سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «آتیش یه غول پُرخوره» سروده سمیه بابایی با تصویرگری ویدا کریمی برای گروه سنی بالاتر از پنج سال مناسب است و والدین و مربیان می‌توانند از اشعار این کتاب برای سرگرم‌کردن کودکان و آشناکردن آن‌ها با اتفاق‌های کوچک و بزرگی که در اطراف‌شان رخ می‌دهد، استفاده کنند. این اثر را نشر مهرک منتشر کرده است.
در گفت‌وگویی که با بابایی، شاعر کودک و نوجوان داشتیم درباره ضرورت استفاده از جملات صحیح و قابل فهم، حفظ آهنگین‌بودن شعر، ایجاد صمیمیت در متن شعر کودک و از تجربیاتش در نوشتن برای گروه‌های سنی مختلف و تفاوت‌های دنیای هر گروه سنی صحبت کرد. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
- موضوعات اشعار کتاب «آتیش یه غول پُرخوره» بر چه اساسی انتخاب شده‌اند؟ به‌طور کلی، سوژه‌هایتان را چگونه برمی‌گزینید؟
موضوعات شعرها بر اساس نوع نگاه و آنچه که برای کودکان این گروه سنی بسیار درخور توجه است، انتخاب شده‌اند: مانند طبیعت، محیط اطراف، خانواده و تجربه‌های زندگی شاعر. بسیاری از اوقات، اشعار بازتاب‌دهنده تجربه‌های زندگی خود شاعر هستند. به‌عنوان مثال، اگر شاعر به گردش در محیط بیرون رفته و سپس آتش را روشن یا خاموش کرده باشد، این موارد را با نگاهی کودکانه و با توجه به گروه سنی در اشعار می‌آورد. همچنین، در فصل بهار که شکوفه‌ها روی درختان ظاهر می‌شوند، این شکل‌ها و موضوعات را بر اساس نگاه این گروه سنی به شعرها تبدیل می‌کنیم. با توجه به این موضوعات، اشعار این کتاب را به صورت یک مجموعه گردآوری کردم و شعرهایی با گروه یکسان را در کنار یکدیگر قرار دادم؛ به این معنا که ابتدا شعرها سروده و سپس بر اساس گروه سنی دسته‌بندی شدند و در مجموعه قرار گرفتند.
- اشعار این کتاب برای کودکان بالای ۵ سال مناسب است. سرودن شعر برای این گروه سنی که احتمالاً برخی از آن‌ها هنوز باسواد هم نشده‌اند، شاعر را در چه شرایطی قرار می‌دهد؟
همان‌طور که گفتید، کودکان در این گروه سنی غالباً خودشان شعرها را نمی‌خوانند و بزرگ‌ترها، نظیر والدین یا مربیان، این شعرها را برای آن‌ها می‌خوانند. شعرها باید به گونه‌ای باشند که خوانش آن‌ها حس خوبی را برای هر دو طرف ایجاد کند؛ یعنی هم برای بزرگ‌ترهایی که می‌خواهند شعر را بخوانند و هم برای کودکانی که آن‌ها را می‌شنوند. بنابراین، جملات باید تا حد ممکن، سالم و بدون شکستن باشند و فعل و فاعل در جای خود قرار گیرند. نگاه کودکانه به پدیده‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است. این نگاه باید دقیقاً با روحیات کودک پنج‌ساله یا در این رنج سنی و پدیده‌های اطراف او هماهنگ باشد. همچنین، کلماتی که به کار می‌بریم باید برای این گروه سنی قابل فهم باشند: یعنی نه بزرگسالانه و نوجوانانه و نه خیلی خردسالانه. کشف کودکانه متناسب با این سن باید با کشف شاعرانه در قالب شعر ترکیب شود. نوع کلمات، آهنگین‌بودن و چینش آن‌ها و دیگر ویژگی‌ها نیز باید متناسب با این گروه سنی باشد تا کودکانی که این شعرها را می‌خوانند یا می‌شنوند، ارتباط خوبی با اشعار برقرار کنند.
- براساس آمار تکتای کودک و نوجوان که وضعیت تولید کتاب کودک و نوجوان در ۳۱ اخیر را بررسی کرده است، تولید داستان بیشتر از شعر بوده و همچنین، به گروه سنی پیش از دبستان و نوجوان کمتر توجه شده است. به نظر شما چرا شاعران در این سال‌ها کمتر برای گروه سنی پیش از دبستان شعر گفته‌اند؟
به نظر می‌رسد که دشواری کار، یکی از دلایل اصلی این امر باشد؛ یعنی هم نگاه باید کودکانه باشد و هم چینش کلمات و خود کلماتی که به کار می‌بریم. در عین حال، باید دقت کنیم که کودکانه باشد؛ جملات شکسته و به‌هم‌ریخته نباشند و آهنگین‌بودن شعر حفظ شود. سوژه‌ها نیز باید کودکانه و متناسب با کشف‌های کودکانه این گروه سنی باشند. علاوه‌بر این، صمیمیت در شعر نیز بسیار حائز اهمیت است. استادان تأکید دارند که تا حد امکان باید از واژه‌های محاوره‌ای فاصله بگیریم و به سمت زبان معیار برویم. بنابراین، ما می‌خواهیم این سالم‌بودن در کنار صمیمیت وجود داشته باشد و کشف‌های کودکانه نیز در آن گنجانده شود. جمع‌آوری همه این عناصر کار را بسیار دشوار می‌کند.
بر اساس تجربه من، شاید بتوان گفت که نوشتن برای گروه سنی دبستان، به‌ویژه سوم و چهارم، راحت‌تر است. در این سنین، کلمات و بیان راحت‌تر بوده و دغدغه اینکه آیا کودکان این کلمات را می‌فهمند یا خیر، کمتر وجود دارد؛ اما برای گروه سنی پیش از دبستان و اول دبستان، انتخاب کلمات و چینش آن‌ها بسیار مهم است؛ زیرا باید ارتباط خوبی با کودک برقرار کند.
دشواری کار ممکن است باعث شود برخی شاعران رغبت کمتری به سرودن شعر برای این گروه سنی داشته باشند. یکی دیگر از دلایل این امر این است که شاعران نمی‌دانند آیا کارشان خوب و قوی از آب درمی‌آید یا خیر. گاهی اوقات ممکن است پدیدآورندگان به سمت آثار بازاری بروند و فکر کنند کار برای این گروه سنی آسان است. به همین دلیل، ممکن است فقط مجموعه‌ای از کلمات آهنگین را بدون توجه به محتوا تولید کنند و آن‌ها را در قالب کتاب چاپ کرده و وارد بازار کنند. برخی دیگر نیز ممکن است به‌کلی از این عرصه کناره‌گیری کنند؛ زیرا فکر می‌کنند کار دشواری است و ترجیح می‌دهند به سمت نوجوانان بروند. بنابراین، این دشواری در نگاه به شعر کودکانه باعث می‌شود رغبت کمتری برای سرودن شعر برای کودکان پیش از دبستان وجود داشته باشد.
همچنین باید به مثلث ارتباطی بین شاعر، والدین و کودک توجه کنیم. کودک خود به‌تنهایی کتاب را انتخاب نمی‌کند و نمی‌خواند؛ والدین یا بزرگ‌ترها نیز باید ارتباط اولیه‌ای با کتاب برقرار کنند؛ زیرا آن‌ها قرار است کتاب را برای فرزند خود بخوانند. این بُعد از کار نیز می‌تواند سختی‌هایی را به همراه داشته باشد. در مقایسه با نوجوانان که خود به‌راحتی کتابی را انتخاب می‌کنند، در مورد کودکان پیش از دبستان، والدین نقش مهم‌تری دارند. در واقع، ابتدا باید والدین با کتاب ارتباط برقرار کنند یا مربیان ارتباط بگیرند تا بتوانند آن را برای فرزندان‌شان و دانش‌آموزان خریداری یا معرفی کنند.
خوشبختانه من تجربه سرودن شعر برای هر دو گروه سنی را داشته‌ام. من برای بچه‌های مجله «رشد کودک» کار کرده‌ام که مربوط به کودکان پیش از دبستان و اول دبستان است. همچنین گروهی داریم که مربوط به بچه‌های نوآموز دوم و سوم است و حتی اخیراً برای بچه‌های دانش‌آموز چهارم و پنجم و نوجوانان نیز می‌نویسم. هر یک از این گروه‌ها دنیای خاص خود را دارند و واقعاً دنیای متفاوت و جدیدی است. من همه گروه‌ها را دوست دارم و برایشان می‌نویسم؛ اما شاید به‌خاطر لطافتی که بچه‌های پیش از دبستان دارند، بیشتر تمایل دارم گروه‌های سنی دیگر را کنار بگذارم و بنشینم ویژه برای این گروه سنی فکر کنم و بنویسم و ارتباط بیشتری با آن‌ها برقرار کنم. ازاین‌رو، علاوه‌بر ارتباط فیزیکی و نشست‌وبرخاست بیشتر با آن‌ها، می‌کوشم از طریق کلمات، شعرها و داستان‌ها نیز ارتباط عمیق‌تری با آن‌ها برقرار کنم.
- به کتاب خودتان برگردیم؛ از روند تولید و توزیع (تصویرگری و ویراستاری گرفته تا پخش و تبلیغ) کتاب «آتیش یه غول پرخوره»، راضی هستید؟
نشر مهرک تاحدودی به‌موقع عمل کرد. در واقع، در بازه اولیه پذیرش اثر و پاسخی که ارائه دادند، بحث کارشناسی آن‌ها بسیار خوب و تقریباً به‌سرعت انجام شد. فرایند تولید اندکی طولانی شد؛ اما احساس میکنم نسبت به برخی از ناشران دیگر، وضعیت نسبتاً خوبی داشت. در مورد تصویرگری نیز با توجه به ارتباطی که کودکان با کتاب برقرار کردند و مقایسه‌ای که انجام می‌دهم، احساس میکنم تصویرها برای این گروه سنی مناسب بوده‌اند. خدا را شکر، کار خوبی از این نظر انجام شده است.
- بهترین تبلیغ برای دیده‌شدن یک کتاب را چه تبلیغی می‌دانید؟
بهترین تبلیغ برای معرفی کتاب، رسانه‌هایی‌اند که مردم بیشتر با آن‌ها در ارتباط هستند؛ مثلاً از طریق تلویزیون یا نهادهایی که به تبلیغ کتاب می‌پردازند. نهادهایی که معتبرند و والدین یا مربیان و معلمان به آن‌ها توجه می‌کنند، می‌توانند کتابی را معرفی کرده یا در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های خاص، کتاب را به نمایش بگذارند. برگزاری رونمایی‌های خاص نیز می‌تواند به‌عنوان تبلیغی مؤثر برای کتاب عمل کند. هر یک از این موارد به نوبه خود می‌تواند نقش موثری در تبلیغ کتاب ایفا کند.
- بازخوردی از مخاطبی داشته‌اید که با این کتاب شعر ارتباط گرفته باشد و آن را دوست داشته باشد؟
بله؛ خدا را شکر، کودکانی که در اطراف ما هستند و دوستان و عزیزانی که در سطح جامعه دیده‌ام، کتاب را خریداری کرده و برای فرزندان‌شان خوانده‌اند. گاهی اوقات صداهای ضبط‌شده‌ای از کودکان برایم ارسال می‌شود که اشعار را خوانده‌اند. به‌عنوان مثال، یکی از اشعاری که کودکان بسیار دوست دارند، شعر «قیچی» است که در آن می‌گوید: «قچ و قچ قچاره گرمه هوا بهاره». کودکان این شعر را به دلیل مؤلفه‌های خاصش، یعنی ببعی و گوسفند که کودکان به آن‌ها علاقه‌مندند و همچنین آهنگین‌بودنش بیشتر پسندیده‌اند.
- ناگفته‌ای باقی مانده است؟
در مورد گروه سنی باید اضافه کنم که سرودن شعر برای این گروه سنی معمولاً با قالب‌هایی که برای شعر کودک به کار می‌رود، همراه است. بیشتر این قالب‌ها حالت چهارپاره دارند و فاصله بین قافیه‌ها کمی بیشتر است؛ اما در قالب‌های کوتاه‌تر، آهنگین‌بودن شعر و ارتباط برقرار کردن کودک با شعر بیشتر است. به‌عنوان مثال، در قالب مثنوی یا نیمایی و وزن‌های کوتاه و بلند، قافیه‌ها نزدیک‌تر هستند و حالت گفت‌وگو در شعر وجود دارد. مثلاً در شعری می‌گوییم: «کلاغ گفت: آهای درخت گردو! برگ‌ها و گردوهات کجاست؟» و درخت پاسخ می‌دهد: «تو دامن بهاره!» این حالت گفت‌وگویی برای بچه‌های این گروه سنی بسیار لذت‌بخش است و ارتباط بهتری برقرار می‌کنند.
در این کتاب، کمتر از قالب چهارپاره استفاده شده و بیشتر از قالب‌های نو و جدید نیمایی و مثنوی بهره برده‌ام و از حالت گفت‌وگویی استفاده کرده‌ام. فکر میکنم این وزن‌ها و قالب‌ها موسیقی‌های بهتری و گوش‌نوازتری برای این گروه سنی دارند.
نظرات