سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سعیده نریمان‌پور: کد دیویی ۷۶۰ تا ۷۶۹ با سرشاخه گرافیک شامل هنرهای گرافیک، چاپ و باسمه‌کاری است. هر کدام از این‌ها بخشی از دنیای هنر را شکل می‌دهند که امروزه در بحث نشر تخصصی هنر، توجه چندانی به آنها نمی‌شود. آیا قفسه‌های خالی از این نوع کتاب‌ها ناشی از اقبال کم مخاطبان است یا پژوهشگران علاقه‌ای به مطالعه در این حوزه از هنرهای ایران ندارند؟ در بررسی‌های این کد دیویی با مشکل کمبود چاپ کتاب در این حوزه مواجه شدیم، که مبنایی برای بررسی بیشتر در پرونده‌ای تحت عنوان چالش‌های نشر کتاب گرافیک شد.
در ادامه با مسعود شجاعی طباطبایی، کاریکاتوریست و گرافیست، پیرامون مسائل و مشکلات هنر و رشته گرافیک گفت‌وگو کردیم و به مسائلی چون نمایشی بودن پایان‌نامه‌ها، کم توجهی به محتوای گرافیکی، مطالعه بصری، سایت‌های تخصصی گرافیک و حمایت و تعامل با هنرمندان پرداختیم. در ادامه، گفت‌وگو با مسعود شجاعی طباطبایی را می‌خوانید.
- آیا خروجی فعالیت هنرجوها در دانشگاه و پایان‌نامه‌های آنها، پاسخگوی نیازهای رشته گرافیک نیست؟
پایان‌نامه دانشجوها صرفاً جنبه نمایشی پیدا کرده است، درواقع پایان‌نامه‌ها برای اخذ مدرک، ارائه و دفاع می‌شوند اما به زیور طبع یا چاپ آراسته نمی‌شوند. مبانی و مباحث نظری مربوط به گرافیک در بخش محتوا مورد کم‌توجهی قرار گرفته است. تعداد هنرمندان، دانشجوها و اساتید این رشته زیاد است اما تبیین مبانی صورت نمی‌گیرد. مثلاً دکتر محمد خزایی که از اساتید گرافیک و چهره‌های نخبه این عرصه است، با مطالعات زیاد و دغدغه خودش، نقوش ایرانی اسلامی را جمع‌آوری کرد اما به علت هزینه‌های بالای چاپ تبدیل به کتاب نشده است. به او پیشنهاد دادم که این مطالب را در یک فضای مجازی و در قالب یک سایت به نمایش بگذارد که این مباحث مورد مطالعه بصری قرار گیرند. مطالعه بصری با نوشتاری متفاوت است، یکی از نیازهای اصلی ما مطالعه بصری است که توسط هنرمندان باید صورت گیرد.
- آیا سایت تخصصی در حوزه گرافیک داریم؟
در حوزه گرافیک بیشتر دیدن آثار مطرح است. در فضای مجازی نیز خیلی از کتاب‌های ارائه شده، کتاب‌های خارجی ترجمه یا غیرترجمه هستند. سایت تخصصی در حوزه گرافیک بسیار کم است. سایت‌هایی هستند که کارهای فاخری در حوزه گرافیک، به‌خصوص تایپوگرافی انجام می‌دهند، مثل «کانون هنر شیعی» که سالیان سال است آثار هنرمندان را با موضوعات دینی و مذهبی یا مباحث دیگر، حتی با کیفیت قابل چاپ ارائه می‌دهند. استاد مسعود نجابتی سالیان سال است که این دغدغه را دارد تا این کارها را در این سایت ارائه کنند. در حال حاضر این کارها ارائه شده اما کم‌توجهی صورت گرفته است. این آثار علاوه بر انتشار در فضای مجازی، باید تبیین و تحلیل شوند و مباحث نظری با آنها همراه باشد تا تبدیل به کتاب‌هایی درخور شوند. در انتشارات انقلاب اسلامی که اکثر کارهایش را آقای نجابتی انجام می‌دهد می‌توانیم یک رنسانس و تولد دوباره‌ای را در این انتشارات ببینیم.
سایت دیگری تحت عنوان «مجله تجسمی» کتاب‌های حوزه گرافیک، کاریکاتور و نقاشی را به صورت دیجیتال قرار می‌دهند که بازدید خوبی هم از آن صورت گرفته است، در حوزه تخصصی من یعنی کاریکاتور، بعضی از کتاب‌ها شاید بیش از ۵۰۰ هزار بار دیده شده است. سایت «ایران کارتون» نیز در بخش انتشارات، بازدید کتاب‌ها به ترتیب، توسط خود برنامه‌نویسی مشخص می‌شود. اگر بگوییم محتوا نداریم، این حرف درستی نیست.
- چرا کتاب‌های قبلی گرافیک به چاپ مجدد نمی‌رسند؟
کتاب‌های خیلی خوبی وجود دارند که نیاز است بازنشر شوند، مثل کتاب «نقطه، خط، گستره» ترجمه حبیب آیت‌اللهی، یا کتاب «رنگ ایتن» ترجمه محمدحسین حلیمی. نهاد کتابخانه‌ها ۳۲۰۰ کتابخانه در سراسر ایران دارد. من مدت کوتاهی در نهاد کتابخانه‌ها وظیفه داشتم، کتاب‌های خوب در عرصه هنرهای تجسمی و به خصوص در حوزه گرافیک را باتوجه به کیفیت و محتوای ویژه آنها بررسی کنم تا کتاب‌های خوب را برای کتابخانه‌ها به چاپ برسانند. مثلاً یکی از کتاب‌های پرتیراژ دنیا، کتابی است تحت عنوان «هنر معترض» که چند تن از گرافیست‌های مطرح دنیا روی آن کار کرده‌اند و این یکی از نیازهای ما است که ترجمه شود. اما وقتی بحث ترجمه را کنار می‌گذاریم، می‌بینیم خودمان کسی مثل استاد محمد خزایی را داریم که می‌تواند محتوای ایرانی اسلامی تولید کند، سوال این است که چرا حمایتی از این اشخاص صورت نمی‌گیرد؟ بعضی از نشرها هم مثل یساولی مدتی در حوزه‌های تجسمی کتاب تولید کردند، احتمالاً از جهت مالی به مشکل برخورد کردند که نتوانستند ادامه دهند.
- آیا پژوهشگران روی موضوعات تحقیقی و علمی گرافیک کار می‌کنند؟
۱۰ سال پیش، در یک بررسی از نهاد کتابخانه‌ها که در ارتباط با کتاب‌های هنری صورت گرفت، نتیجه این شد که بسیاری از کتاب‌های این حوزه، غیرمرتبط و بیشتر کتاب‌های اوریگامی هستند. اوریگامی یک شکلی از کارهای ژاپنی است که طراحی، با تا کردن کاغذ صورت می‌گیرد. جای نگرانی است که چاپ کتاب بیشتر در جنبه سرگرمی است، نه جنبه تحقیقی و علمی. این‌ها باعث می‌شود که ما از مباحث اصلی دور شویم. چون این نوع کتاب‌ها چاپ تک‌رنگ هستند، گاهی ناشران برای تامین منابع مالی‌شان به کتاب‌های سودآور رو می‌آورند. البته از این‌ها در دنیای غرب و بیشتر در مسئله روانکاوی استفاده می‌شود.
- با توجه به هزینه‌های بالای چاپ، کتاب‌ها با تیراژ پایین منتشر می‌شوند؟
یک کتاب فاخری از برجسته‌ترین آثار هنر کاریکاتوریست آمریکای لاتین کار شد، ۴ تن از چهره‌های شاخص، مورد ارزیابی قرار گرفتند. کارهای ارائه شده درباره غزه و کاملاً متناسب با موضوع این روزها بود. پرفسور جان لنت از آمریکا برای این کتاب مقدمه نوشت، دکتر عارف از کوبا تاریخچه این اتفاق در آمریکای لاتین را نوشت، اما از این کتاب فقط ۵۰ نسخه به چاپ رسید. از بهترین مکان‌های نمایشگاه در ایران، نمایشگاه در موزه هنرهای معاصر است که حدود ۳ ماه تمدید شد و طیف وسیعی از دانش‌آموزها، هنرجوها و دانشجوها حضور پیدا کردند، ولی خروجی آن نمایشگاه که باید کتاب باشد، تنها ۵۰ نسخه از آن چاپ می‌شود.
- جشنواره‌ای برای رونمایی از آثار گرافیکی وجود دارد؟
هرسال جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره تجسمی فجر برگزار می‌شود که یک بخشی از آن مربوط به گرافیک است، اما سایتی وجود ندارد تا این آثاری که برنده جوایز می‌شوند را به‌صورت فایل الکترونیکی ارائه دهند. برای جشنواره تجسمی فجر نیز کتاب با قیمت بسیار بالا چاپ می‌کنند و کسی هم سراغ آنها نمی‌رود، به همین علت کتاب به‌صورت انگشت‌شمار چاپ می‌شود. ما به یک بانک اطلاعاتی قوی نیاز داریم که به عنوان کتابخانه الکترونیکی نقش ایفا کند، اما حتی برای این هم بستر مناسبی فراهم نیست.
هرسال ما شاهد حضور هنرمندان خوبی در کشور هستیم. به علت تمرکززدایی صورت گرفته، هنرمندان خوب شهرستانی نیز شناسایی شده‌اند. اما این هنرمندان در جشنواره جایزه را می‌گیرند و می‌روند، ما کشف می‌کنیم اما چون ارتباط و تعاملی وجود ندارد آنها را از دست می‌دهیم. درواقع عملیات کشف و خنثی‌سازی صورت می‌گیرد.
- پیشنهاد و راه‌حل شما چیست؟
پیشنهاد می‌کنم به عنوان یک رسانه میزگردی تشکیل دهید. دعوت کنید از کسانی‌که در این حوزه دارای فکر و اندیشه و فعالیت نظری هستند، مثل محمدحسین نیرومند، محمد خزایی، شهریار زرشناس گرچه در فلسفه و حکمت بیشتر ورود داشته است اما توانمندی ایشان در گرافیک بی‌بدیل است. مجید زارع کتاب‌های فاخری در حوزه گرافیک خلق کرده است. با حضور یک نماینده از ارشاد و نهاد کتابخانه‌ها می‌توان در یک نشست چالش‌ها را حل کرد و شرح وظایفی برای هر یک تعریف کرد.
از طرفی در خارج کشور خصوصاً کشورهای غربی یک رسم خوبی مرسوم است. وقتی دانشجویی شروع به کار می‌کند، همزمان بعضی از موسسه‌هایی که نیاز به تحقیق دارند، نیازشان را به صورت کاربردی اعلام می‌کنند و دانشجو رساله خود را با موضوع آنها مرتبط می‌کند. در این راستا هم دانشجو از جهت مالی منتفع می‌شود و هم رساله‌ای که تولید می‌شود جنبه کاربردی پیدا می‌کند.
بعد از انقلاب، ما جزو اولین دانشجوهای ورودی دانشکده هنرهای زیبا بودیم. در آن زمان یک ردیف بودجه برای دانشجوها در نظر گرفته شده بود که می‌توانستیم کتاب‌های تخصصی خودمان را وارد کنیم، اما الان هزینه‌های بسیار بالایی دارد. کتاب‌های گرافیک به‌خاطر چاپ رنگی و کیفیت مناسب برای ناشر هزینه‌بر هستند. کتاب همه جای دنیا گران است و به عنوان یک جنس لوکس به شناخته می‌شود ولی این مانع از چاپ شدن کتاب نیست بلکه کتاب‌ها به کتابخانه می‌رود. وقتی دانشجویی علاقه‌مند است نقوش اسلامی را بررسی کند، مبانی نظری را تحلیل کند، بحث ایده‌یابی در حوزه گرافیک را دنبال کند، اگر بخواهد همه این کتاب‌ها را تهیه کند برای او گران تمام می‌شود، اما اگر در کتابخانه‌ها باشد؛ می‌توانند از آنها استفاده کنند. عملاً یک چرخه‌ای وجود دارد که مستلزم این است تا چرخ‌دنده‌ها طوری کنار هم قرار بگیرند که حرکت صورت گیرد.
نظر شما