سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تولید کتاب کودک و نوجوان، یکی از حوزه‌های پراهمیت و مهم در صنعت نشر کشور به شمار می‌آید، برنامه‌ریزی برای تولید آثار ارزشمند و بومی، توجه به زیرساخت‌های ایرانی – اسلامی در کتاب‌ها و حرکت به سمت تالیف و فاصله گرفتن از ترجمه ازجمله مواردی بوده است که مسئولان فرهنگی کشور در طول دوره‌های مختلف بر آن تاکید کرده‌اند.
در این میان، غنی‌سازی تولید کتاب کودک و توجه به ظرفیت‌های داخلی ازجمله موضوعاتی است که همواره مطالبه شده؛ ازجمله تولید محتوا براساس فرهنگ بومی.
مرور آمار نشر کتاب کودک و نوجوان در ۶ماه نخست سه سال اخیر نشان‌دهنده رشد تولید کتاب در این حوزه است؛ به‌طوری که طبق آمار و اعداد در ۶ماه نخست سال ۱۴۰۱، ۷ هزار و ۵۰۷ عنوان کتاب در این حوزه منتشر شده است که ۳ هزار و ۴۵۶ عنوان آن چاپ نخست و ۴ هزار و ۲۵۱ عنوان آن تجدید چاپ هستند؛ همچنین در ۶ماه نخست سال ۱۴۰۲، حدود ۷ هزار و ۳۲۶ عنوان به زیور طبع آراسته شدند که از میان آن‌ها ۳ هزار و ۳۷۸ عنوان چاپ اولی و ۳ هزار و ۹۴۸ عنوان تجدید چاپ هستند.
براساس همین آمار، در ۶ماه نخست امسال اما آمارها رشد چشمگیر در حدود هزار عنوان را داشتند؛ به‌طوری که ۸ هزار و ۳۷۲ عنوان کتاب در حوزه کودک و نوجوان منتشر شده‌اند که ۴ هزار و ۲۴۸ عنوان چاپ نخست و ۴ هزار و ۱۲۴ عنوان تجدید چاپی است.
رشد آمار عناوین کتاب در سال جاری می‌تواند نوید رخدادهای خوبی در نشر کودک و نوجوان باشد. محمدتقی حق‌بین، کارشناس حوزه کتاب کودک در این زمینه معقتد است؛ کتاب کودک و نوجوان طی سال‌های اخیر، بیشتر از قبل در بازار دیده می‌شود؛ درگذشته کتابفروشی‌ها به دلیل کم بودن قیمت رغبتی برای عرضه کتاب کودک نداشتند، اما می‌توان گفت، قیمت کتاب کودک در وضعیتی قرار دارد که هم در توان خرید خانواده است و هم برای فروشگاه‌ها عددی است که می‌توانند ویترین خود را در اختیار آن بگذارند.
وی ادامه داد: امروزه خرید کتاب کودک خیلی زیاد نیست، هم از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، هم نهاد کتابخانه‌های عمومی و هم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، عدد خرید کتاب، عدد تعیین‌کننده در میزان تولید طی سال‌های اخیر نیست.
حق‌بین با بیان اینکه این سال‌ها بیشتر گرایش‌ها مردمی به سمت خرید کتاب کودک و نوجوان بوده است، افزود: طی دوسه سال گذشته غیر از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، کانالی برای عرضه کتاب کودک نداشتیم و اغلب فروش‌ها با روش عرضه مستقیم یا از طریق کتابفروشی‌ها و فیزیکی یا آنلاین عرضه شده است.
وی با طرح این موضوع که معتقدم استقبال مردم و توسعه ویترین در کتابفروشی‌های کشور ازجمله عوامل افزایش تولید کتاب کودک و نوجوان بوده است، گفت: طی سال‌های اخیر فروشگاه‌های بزرگ کتاب در کشور توسعه پیدا کرده و آن‌ها هم به بخش ویترین کتاب کودک توجه کردند، در این میان به‌نظر می‌رسد که چنین مسئله‌ای از پایداری خوبی برخوردار است، زمانی که خرید ازسوی مردم انجام می‌شود نه ارگان‌های دولتی، این معنا را دارد که ناشر می‌تواند با اطمینان از بازار و مخاطب خود برنامه‌ریزی کند.
توجه به حوزه خردسال و نوجوان و بی‌توجهی به کودک
نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که در آمار، معمولاً عدد و ارقام تالیف و ترجمه در یک وضعیت نسبتاً همسان و با فاصله کمی از هم قرار دارد، اما در برخی مواقع افزایش آثار تالیفی کودک و نوجوان چشمگیر است. طبق آمار در ۶ماه نخست سال ۱۴۰۱ حدود ۴ هزار و ۱۴۲ عنوان کتاب تالیفی و ۳ هزار و ۳۶۵ عنوان ترجمه شده هستند؛ همچنین در ۶ماه نخست سال ۱۴۰۲ حدود ۴ هزار و ۲۴۶ عنوان کتاب تالیفی و ۳ هزار و ۸۰ عنوان ترجمه شده‌اند.
نگاهی به آمار ۶ماه نخست سال جاری نیز نشان می‌دهد که از میان ۸ هزار و ۳۷۲ عنوان کتاب کودک و نوجوان، ۴هزار و ۶۶۶ عنوان کتاب تولیدی و ۳ هزار و ۷۶ عنوان کتاب ترجمه شده در کشور منتشر شده است. حق‌بین در این حوزه نیز گفت: همین الان هم اگر در آمار دقیق‌تر شویم، میزان کتاب به لحاظ تعداد جلد، ترجمه همچنان زیاد است، اگرچه از نظر آمار تولید، تقریباً این عدد یکسان است اما در تعداد جلد می‌توانم با اطمینان بگویم که آثار ترجمه همچنان بازار را در اختیار دارد؛ البته تصویرگری‌های جدید اتفاق افتاده، نوآوری‌های خوبی در بخش کودکان رخ داده و به حوزه کتاب خردسال خیلی جدی از سوی ناشران توجه شده است.
این ناشر پیشکسوت حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه به تولید کتاب‌های ویژه نیز در این مدت توجه زیادی شده است، عنوان کرد: آثار منتشر شده در حوزه کتاب‌های ویژه یعنی کتاب‌های حمامی، پازلی، پارچه‌ای و … با استقبال خوبی از سوی مردم روبه‌رو شده است، ناشران نیز در این بخش سرمایه‌گذاری خوبی کردند و اکنون آثار متنوع و گسترده‌ای در بازار موجود است.
به‌گفته وی، اگر آمارها به تفکیک خردسال، کودک و نوجوان تنظیم شود، آن زمان متوجه خواهیم شد که در دو بخش خردسال و نوجوان فوق‌العاده قوی ظاهر شدیم، در این دو بخش نسبت به حوزه کودکان، کتاب‌های قابل تامل و خوبی منتشر شده است.
حق‌بین با اشاره به تنوع و پراکندگی تولید کتاب برای سنین مختلف، توضیح داد: کتاب برای سنین خردسالی یعنی ۶ماهگی تا پنچ سالگی و ۱۴ تا ۱۷ سالگی تولیدات گسترده و خوبی داشته است، اما در تولید کتاب برای سنین ۶ تا ۹ ساله دچار ضعف جدی هستیم؛ همچنین نگاه موشکافانه‌تر به این حوزه نشان می‌دهد که بخش عمده تالیفات در آثار کودک و نوجوان به حوزه خردسال و کودک اختصاص دارد و وضعیت تالیف در حوزه رمان یا داستان‌های ترسناک نوجوان خیلی عقب است، در این حوزه‌ها کاملاً وابسته هستیم. معتقدم که باید در این حوزه‌ها وقت بگذاریم و به نویسندگان فرصت بدهیم و از آن‌ها حمایت جدی کنیم.
به‌گفته وی، البته تقویت این حوزه یک کار سفارشی نیست؛ بلکه نویسنده باید تامین باشد تا بتواند خیال‌پردازی و رویاپردازی را مثل نویسندگان خارجی داشته باشند، تجربه نشان داده که چنین آثاری خیلی در روحیه آینده نوجوانان موثر و از بخش‌هایی نیازمند توجه و حمایت جدی از سوی دولت است. به نویسنده باید فرصت و وقت داده شود تا برای خلق چنین آثاری وقت بگذارد.
حق‌بین درباره چرایی توجه ناشران به حوزه خردسال نیز توضیح داد: علت این بوده است که یک عقب‌افتادگی جدی در این حوزه داشتیم و هنوز هم داریم، آنقدر در دنیا تنوع کتاب برای این گروه سنی زیاد است که قابل قیاس نیست و اگر قرار است نسل آینده کتابخوان باشد، باید به این گروه سنی توجه کنیم. در دنیا از سه ماهگی تا چهارپنج سالگی برای بچه‌ها کتاب تالیف کردند. جامعه نشر ایران، دیر به این حوزه پرداخت؛ تقریباً در دهه ۹۰ و قبل از آن خیلی ضعیف بود؛ زیرا تولید این کتاب‌ها به فناوری‌های خاص نیاز دارد؛ البته هنوز هم به لحاظ فناوری ساخت و رعایت استاندارد عقب هستیم.
وی با بیان اینکه کتاب‌هایی که با ورق ضخیم تولید می‌کنیم در برش‌ها و حاشیه‌ها احتمال زخمی کردن دست خردسالان را دارد، گفت: در این حوزه به ماشین‌های خاص نیاز داریم اما همین که امروز جرئت پیدا کردیم و به این حوزه وارد شدیم ستوده نیست، از آنجایی که تعداد فرزندان کم شده است، مردم برای خردسالان خود اهمیت خاصی قائل هستند و می‌توانم بگویم که نسبت به اسباب‌بازی‌ها هم این کتاب‌ها جایگزین شده است؛ زیرا بخشی از این کتاب‌ها جنبه اسباب‌بازی دارد و حس بازی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. اگر در گذشته تعداد ناشران خوب کودک و نوجوان به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید اما اکنون بیش از ۲۰ ناشر داریم که تلاش می‌کنند در این حوزه‌ها کتاب باکیفیت تولید کنند و رقابت جدی و سازنده ایجاد شده تا تولید باکیفیت داشته باشند.
توسعه ویترین کتاب کودک؛ یک ضرورت
اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد بحث کمبود ویترین کتاب کودک و نوجوان است، کارشناسان حوزه کودک معتقدند که کودکان در کتابفروشی‌ها به فضایی جذاب و خاص متناسب با روحیات‌شان نیاز دارند؛ مکانی که کودک به دور از هرگونه استرس بتواند با خیالی آسوده در میان کتاب‌ها قدم بزند و همراه والدینش کتاب انتخاب کند. تاسیس کتابفروشی تخصصی کودک، دغدغه‌ای جدی است که برخی از کتابفروشان و فعالان حوزه نشر به آن توجه کرده‌اند.
طی سال‌های اخیر با تاسیس و تاسیس کتابفروشی‌هایی در متراژ زیاد در مجتمع‌های تجاری، فرصت خوبی برای کتابفروشان ایجاد شده است تا فضایی برای کودکان با تزئینات خاص و ویژه اختصاص دهند، فضایی که البته هنوز جای آن در میان کتابفروشی‌های محلی و کوچک‌تر به دلیل محدودیت فضا خالی است.
حق‌بین که در این حوزه تجربیات مختلفی دارد، با ارزیابی ویترین‌های کنونی حوزه کتاب کودک، گفت: آنقدر در توسعه ویترین کتاب نسبت به استاندارد جهانی عقب هستیم که هر آنچه از این فروشگاه‌ها ایجاد شود، جا دارد. دیگر امروز عرضه کتاب برای این گروه سنی، چون هم مخاطب دارد و هم قیمت آن با جیب مردم همخوانی دارد و خانواده احساس می‌کند باید به کتابخوانی توجه کند، افراد را متقاعد کرده که در فروشگاه‌های بزرگ نقاط مختلف کشور، یک کتابفروشی تاسیس کنند.
وی ادامه داد: مهم‌تر اینکه صاحبان مجتمع‌های تجاری بزرگ در کشور قبلاً خود را ملزم به داشتن فضای سینما و کتابفروشی می‌کردند اما امروزه یکی از بخش‌های مهم هر مجتمعی را به کتابفروشی اختصاص می‌دهند. خوشبختانه قوانینی هم در کشور برای تسهیل این موضوع وضع شده است تا به صنوف فعال در این بخش کمک کند.
حق‌بین با بیان اینکه امروزه شاهدیم در قالب یک نشان تجاری در مجتمع‌ها، کتابفروشی‌های زنجیره‌ای تاسیس شده‌اند، افزود: درگذشته شاید فقط یک کتابفروشی در قالب زنجیره‌ای داشتیم، اما امروزه بیش از ۱۰ نشان تجاری در کشور فروشگاه‌های زنجیره‌ای دارند اما هرچه به این فروشگاه‌های زنجیره‌ای توجه کنیم به گسترش این ویترین کمک بیشتری می‌شود و آن‌ها نیز در استاندارد بهتری می‌توانند به مخاطبان خدمات بدهند. این فروشگاه‌های کتاب فقط عرضه‌کننده کتاب نیستند؛ بلکه برنامه‌های متنوعی مثل دیدار با نویسنده و مترجم، کارگاه‌های آموزشی دارند که هریک از آن‌ها در ایجاد انگیزه برای مخاطبان نقش مهمی دارند.
به‌گفته وی، هنوز با استاندارد فاصله زیادی داریم تا بخواهیم در همه استان‌ها کتابفروشی داشته باشیم، در برخی استان‌ها خیلی ضعیف هستیم هرچند در برخی استان‌های دیگر خیلی خوب هستیم؛ البته اگر متراژ کتابفروشی را با مشاغل دیگر در نظر بگیریم، فاصله معنادار زیادی وجود دارد؛ تعداد کتابفروشی‌های بزرگ کشور در مقابل سایر صنوف، به‌اصطلاح عددی نیست، اما همین فروشگاه‌ها نیز عمدتاً با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است و دولت‌ها نقشی در آن نداشتند، که جا دارد به همکاران و هم صنفی‌های خود خسته نباشید بگوییم.
نظر شما