سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): در سال جاری، جشنواره با استقبال چشمگیری نسبت به سال گذشته روبه‌رو شده است. گرایش فیلم‌سازان به سمت اقتباس از آثار ادبی نیز افزایش قابل توجهی داشته و این روند، سهم زیادی از آثار جشنواره را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که حدود ۲۰ درصد و شاید کمی بیشتر از فیلم‌های ارائه شده در بخش ملی، برگرفته از آثار ادبی هستند. در این دوره از جشنواره، ۲۷ فیلم تحت عنوان «کتاب و سینما» حضور دارند که از مجموع بیش از صد فیلم شرکت‌کننده، سهم خوبی را به خود اختصاص داده‌اند.
در این خصوص با مهدی آذرپندار دبیر چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
- بخش ویژه «کتاب و سینما» به تدریج و به‌ویژه در چند سال اخیر جذابیت بیشتری برای فیلسازان و مخاطبان پیدا کرده است، به نظر شما چه عواملی باعث افزایش کیفیت و استقبال از آثار در این بخش شده است؟ چه تدابیری برای بهبود و گسترش این بخش برای سال آینده در نظر دارید تا به این روند ادامه دهید؟
من فکر می‌کنم هر چیزی که تداوم داشته باشد، به تدریج جا می‌افتد و طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. خود جشنواره فیلم کوتاه تهران و استقبالی که در این دوره شاهد آن هستیم، به دلیل این است که ۴۱ دوره برگزار شده است.
بخش «کتاب و سینما» از آن بخش‌هایی است که حدود ۶ یا ۷ سال است که برگزار می‌شود و در چند سال اخیر جدی‌تر شده است. به لطف خانه کتاب و ادبیات ایران، این بخش رقابتی شده و همین موضوع برای مخاطبان جذابیت ایجاد کرده است.
اتفاقی که در این دوره افتاده، این است که با توجه به تجربه استقبال در دوره‌های گذشته، امسال بخش «کتاب و سینما» را به یکی از سالن‌های بزرگ اختصاص دادیم و نمایش‌های آن را در آن سالن برگزار کردیم. تصمیم درستی هم بود، زیرا سالن‌ها کاملاً پر بودند و حتی درخواست سانس فوق‌العاده داشتیم که مدیریت شد. تصمیم گرفتیم که همه دوستان بتوانند فیلم‌ها را ببینند. حتی در حال بررسی هستیم که اگر امکان داشت، در سال آینده برای این بخش بلیت‌فروشی داشته باشیم. این موضوع هم یک اتفاق مهم است.
نکته دیگر این است که در آثار ارسال‌شده به این بخش، شاهد افزایش هستیم. در برخی از سالن‌ها بلیت‌ها به‌طور کامل رزرو شده بود. همچنین، فیلم‌های بسیار خوبی در این بخش ساخته شده و اقتباس‌ها بیشتر جا افتاده است. حتی امسال بچه‌ها از من درخواست جلسات نقد و بررسی کردند، که متأسفانه در توان ما نبود. چون با ۱۰۸ فیلم در بخش ملی، برگزاری ۱۰۸ جلسه نقد و بررسی کار بسیار سختی است.
اما این بخش هر سال جدی‌تر و استقبال از آن بیشتر می‌شود. اگر مسئله سخت‌گیری کیفی نبود، می‌توانستیم حدود ۲۰ یا ۳۰ فیلم دیگر هم در این بخش داشته باشیم. اما به دلیل محدودیت‌ها امکانش فراهم نبود.
- با توجه به حضور فیلم‌سازان برجسته در بخش «کتاب و سینما» و تأثیرات مثبت آن بر جشنواره، به نظر شما چه اقداماتی می‌توان برای ارتقای جایگاه این بخش در آینده انجام داد، به‌ویژه با توجه به اعتراض برخی شرکت‌کنندگان نسبت به راه نیافتن در این بخش و همچنین نیاز به ایجاد سانس‌های ویژه؟
از نکات مهم این دوره از جشنواره، حضور فیلم‌سازهای جدی و برجسته در این بخش است. این به نظر من یک اتفاق بزرگ محسوب می‌شود. فکر می‌کنم در سال‌های آینده هم می‌توان تصمیماتی در جهت تقویت این بخش گرفت. رقابتی که به اختتامیه منتهی می‌شود، بسیار تأثیرگذار است، به‌ویژه جایزه‌هایی که در اختتامیه اهدا می‌شوند.
سال گذشته متوجه شدم که جایزه «کتاب و سینما» برای برخی از شرکت‌کنندگان تفاوتی با جوایز اصلی ندارد. به‌طور خاص، یکی از فیلم‌سازانی که در بخش «کتاب و سینما» جایزه گرفت، اولین فیلم سینمایی خود را ساخت و آن فیلم بسیار موفق و پرفروش شد. این موضوع با استقبال زیادی روبه‌رو شد، اما در عین حال اعتراض‌هایی هم درباره تقسیم جوایز از سوی برخی افراد مطرح شد. معمولاً اعتراض به یک جایزه جنبی چندان متداول نیست، اما امسال تعدادی از افراد ناراضی بودند که چرا جایزه نگرفتند و این امری طبیعی است؛ هر جایزه مهمی همیشه معترضانی هم دارد و این اعتراضات به کیفیت داوری‌ها ربطی ندارد.
با توجه به پر شدن ظرفیت‌های بخش «کتاب و سینما»، بحث ایجاد سانس‌های ویژه مطرح شد، اما به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌ایم که در یکی دو روز پایانی جشنواره تصمیم به برگزاری سانس فوق‌العاده گرفته شود. از آنجایی که رقابتی بین بخش‌های مختلف جشنواره وجود دارد، اگر برای یکی از بخش‌ها سانس فوق‌العاده اضافه کنیم، احتمالاً باید برای دیگر بخش‌ها هم چنین فرصتی فراهم شود. خوشبختانه با مدیریت صحیح، تا این لحظه توانسته‌ایم همه متقاضیان و دوستداران این بخش را به سانس‌های موجود برسانیم تا بتوانند فیلم‌ها را تماشا کنند.
- با توجه به اینکه برخی نویسندگان به اقتباس آثارشان بدون کسب اجازه اعتراض کرده‌اند و انجمن فیلم کوتاه نقش میانجی‌گری در این موارد ایفا کرده است، به نظر شما چه سازوکارهایی می‌توان برای تقویت تعاملات بین فیلم‌سازان و نویسندگان ایجاد کرد تا ضمن احترام به حقوق نویسندگان، روند اقتباس‌ها تسهیل شود؟ همچنین، با توجه به افزایش فیلم‌های بخش «کتاب و سینما»، چگونه می‌توان به مرور این چالش‌ها را مدیریت و به نوعی توافق پایدار در این حوزه دست یافت؟
در یکی دو روز گذشته نکته‌ای مطرح شد که برخی نویسندگان استقبال زیادی از فیلم داشته‌اند و درباره آن صحبت کرده‌اند، اما برخی دیگر از نویسندگان کتاب‌ها اعتراض داشتند که کارگردان بدون گرفتن اجازه از آن‌ها یا بدون قائل شدن حقی برایشان، اقتباس را انجام داده است. لازم است در این زمینه شفاف‌سازی شود که اساساً انجمن وظیفه‌ای برای گرفتن حقوق نویسنده یا صحت‌سنجی گفته‌های کارگردان ندارد.
این موضوع، به‌ویژه در ایام شلوغ جشنواره، پیچیده است و بررسی صحت این موارد وظیفه جشنواره نیست. با این حال، انجمن در این مدت تلاش زیادی کرده تا واسطه‌ای میان فیلم‌سازان و نویسندگان باشد. از خود فیلم‌سازان می‌توانید بپرسید که در بسیاری از مواقع که اختلاف‌نظر یا مسئله‌ای پیش آمده، انجمن تلاش کرده تا میانجی‌گری کند و به شکل‌گیری اقتباس کمک کند.
از این جهت، به نظر می‌رسد که نویسندگان، به‌ویژه در سطح جهانی، معمولاً حساسیت‌هایی نسبت به تبدیل آثارشان به فیلم دارند. اما با تداوم و تکرار این روند، احتمالاً این موضوع کم‌کم جا می‌افتد. همچنین شنیده‌ام که در دوره‌های گذشته، تعداد فیلم‌های ثبت‌نام‌شده در بخش «کتاب و سینما» به این اندازه نبوده است و این افزایش حضور فیلم‌ها در این بخش را می‌توان یک اتفاق بزرگ دانست.
- با توجه به اینکه نمایشگاه کتاب به عنوان بخشی ثابت و فرهنگی در جشنواره فیلم کوتاه تهران به خوبی مورد استقبال قرار گرفته و ارزش افزوده‌ای برای مخاطبان ایجاد می‌کند، به نظر شما این هم‌افزایی میان کتاب و سینما چگونه می‌تواند به ارتقای سطح فرهنگی جشنواره کمک کند؟ همچنین، چه اقدامات دیگری می‌توان برای تقویت این رویکرد و پیوند بیشتر بین سینما و ادبیات در دوره‌های آینده جشنواره انجام داد؟
یکی از نکات جالب و فرهنگی جشنواره فیلم کوتاه تهران، برگزاری نمایشگاه کتاب است که به‌نوعی تبدیل به یک بخش ثابت شده است. این موضوع، به نظر من، جذاب است زیرا در سایر جشنواره‌ها مانند جشنواره فجر یا دیگر جشنواره‌های مشابه، چنین بخشی وجود ندارد. داشتن یک نمایشگاه و فروشگاه کتاب اختصاصی در کنار جشنواره فیلم، نشان می‌دهد که جشنواره فیلم کوتاه تهران تنها به نمایش فیلم محدود نیست.
اگرچه نمایش فیلم مهم‌ترین بخش جشنواره است، اما برنامه‌های جانبی مانند نشست‌های تخصصی، بخش «کتاب و سینما» و جایزه فیلم و فیلمنامه اقتباسی هم وجود دارد. حتی در انجمن سینمای جوان، جوایزی برای فیلمنامه اقتباسی اعطا می‌شود. جایزه‌ای که در اختتامیه از طرف خانه کتاب و ادبیات ایران اهدا می‌شود و وجود فروشگاه کتاب، نشان‌دهنده این است که انجمن به‌طور جدی تلاش می‌کند تا از بستر جشنواره برای فعالیت‌های فرهنگی استفاده کند. این رویکرد، از گذشته‌های دور هم در انجمن ثابت بوده است.
نمایشگاه کتاب در این جشنواره نیز مورد استقبال قرار می‌گیرد، چرا که در چنین فضایی شما به‌ندرت می‌توانید مجموعه‌ای از کتاب‌های سینمایی را یکجا پیدا کنید. این تجمع ناشران مختلف، یک ارزش افزوده برای مخاطبان ایجاد می‌کند که بسیار جذاب است.
- با توجه به پیشرفت اخیر بخش «کتاب و سینما» در جشنواره فیلم کوتاه تهران و چالش‌های مداوم مربوط به فیلم‌های اقتباسی، به نظر شما چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا ضمن ارتقای سطح این بخش، به تدریج جایزه‌ای برای فیلم‌های اقتباسی در جشنواره‌های دیگر نیز تعریف شود؟ همچنین، با توجه به تأکید جشنواره فیلم کوتاه تهران بر اندیشه و تفکر، چگونه می‌توان این رویکرد را به دیگر جشنواره‌ها تعمیم داد تا ضمن احترام به اقتضائات هر جشنواره، فضایی برای رشد فیلم‌های اقتباسی فراهم شود؟
بخش «کتاب و سینما» در جشنواره فیلم کوتاه تهران از گذشته وجود داشته و همچنان هم هست، اما در حال حاضر رونق بیشتری پیدا کرده و بهتر از قبل شده است. این پیشرفت جای تبریک و خدا قوت دارد. با این حال، سال‌هاست که با چالش فیلم‌های اقتباسی مواجه هستیم، به‌ویژه در جشنواره‌های فیلم بلند که در طول سال برگزار می‌شوند. همیشه این بحث مطرح بوده که چرا فیلم اقتباسی نداریم یا اگر داریم، چرا جایزه‌ای برای آن وجود ندارد.
به عنوان مثال، در سال گذشته فیلم‌های اقتباسی در جشنواره حضور داشتند، اما جایزه‌ای برای آن‌ها در نظر گرفته نشد. در واقع، رسم و روال جشنواره این است که در کنار جایزه فیلمنامه، جایزه‌ای هم برای فیلمنامه‌های اقتباسی اختصاص داده شود. البته این نکته به جشنواره‌های مختلف بستگی دارد. به‌طور خاص، جشنواره فجر با مشکل تعدد جوایز مواجه است و اضافه کردن جوایز جدید به آن پیچیدگی‌هایی دارد.
می‌خواهم بگویم که هر جشنواره اقتضائات خودش را دارد، اما این گام مهمی است که می‌توان در نظر گرفت. جشنواره فجر به دلیل توجه جهانی، شاید بیش از جشنواره فیلم کوتاه تهران زیر ذره‌بین باشد، اما اگر ما در جشنواره فیلم کوتاه تهران می‌توانیم چنین کاری انجام دهیم، چرا دیگر جشنواره‌ها نتوانند؟
در جشنواره فیلم کوتاه تهران ما شاخه‌های فنی مانند طراحی صحنه و گریم را نداریم، اما در عوض جوایز خود را بیشتر به سمت «اندیشه» سوق داده‌ایم. اگرچه جوایزی در زمینه تدوین و فیلمبرداری هم تعریف شده‌اند، اما هدف ما این است که نماینده سینمای اندیشه‌ورز باشیم. امیدوارم سایر جشنواره‌ها نیز به این نقطه برسند و تصمیم مشابهی بگیرند.
نظر شما