سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: دروغ‌گویی یکی از چالش‌های اخلاقی و رفتاری است که ممکن است در فرآیند رشد کودکان بروز کند و به‌عنوان یک معضل رفتاری جدی درآید. این موضوع یکی از دغدغه‌های اصلی والدین و مربیان به شمار می‌آید. دروغ در مراحل ابتدایی زندگی نه‌تنها اشتباهی ساده به شمار نمی‌آید، بلکه می‌تواند به‌سرعت به عادتی ریشه‌دار تبدیل شود که پیامدهای آن بر روابط فردی و اجتماعی کودک در آینده، عمیق و گاهی جبران‌ناپذیر خواهد بود.
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای آموزش ارزش‌های اخلاقی به کودکان، استفاده از داستان‌ها و کتاب‌های کودکانه است. کتاب‌ها از طریق روایت‌های داستانی که گاهی ملموس و گاهی فانتزی‌اند، دنیای پیچیده دروغ‌گویی را به شکلی ساده و قابل درک برای کودکان بیان می‌کنند. این آثار به کودکان می‌آموزند دروغ ممکن است به‌طور موقت مشکلات را حل کند؛ اما در نهایت، اعتماد دیگران را از بین می‌برد و باعث بروز مسائل پیچیده‌تری خواهد شد. این کتاب‌ها علاوه‌بر معرفی پیامدهای منفی دروغ‌گویی، به کودکان یاد می‌دهند صداقت و راست‌گویی از ارزش‌های بنیادینی است که می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی آنان را بهبود بخشد.
همچنین کتاب‌های نوجوان با پرداختن به مسئله دروغ، به‌طور غیرمستقیم به آنها کمک می‌کنند درک عمیق‌تری از مفاهیم اخلاقی پیدا کنند و یاد بگیرند چگونه با انتخاب‌های درست، در روابط خود اعتماد بسازند و به شخصیت‌هایی شجاع و درست‌کار تبدیل شوند. این آثار، از طریق روش‌های مختلف، به نوجوانان می‌آموزند دروغ نه‌تنها حقیقت را پنهان می‌کند، بلکه به بحران‌های بزرگ‌تری منجر می‌شود که ممکن است دیگر قادر به حل آنها نباشند. این داستان‌ها به‌ویژه یادآور می‌شوند که دروغ‌گویی شاید در ابتدا به‌نظر راه‌حل آسانی باشد؛ اما در بلندمدت، بی‌اعتمادی، تردید و مشکلات اخلاقی ایجاد می‌کند که می‌تواند آسیب‌های عمیقی به روابط انسانی وارد کند.
مهم‌تر از آن، کتاب‌هایی که به موضوع دروغ می‌پردازند، علاوه‌بر نشان‌دادن پیامدهای منفی این رفتار، به‌طور همزمان بر ارزش‌های مثبت همچون صداقت، اعتماد و شجاعت تأکید دارند. این کتاب‌ها به کودکان و نوجوانان می‌آموزند راست‌گویی علاوه‌بر اینکه راهی برای حفظ عزت نفس و شخصیت خود است، مسیر اصلی برای برقراری روابط سالم و سازنده با دیگران نیز به شمار می‌آید. در حقیقت، این آثار می‌کوشند درک عمیق‌تری از اخلاقیات در دل کودکان و نوجوانان ایجاد کنند؛ به گونه‌ای که آنها درمی‌یابند همیشه گفتن حقیقت، حتی اگر سخت یا دردناک باشد، نتیجه‌ای مثبت و پایدار به همراه خواهد داشت.
درون‌مایه این کتاب‌ها بیشتر بر این نکته متمرکز است که دروغ‌گویی ممکن است در برخی مواقع به‌نظر راه‌حل کوتاه‌مدتی باشد؛ اما سرانجام، حقیقت نمایان خواهد شد و هزینه‌های سنگینی به‌دنبال خواهد داشت. این پیام به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند به‌جای پناه‌بردن به دروغ در مواقع سخت، به قدرت صداقت و شجاعت در گفتن حقیقت پی ببرند. این روند آموزشی نه‌تنها برای بهبود رفتار اخلاقی کودکان و نوجوانان است، بلکه به آنها این فرصت را می‌دهد توانایی درک بهتر روابط انسانی و تصمیم‌گیری‌های درست را در خود پرورش دهند.
کتاب‌های کودک و نوجوان همچنین این فرصت را فراهم می‌آورند که به‌طور غیرمستقیم رفتارهای اخلاقی مانند صداقت، شجاعت و مسئولیت‌پذیری را در مقابل دروغ‌گویی قرار دهند.
به‌طور کل می‌توان گفت که ارتباط میان دروغ‌گویی و استفاده از کتاب‌ها به‌گونه‌ای است که این کتاب‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزاری پیشگیرانه در برابر گسترش رفتارهای نادرست و دروغین عمل کنند. به‌طور خلاصه، کتاب‌های کودکانه با نشان‌دادن پیامدهای منفی دروغ، به کودکان کمک می‌کنند به‌طور طبیعی و غیرمستقیم با ارزش‌های صداقت و راست‌گویی آشنا شوند و در دنیای واقعی نیز آنها را به کار برند. این آثار در دنیای نوجوانان نیز چنین کارکردی دارند. در ادامه این مطلب به معرفی پنج کتاب کودک و نوجوان با موضوع دروغ‌گویی پرداخته‌ایم.
«سولماز و سوگل: داستانی از ترکیه»
«سولماز و سوگل» به قلم گلچین الپوگه، کتابی مصور است از مجموعه «دنیا خانه‌ی من است». هر کدام از جلدهای این مجموعه، افسانه‌ای از سرزمین‌های مختلف را روایت می‌کند.
در این افسانه می‌خوانیم که سوگل، زن زبر و زرنگی بود که در خانه یکی از زنان ثروتمند اما تنبل شهر، به نام سولماز کار می‌کرد. او مسئول نگهداری از غازها و اردک‌ها بود و همیشه هم کارش را خوب انجام می‌داد. علاوه‌بر این، دست‌پخت سوگل هم حرف نداشت و همه از خوشمزگی غذاهای او تعریف می‌کردند.
یک روز که قرار بود مهمان عزیزی به خانه سولماز و شوهرش بیاید، سولماز که دید آبرویش در خطر است از سوگل کمک گرفت. تا این‌جای ماجرا مشکلی نبود؛ اما اشکال از جایی پیدا شد که کم‌کم سولماز تمام کارها را به سوگل سپرد و به دروغ به همه می‌گفت که خودش آشپزی می‌کند، لباس‌های قشنگ می‌دوزد و…. تا اینکه یک روز به همه گفت حتی غازها را طوری تربیت کرده است که همه حرف می‌زنند.
افسانه کهن «سولماز و سوگل» که داستانی از کشور ترکیه با ترجمه ابراهیم عامل محرابی و تصویرگری فاطمه خسرویان است، به ما نشان می‌دهد که دروغ‌گو در نهایت رسوا می‌شود و ماه همیشه زیر ابر نمی‌ماند.
انتشارات علمی و فرهنگی (کتاب‌های پرنده آبی)، کتاب «سولماز و سوگل» اثر گلچین الپوگه را برای گروه سنی بالای ۷ سال در ۲۳ صفحه مصور رنگی تولید و در بازار کتاب عرضه کرده است.
«حقیقت کوچولوی غمگین»
داستانی در باب حقیقت، راست‌گویی، تعهد به حقیقت و درستی و پرسشگری است. داستان این کتاب درباره «حقیقتِ» گرد و کوچولویی به رنگ آبی، با چشمانی درشت و غمگین است. او غمگین است؛ چون دیگران او را جدی نمی‌گیرند، بی‌تفاوت از کنارش می‌گذرند یا حتی او را زیر پا می‌گذارند؛ اما حقیقت‌کوچولو فقط یک جمله می‌گوید: «حقیقت، حقیقت دارد!».
پافشاری بر این جمله، برای «حقیقت کوچولوی غمگین» گران تمام می‌شود. بدجنس‌ها که شخصیت‌هایی لاغر و کشیده، بی‌چهره و با دستکش‌هایی قرمز هستند، تحمل حقیقت را ندارند. آنها پس از اینکه حقیقت کوچولوی آبی قبول نمی‌کند دروغ بگوید، او را همراه حقیقت‌های دیگر در صندوقچه‌ای زیر خاک دفن می‌کنند؛ حقایقی مثل «۲ به‌علاوه ۲ می‌شود ۴»، «کریستف کولومبو آمریکا را کشف نکرده است.» و «یخچال، گوزن نیست!»
بدجنس‌ها در کارخانه حقیقت‌سازی‌شان، حقایق دروغین می‌سازند و دنیا تاریک می‌شود. در یکی از تصاویر می‌بینیم که دسته‌ای از این حقایق دروغین یک شهروند و سگ را به جایی نامعلوم می‌برند. اینجاست که سروکله جویندگان حقیقت پیدا می‌شود؛ آنها با بیل‌هایی در دست و چراغ‌هایی روی پیشانی، شروع به جست‌وجو کرده، در نهایت حقایق را پیدا می‌کنند. دنیا دوباره پر از نور حقیقت می‌شود: «زمین دور خورشید می‌چرخد.» «مردم باعث شده‌اند زمین گرم‌تر شود.» و «حقیقت، حقیقت دارد.»
اکنون حقیقت‌ها می‌دانند که تنها نیستند، افرادی وجود دارند که ذهن پرسشگری دارند، می‌اندیشند و به دانستن حقیقت نیاز دارند. این کتاب پاسخی آشکار به مسائل موجود در فضای سیاسی و رسانه‌ای امروز، از جمله اخبار جعلی یا Fake News است.
نقاشی‌های دیجیتالی کتاب، بافت آبرنگی رنگارنگی دارند و تضاد بصری واضحی بین بدجنس‌ها که مصمم به درهم‌شکستن حقایق هستند، جویندگان حقیقت که مصمم به افشای حقایق هستند و البته خود حقیقت کوچولو، ایجاد می‌کنند.
نویسنده کتاب، جونا وینتر، برنده بیش از ۴۰ جایزه برای کتاب‌های تصویری غیرداستانی در زمینه ترویج آگاهی زیست‌محیطی، عدالت اجتماعی و نژادی و همچنین برنده جایزه کتاب کودک جین آدامز است.
انتشارات سفیدسار، کتاب «حقیقت کوچولوی غمگین» اثر جونا وینتر با ترجمه اکرم گنجه‌ای و تصویرگری پیت اوسوالد را برای گروه سنی بالای ۷ سال در ۴۰ صفحه مصور رنگی تولید و در بازار کتاب عرضه کرده است.
«تابستان رؤیایی جولیان»
کتاب «تابستان رؤیایی جولیان» همان‌طور که از نامش پیداست در مورد شروع تعطیلات تابستانی و اتفاقاتی است که برای جولیان در این فصل به همراه دارد. جولیان پسر خوبی است؛ او همیشه سعی می‌کند حقیقت را بگوید و داستان سرِ هم نکند، مگر اینکه واقعاً لازم باشد این کار را انجام دهد! شروع تابستان امسال هم یکی از همین موقعیت‌هاست!
جولیان که بعد از پایان مدرسه و شروع اولین روز تابستانی‌اش، روی تاب حیاط خانه نشسته و با شادی برای ساختن تابستان رویایی‌اش و بازی با برادرش و دوستش گلوریا نقشه می‌کشد، ناگهان به‌واسطه اتفاقی که انتظارش را هم ندارد، تمام نقشه‌هایش را نقش بر آب می‌بیند. دوستش گلوریا سوار بر دوچرخه تازه‌اش در حال آمدن به سمت جولیان است و این دقیقاً آخرین چیزی است که جولیان دوست دارد آن را ببیند. چرا؟ چون جولیان بیش از هر چیزی از دوچرخه‌ها می‌ترسد؛ اما چگونه باید چنین چیزی را به دوستش گلوریا، دختری که خودش با یک دست دوچرخه‌سواری می‌کند، بگوید؟ پس همین ترسِ مسخره‌شدن و ترسو خطاب‌شدن، جولیان را مجاب می‌کند دروغی کوچک برای بازی‌نکردن با گلوریا و دوچرخه‌اش سرِ هم کند؛ اما به‌خاطر این دروغ کوچک، به دردسری بزرگ میفتد؛ آن هم بزرگ‌ترین دردسری که تا به حال داشته است.
این کتاب برای چه کسانی مناسب است؟
اگر فرزند شما در موقعیت‌هایی که ترس به سراغ او می‌آید، به‌جای اینکه صراحتاً از ترس‌هایش با شما صحبت کند و به کمک دیگران به‌دنبال راه‌حلی برای مواجه‌شدن با آنها بگردد، سعی در انکار و پنهان‌کردن ترس‌هایش دارد، داستان کتاب «تابستان رؤیایی جولیان» می‌تواند به او کمک کند که تلاش کند به جای داستان سرهم‌کردن، ترس‌هایش را بپذیرد و راحت‌تر در مورد آنها با دیگران صحبت کند.
اگر قصد دارید به فرزندتان یادآوری کنید دروغ‌های کوچک، دردسرهای بزرگی را به همراه خواهند داشت و در مقابل، گفتن شجاعانه حقیقت باعث می‌شود دردسرهای کمتری را تجربه کنیم، باز هم داستان «تابستان رؤیایی جولیان» انتخاب خوبی برای یاری‌کردن شما در این امر است. در نیمه‌های پایانی این داستان، شاهد گفت‌وگوی میان جولیان و مادرش هستیم؛ گفت‌وگویی که جولیان به راحتی ترس‌هایش را با مادرش در میان می‌گذارد. خواندن این بخش از کتاب، الگوی مناسبی از فضای امن برای گفت‌وگو با فرزندان را برای والدین ترسیم می‌کند و در کنار آن، برای بچه‌ها اهمیت همدلی خانواده برای مواجه‌شدن با ترس‌ها را تداعی می‌کند.
کتاب «تابستان رؤیایی جولیان» را آن کامرون در هشت فصل نوشته و دورا لدر تصویرگری کرده است. انتشارات کتاب چِ (واحد کودک و نوجوان نشر چشمه) نیز آن را با ترجمه فرمهر منجزی در ۶۲ صفحه مصور و به بهای ۳۰ هزار تومان برای کودکان بالای ۸ سال منتشر کرده است. عناوین هشت فصل این کتاب عبارت‌اند از: «چرا داستان سرهم می‌کنم»، «از دردسر خلاص شدم»، «پدرم با خدا حرف می‌زند»، «شانس آوردم»، «هر کسی کار خودش»، «آغاز شادی»، «جایزه‌ی واقعی‌ام را گرفتم» و «پرواز کردم».
«پسری که دروغ می‌گفت»
رمان بلند «پسری که دروغ می‌گفت» داستانی معمایی‌پلیسی مناسب رده سنی نوجوان، درباره حقیقت و دروغ، گم‌شدن یک کودک و البته روابط پیچیده خانوادگی است.
اِد کلیتون، عاشق دروغ‌گفتن نیست؛ فقط دلش نمی‌خواهد حقایقی را که مایه خجالت است به زبان بیاورد. اد کلیتون دروغ‌گوست؛ اما همیشه که این‌طور نبوده، این دروغ‌ها از وقتی شروع شدند که پدرش به زندان افتاد. حالا قبل از اینکه بتواند حرف‌هایش را مزه‌مزه کند، چرخ‌دنده‌های مغزش داستان‌هایی می‌بافند که حتی به عقل جن هم نمی‌رسد.
وقتی که برادر کوچولوی اِد گم می‌شود، اوضاع بدتر هم می‌شود. هیچ‌کس حرف ادِ دروغ‌گو را که می‌گوید چیزی از گم‌شدن برادرش به یاد نمی‌آورد، باور نمی‌کند؛ نه مادرش، نه دوستان‌شان و نه حتی پلیس؛ اما این اولین‌باری است که اِد پس از مدت‌ها حقیقت را می‌گوید. او تصمیم می‌گیرد خودش دست به کشف حقیقت بزند و از داستان گم‌شدن برادرش سر دربیاورد. اکنون کشف حقیقت از پشت تمام دروغ‌ها، بر عهده یک دروغ‌گوی تمام‌عیار است.
انتشارات هوپا، کتاب «پسری که دروغ می‌گفت» اثر کیم اسلیتر با ترجمه نسترن فرخ‌دوست را برای نوجوانان ۱۱ تا ۱۶ سال در ۲۹۶ صفحه مصور رنگی تولید و در بازار کتاب عرضه کرده است.
«مجموعه پیتر خرگوشه و دوستانش (جلد ۹): قصه‌ی جمایما اردکه»
کتاب تصویری «قصه‌ی جمایما اردکه» نهمین جلد از مجموعه کلاسیک و پرطرفدار «پیتر خرگوشه و دوستانش» است. این کتاب داستانی فانتزی درباره اردکی ساده‌دل و عاقبت دروغ‌گویی روباه مکار است!
جمایما دوست داشت خودش روی تخم‌هایش بنشیند و جوجه‌شدن آنها را به چشم ببیند؛ اما هیچ‌وقت این فرصت پیش نمی‌آمد؛ چون زنِ مزرعه‌دار هر روز صبح، پیش از هر کاری، به مرغدانی می‌آمد و تخم‌ها را جمع می‌کرد. جمایما اردکه از این وضعیت حسابی ناراحت بود؛ بنابراین یک روز عصر تصمیمی گرفت.
او از مرغدانی بیرون آمد و رفت و رفت؛ حتی بخشی از مسیر را پرواز کرد تا اینکه در میانه جنگل به فضایی باز رسید. چشمش به مردی مهربان افتاد. مرد دم بلندش را زیرش جمع کرده بود، روی تنه نمناک درخت نشسته بود و روزنامه می‌خواند. جمایما تمام ماجرا را برای او تعریف کرد و گفت که به دنبال لانه‌ای مناسب و خشک برای تخم‌گذاشتن می‌گردد. مردِ مهربان که از قضا پوزه بلندی هم داشت، تصمیم گرفت به او کمک کند! اما آیا این مرد راست می‌گفت؟
هلن بئاتریکس پاتر، تصویرگر و نویسنده کودکان و محقق علوم طبیعی، در طول حیاتش ۲۳ عنوان کتاب خلق کرد که مشهورترین آنها مجموعه «پیتر خرگوشه و دوستانش» است. او علاقه ویژه‌ای به طبیعت داشت و مکان‌های طبیعی منبع الهام او بودند. ازاین‌رو، زندگی‌اش را به کشاورزی، حمایت از حفظ محیط زیست و همکاری با بنیاد ملی حفظ میراث تاریخی و زیبایی طبیعی گذراند. کتاب‌های او حتی پس از مرگش نیز همچنان پرفروش‌اند و داستان‌هایش در آهنگ، فیلم و انیمیشن بازنویسی می‌شوند.
انتشارات قدیانی، کتاب «قصه‌ی جمایما اردکه» اثر بئاتریکس پاتر با ترجمه مژگان شیخی را برای کودکان ۷ تا ۹ سال در ۴۸ صفحه مصور رنگی تولید و در بازار کتاب عرضه کرده است.
نظر شما