سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: تخیل و خلاقیت از مهم‌ترین ابزارهای رشد ذهنی و عاطفی کودکان هستند. دنیای تخیلی کودکان به آن‌ها کمک می‌کند احساسات خود را بشناسند، مشکلات را حل کنند و ارتباط مؤثرتری با محیط اطراف‌شان برقرار کنند. پرورش این مهارت‌ها نیازمند توجه و همراهی والدین است و یکی از روش‌های مؤثر برای دستیابی به این هدف، قصه‌گویی و کتاب‌خوانی است. قصه‌ها می‌توانند علاوه‌بر سرگرم‌کردن کودکان، زمینه‌ای برای آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت خلاقیت آن‌ها نیز فراهم کنند.
کتاب کودک «فیگو»، یکی از جدیدترین آثار تألیفی کتاب‌های طوطی (واحد کودک و نوجوان انتشارات فاطمی) است. این اثر نمونه‌ای از کتاب‌هایی است که با تمرکز بر تخیل و خلاقیت، پلی به دنیای ذهنی کودکان می‌زند. این کتاب به قلم رؤیا میرغیاثی نوشته شده است؛ نویسنده‌ای که با تجربه‌های گسترده‌اش در کار با کودکان و نوجوانان، نگاه ویژه‌ای به نقش قصه‌گویی در رشد خلاقیت دارد. تصویرگری این کتاب نیز برعهده یگانه یعقوب‌نژاد بوده است که توانسته فضایی خیال‌انگیز و هم‌سو با محتوای کتاب در دلِ تصاویر ایجاد کند.
داستان کتاب «فیگو» درباره دختربچه‌ای است که قرار است به‌زودی صاحب خواهر یا برادر جدید شود. مادر او می‌خواهد با قصه، ذهن او را آماده این اتفاق کند؛ اما ذهن این کودک فعال است، تخیلش جنب‌وجوش بسیاری دارد و آن‌قدر صبور نیست تا قصه مادرش تمام شود. دختربچه، قصه‌گویی مادرش را متوقف می‌کند و با ذهن خلاق خود، آن قصه را تغییر می‌دهد و فیگو متولد می‌شود؛ بچه‌فیلی که پس از صد روز از شکم یک گوسفند بیرون می‌آید.
رؤیا میرغیاثی، نویسنده این اثر در گفت‌وگو با ایبنا از اهمیت تخیل در کودکان، قدرت داستان‌پردازی در آموزش و نقش تعامل میان نویسنده و تصویرگر در خلق کتاب‌های ماندگار صحبت کرده است. این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه مطلب بخوانید:
- خانم میرغیاثی، چرا برخی والدین هنگامی که کودک‌شان قصه‌ای خیالی از خود می‌سازد، آن را جدی نمی‌گیرند یا ممکن است به آن بی‌توجهی کنند؟
این مسئله دو حالت دارد: ممکن است والدین آن‌قدر درگیر مسائل و دغدغه‌های روزمره زندگی باشند که نتوانند به خیال‌پردازی فرزندشان توجه کنند یا اینکه تخیل برایشان اهمیت چندانی نداشته باشد. وقتی کودک از امن‌ترین و نزدیک‌ترین افراد زندگی‌اش واکنش منفی دریافت کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ او احساس بی‌ارزشی می‌کند. برعکس، اگر والدین به خیال‌بافی‌ها و داستان‌پردازی‌های فرزندشان توجه هدفمند داشته باشند و آن‌ها را جدی بگیرند، به پرورش خلاقیت و تقویت اعتمادبه‌نفس کودک کمک خواهند کرد.
- آیا در جامعه امروز، نگاه والدین به تخیل و داستان‌پردازی کودکان نسبت به گذشته تغییری کرده است؟
بله، والدین امروزی درباره اهمیت خلاقیت در رشد کودک و تأثیر آن بر یادگیری، بیشتر آگاهی دارند. آن‌ها برای فرزندان‌شان کتاب خریداری می‌کنند و زمان‌هایی را برای گذراندن اوقات باکیفیت با کودک اختصاص می‌دهند. آن‌ها تخیل و قصه‌پردازی فرزندشان را جدی می‌گیرند. رویکردهای آموزشی نوین، شبکه‌های اجتماعی، کتاب‌ها و کارگاه‌های فرزندپروری خلاقیت‌محور بر تغییر نگرش والدین و عملکرد متفاوت آن‌ها تأثیرگذار بوده است.
- در شرایطی که کودک قرار است خواهر یا برادر جدیدی داشته باشد، قصه‌گویی والدین درباره این مسئله چه نقشی در آماده‌سازی ذهن او دارد؟
پذیرش هر تغییری بدون آگاهی دشوار است. وقتی قرار است کودک با یک ماجرای جدید در خانواده مواجه شود، لازم است از قبل برای این اتفاق آماده شود. این تغییر می‌تواند شامل تغییر اتاق کودک در خانه یا ورود یک بچه جدید باشد. وقتی پدر یا مادر برای کودک درباره به دنیا آمدن خواهر یا برادرش صحبت کنند و قصه بخوانند و به او امکان برون‌ریزی احساسات بدهند، کودک می‌تواند احساسات خود را بهتر مدیریت کند، نگرانی‌هایش کاهش می‌یابد و با داشتن خواهر یا برادر جدید راحت‌تر کنار بیاید.
- استفاده از قصه به‌عنوان یک ابزار تربیتی برای کاهش شکاف عاطفی میان فرزندان چه مزایایی می‌تواند داشته باشد؟
قصه‌ها ما را به یکدیگر نزدیک می‌کنند. فرقی نمی‌کند چندساله باشیم؛ هر داستانی بستری برای همدلی با دیگری فراهم می‌آورد. برای کودکان نیز کتاب‌خوانی، تقویت‌کننده ارتباط عاطفی میان والدین و فرزندان یا میان فرزندان با یکدیگر است. نمی‌خواهم درباره اینکه خواندن داستان‌هایی با موضوع‌های دوستی، همکاری یا حل تعارض چگونه می‌تواند بر نوع ارتباط کودکان یا کنترل هیجانی آن‌ها تأثیر بگذارد سخن بگویم. داستان‌ها فراتر از کاربردهایی هستند که برخی والدین و مربیان به‌دنبال آن هستند.
ادبیات برای لذت و سرگرمی است و برای اینکه ما زمانی را با خود و دیگران بگذرانیم. زیبایی و خوشیِ این لحظه‌های بی‌نظیر که با کتاب خواندن در خانه و مدرسه ساخته می‌شود، با هیچ‌چیز دیگری مقایسه‌شدنی نیست. عقل دنیادار مدام در پی فایده‌های کَمّی است؛ درحالی‌که کیفیت هر رابطه‌ای با تعامل بالا می‌رود. وقتی فرصتی برای کنار هم نشستن، در آغوش گرفتن و صحبت کردن با کودکان نداشته باشیم، نمی‌توانیم رابطه‌ای عمیق و باکیفیت بسازیم. کتاب خواندن فرصتی است که می‌توانیم به خود و دیگران بدهیم تا از بودن‌مان در جهان لذت ببریم و به آن ببالیم.
- بهترین زمان برای شروع فعالیت‌های عینی مرتبط از سوی والدین برای رشد خلاقیت و استعداد کودکان چه زمانی است؟
یادگیری قبل از تولد و در شکم مادر آغاز می‌شود و تا پایان عمر ادامه دارد. هر روز که از خواب بیدار می‌شویم، فرصتی داریم برای تجربه، کشف، بازی و یادگیری. فکر می‌کنم اگر والدین همین را باور کنند کافی است.
- چه روش‌هایی می‌تواند به کشف استعدادهای کودکان کمک کند و کتاب‌ها چه نقشی در این مسیر دارند؟
تجربه کردن بسیار مهم است؛ اینکه در لحظه و آگاهانه زندگی کردن را به کودکان یاد بدهیم بهترین روشی است که آن‌ها می‌توانند خودشان و توانمندی‌هایشان را بشناسند. کتاب‌ها نیز می‌توانند نقش داشته باشند و دری باشند به جهان‌های تازه‌ای که کودک امکان تجربه آن را ندارد یا الهام‌بخش باشند و کودک را ترغیب کنند به تجربه کردن. مثلاً ما نمی‌خواهیم هیچ کودکی درگیر جنگ شود؛ اما خواندن کتاب درباره جنگ و آثار آسیب‌زای آن می‌تواند در تعیین نگرش و جهان‌بینی او و پرهیز از خشونت مؤثر باشد. به نظر من، آنچه در کتاب خواندن اهمیت دارد، دسترسی کودک به کتاب‌های باکیفیت و متناسب با نیازهای اوست که می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ البته به شرطی که آزادی انتخاب داشته باشد.
- آیا شما تجربه‌هایی مرتبط با نقش مطالعه و کتاب‌خوانی در کشف علاقه‌ها و استعدادهای کودکان داشته‌اید؟
بله، من سال‌هاست که مربی کودکان و نوجوانان هستم و ادبیات داستانی، محور اصلی کلاس‌ها و کارگاه‌های من بوده است. دوستان کوچکی دارم که علاقه‌شان به پرنده‌نگری، نقاشی یا انگیزه‌شان برای دندان‌پزشک شدن را از کتاب‌هایی که باهم خوانده‌ایم، کسب کرده‌اند.
- کتاب شما اثری مصور است که از تصاویر جالب و متناسبی بهره‌مند بوده است. تعامل نویسنده و تصویرگر در کتاب‌های کودک به‌ویژه در ژانرهای تخیلی، چه تأثیری بر کیفیت کتاب دارد؟
به نظر من، همان‌قدر که تعامل میان نویسنده و تصویرگر مهم است، آزادی عمل تصویرگر نیز اهمیت دارد. تصویرگر در کتاب تصویری هم‌پای نویسنده است و می‌تواند جهان داستان را گسترش دهد. یگانه یعقوب‌نژاد در نقش مامان دوم «فیگو» به درک بهتر داستان و زنده و عینی شدن فیگو بسیار کمک کرده است. در روند تصویرگری کتاب «فیگو»، ناشر به‌طور حرفه‌ای عمل کرد و کلیات تصویرگری را با نظر من پیش برد. برایم باارزش بود که سحر ترهنده، مدیر کاربلد نشر کتاب‌های طوطی، با وسواس و دقتی بی‌نظیر تمام مراحل را دنبال می‌کرد و برایش مهم بود که اطمینان حاصل کند تصاویر با متن هماهنگی دارند و کودکان، والدین و حتی مربیان و تسهیلگران پس از خواندن کتاب از فیگو و ماجراجویی‌اش لذت ببرند.
نظر شما