگلداری کسب و کار تهاجم گونه‌های بیگانه از تک‌سلولی تا مهره‌داران پیچیده را به شدت افزایش داده است که با تغییر ساختار بوم‌سامانه تاثیراتی منفی بر دارایی اقتصادی انسان می‌گذارند. با افزایش آگاهی پیرامون مسائل و مشکلات پیچیده ناشی از گونه‌های مهاجم، بوم‌شناسی هجوم جای خود را در کنار سایر مباحث مدیریت محیط زیست باز کرده است. در این راستا کتاب «بوم‌شناسی هجوم و گونه‌های مهاجم ایران» که حاصل کار یک تیم حرفه‌ای طی چندین سال پژوهش مستمر است، کوشیده است جدیدترین دستاوردهای دانش بوم‌شناسی هجوم را ارائه، توضیح و تفسیر کند.
در اولین فصل به نام «گونه مهاجم» تعاریف و مفاهیم اولیه، عوامل مؤثر در ورود، انتقال و پراکنش گیاهان مهاجم، زیستگاه‌های حساس و فرضیات مرتبط با هجوم گونه‌ای آورده شده‌اند. دومین فصل «اثرات گونه‌های مهاجم و شیوع بیماری‌های نوپدید و بازپدید» ضررهای اقتصادی، هجوم زیستی و بیماری‌های مربوط را بررسی می‌کند. «مدیریت گونه‌های مهاجم» سومین فصل کتاب به ارزیابی خطرات گونه‌های مهاجم، مدیریت، اصول مهار و کنترل آنها و مسائل مربوط به ژنتیک و گونه‌های مهاجم اختصاص یافته است. چهارمین فصل «تعییر اقلیم و هجوم زیستی» رهاورد تغییر اقلیم بر تثبیت و گسترش گونه‌های بیگانه و همچنین بر محیطهای آبی را مطالعه و پیش‌بینی‌ها و پیامدهای تغییر اقلیم بر گونه‌های بیگانه‌ای که به سلامت و بهداشت انسانی خدشه وارد می‌کنند را بیان می‌نماید. در فصل پنجم «گونه‌های مهاجم ایران» گونه‌های مهاجم در گیاهان علفی، درختان و درختچه‌ها، بی‌مهرگان خشکی‌زی، آبزیان، خزندگان، پرندگان و پستانداران فهرست و بررسی می‌شوند.
گیاهان مهاجم چون سرخس آبی، علف اسب، سنبل آبی، کنگر باغی و کهورک، درختان و درختچه‌های بیگانه مانند کهور آمریکایی، سوبابل، کنوکارپوس، آسماندار یا عرعر، اوکالیپتوس‌ها، پالونیا و گونه‌های مختلف کاج و سرو نقره‌ای، بی‌مهرگان خشکی‌زی مثل بعضی از سوسکها، کرم‌ها، و مگس‌ها، آبزیان مهاجم مثل جلبک هیپنئا، خرچنگ سبز و تیلاپیای آفریقایی، ماهیان بیگانه مانند ماهی گامبوزیا، ماهی دم شمشیری و تیلاپیای شکم‌سرخ، خزندگان مهاجم مانند لاک پشت گوش قرمز، لاک‌پشت نرم چینی، و گکوی شکم‌زرد، پرندگان مهاجم مثل مرغ مینا، بلبل خرما، بلبل زیر دم سرخ، کلاغ هندی و زاغی، پستانداران بیگانه چون نوتریا، راکون، سنجاب، رت قهوه‌ای و رت سیاه و سگ ولگرد و پستانداران غیربومی که پتانسیل مهاجم شدن را دارند، مانند میمون رزوس و سگ راکون در فصل پنجم به طور کامل مورد مطالعه قرار گرفته و روش‌های علمی برای مدیریت، مهار و کنترل آنها توضیح داده شده است.
پیوست ارزشمند کتاب هم شامل لایحه حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی، فهرست گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم کشور، علفهای آبزی حادی که به پهنه‌های آبی در گرداگرد جهان هجوم برده‌اند، فهرست آفات عمومی، همگانی و قرنطینه سازمان حفظ نباتات و فهرست صد گونه از بدترین گونه‌های مهاجم دنیاست.
درباره رهاسازی غیرمسئولانه گیاهان و جانوران در طبیعت و خطرات آن در مثالهایی تامل‌برانگیز در کتاب شرح داده شده که چگونه بعضی شهروندان بدون آگاهی یک گونه گیاهی یا جانوری را در طبیعت رها کرده و سبب خسارت به زیست‌بوم شده‌اند. در این فصل می‌خوانیم که سرخس آبی یا آزولا که در نقاطی از گیلان کشت شده ضمن کاهش ظرفیت آبی برکه‌ها و تالابها تهویه آنها را هم دچار مشکل کرده و باعث اختلال در حیات آبزیان و چرخه حیاتی آنها شده است. همچنین شانه‌دار دریایی که بر اثر عمل انسانی به دریای خزر راهیابی پیدا کرد با تغذیه از پلانکتون‌های جانوری که غذای اصلی ماهی کیلکا است، جمعیت کیلکاها را کاهش داد و از آنجا که این ماهی مهمترین منبع غذایی برای جانوران گوشتخوار دریای خزر بود، کل زنجیره غذایی دریا با اختلال مواجه گشت و در یک بازه زمانی چهار ساله خساراتی شدید به جامعه ساحل‌نشین، سرمایه‌گذاران و دولت وارد شد.
کتاب تاکید دارد مؤثرترین راه برای توقف اثرات منفی گونه‌های بیگانه مهاجم از طریق جلوگیری از گسترش آنها به‌واسطه اجرای ضوابط و قوانین تجارت یا جابه‌جایی آنهاست. زمانی که گونه بیگانه وارد محیط جدید شود، شناسایی زودهنگام، پایش و نظارت و ریشه‌کن‌سازی به‌موقع است که می‌تواند تثبیت جمعیتی، شیوع و گسترش آن گونه را متوقف کند. تشخیص بزنگاه و ارزیابی سریع هجوم و ایجاد سامانه اطلاعاتی گونه‌های مهاجم و به‌روزرسانی فهرست هشدار که برای نواحی محلی بسیار کارساز و ثمربخش است، اولین و مهمترین مرحله کار است. در این راستا کارگروه ویژه گونه‌های مهاجم و پلتفرم‌های جهانی که توسط این گروه راه‌اندازی شده در کتاب معرفی شده است.
در فرازی از کتاب با مفهوم امنیت زیستی آشنا می‌شویم که امنیت زیستی را شامل کل فرآیندها، روش‌ها و سیاست‌های مدیریتی تعریف می‌کند که برای جلوگیری از ورود گونه‌های بیگانه به زیست‌بوم جدید، کنترل آنها در آن زیست‌بوم و از بین رفتن آنها اعمال می‌شود و سپس راهبردهای امنیت زیستی برای حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست در برابر اثرات نامطلوب گونه‌های مهاجم، آفات، بیماری‌ها و علفهای هرز تشریح شده است.
در این بخش ضرورت برگزاری دوره‌های آموزشی امنیت زیستی برای محیط بانان، جنگلبانان و همه مردم یادآوری و مورد توجه ویژه واقع شده است چرا که امنیت زیستی مسئولیت همه است و حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی بر عهده همه کسانی است که در آن زندگی، سفر و یا کسب و کار می‌کنند. ضروری است که مردم از خطرات ناشی از گونه‌های مهاجم، آفات، بیماری‌ها و علفهای هرز که بر رفاه آنها اثر می‌گذارد، آگاه باشند و نقش خود را در کاهش این خطرات درک کنند.
به گزارش ایبنا؛ کتاب «بوم‌شناسی هجوم و گونه‌های مهاجم ایران» با تألیف و ترجمه بهزاد زادهوش، سمیه نمرودی و حمیدرضا رضایی در ۳۹۰ صفحه با قطع وزیری را انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد رهسپار بازار کتاب کرده است.
نظر شما