به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ در دهمین قسمت برنامه «اکنون…»، بئاتریس سالاس استاد دانشگاه و مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی مهمان ویژه این برنامه شد. در این قسمت، سالاس از عشقهای اسطورهای و جنگهای حماسی در شاهنامه سخن گفت و نگاهی تازه به یکی از بزرگترین آثار ادبیات ایران انداخت.
«اکنون…» در این قسمت، همچون همیشه، به بررسی تأثیرات فرهنگی و انسانی کتابها، موسیقیها و فیلمها پرداخت، جایی که دیروز، امروز و فردا به هم میآمیزند. این برنامه، که در هر قسمت، فضایی برای گفتوگو و تبادل نظر فراهم میآورد و به بررسی زوایای پنهان زندگی افراد و آثار مختلف میپردازد.
سالاس در مورد تصمیم ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیایی به دلایل مختلف فرهنگی و ادبی صحبت کرد و یکی از دلایل اصلیش را علاقه به معرفی فرهنگ و ادبیات غنی ایران به دنیای اسپانیاییزبان و مخاطبان جهانی معرفی کرد و گفت: شاهنامه، به عنوان یک اثر ارزشمند و نماد فرهنگ ایرانی، در بر دارنده تاریخ، اسطورهها، و حکمتهای ایرانی است که برای نسلهای مختلف در سراسر دنیا جالب و آموزنده است.
همچنین او گفت: هدف، آشنایی بیشتر اسپانیولی زبانان با شاهکار فردوسی بود. ترجمه این اثر به اسپانیایی میتواند پل ارتباطی میان دنیای فارسیزبان و دنیای اسپانیاییزبان باشد.
سالاس همچنین به اشاره به چالشهایی که در مسیر ترجمه شاهنامه با آنها روبهرو بوده گفت: شاهنامه به زبان فارسی باستان نوشته شده است که دارای سبکهای خاص، واژگان کهن و اصطلاحات معنایی پیچیده است. انتقال این ویژگیها به زبان اسپانیایی به گونهای که همزمان با حفظ امانتداری، روان و قابل فهم باشد، کار دشواری بوده است.
وی افزود: شاهنامه پر از مفاهیم و تصاویر فرهنگی، دینی، و تاریخی خاص ایران است که بسیاری از آنها ممکن است برای خوانندگان غیر ایرانی ناآشنا باشد. سالاس باید این مفاهیم را به شیوهای ترجمه میکردند که همخوانی با فرهنگ اسپانیایی داشته باشد، بدون آنکه اصالت آنها از بین برود.
حفظ زیباییهای شعری و وزن متقابل
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: شاهنامه اثری حماسی با زبان شعر و وزن خاص است. یکی از چالشهای بزرگ ترجمه شعر این است که آیا میتوان زیباییهای زبانی و موسیقیایی شعرهای فردوسی را به درستی در زبان مقصد بازتاب داد یا خیر. ترجمه این بخشها به اسپانیایی نیاز به دقت ویژه در انتخاب واژهها و رعایت وزن و قافیه داشت.
وی افزود: شاهنامه سرشار از داستانهای اسطورهای و تاریخی است که بسیاری از آنها با فرهنگ و باورهای خاص ایران مرتبط هستند. ترجمه این داستانها به زبان اسپانیایی نیازمند درک عمیق از این اسطورهها و توانایی نقل آنها در قالبی قابل فهم برای خوانندگان غیر ایرانی بود.
سالاس گفت: تمامی این چالشها نیاز به تسلط عمیق بر زبانهای فارسی و اسپانیایی، آگاهی از تاریخ و فرهنگ ایران و همچنین مهارتهای ادبی خاصی داشتند تا بتوانند شاهنامه را به شکلی درست و قابل درک برای مخاطبان اسپانیاییزبان ارائه دهند.
وی در ادامه اشاره کرد: شاهنامه فردوسی با وجود ارزشهای ادبی و فرهنگی بالای خود، در سطح جهانی به اندازهای که شایستهاش بود شناخته نشد.
سالاس گفت: چند عامل در این موضوع مؤثر بودند. از جمله این عوامل این است که شاهنامه به زبان فارسی نوشته شده است و این زبان برای بسیاری از مردم در جهان غیر قابل فهم است. ترجمههای محدود و نه چندان دقیق باعث شده تا بسیاری از مخاطبان نتوانند به درستی با این اثر آشنا شوند. علاوه بر این، زبان فارسی با ساختار و واژگان خاص خود، دشوار برای ترجمه به زبانهای دیگر است، به ویژه در حفظ ابعاد شعری و زیباییهای زبان اصلی.
وی افزود: با وجود اینکه شاهنامه از اهمیت زیادی برخوردار است، در طول قرون اخیر تعداد ترجمههای معتبر و گسترده از آن به زبانهای مختلف جهان به ویژه به زبانهای غربی، محدود بوده است. این امر باعث شده که بسیاری از فرهنگها با این اثر بزرگ آشنا نباشند.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی گفت: بسیاری از داستانهای شاهنامه به شدت به فرهنگ، تاریخ و اسطورههای ایران مرتبط است. برای افرادی که آشنایی عمیقی با تاریخ و فرهنگ ایران ندارند، مفاهیم و شخصیتهای شاهنامه ممکن است غریب و دور از دسترس به نظر برسد. این مسئله موجب شده که نتوانستهاند ارتباط احساسی و فرهنگی لازم را با این اثر برقرار کنند.
وی افزود: در طول تاریخ، بسیاری از مردم و محققان جهانی بیشتر به ادبیات و فرهنگهای اروپایی، مانند ادبیات یونان باستان، رم و یا شکسپیر در انگلستان توجه داشتهاند. این مسئله موجب شد که شاهنامه نتواند آنطور که شایسته بود در مرکز توجه جهانی قرار گیرد.
سالاس گفت: با وجود اینکه شاهنامه در محافل علمی و ادبی ایرانی از اهمیت ویژهای برخوردار است، اما در بسیاری از محافل بینالمللی و دانشگاهی توجه کافی به آن نشده است. این باعث شد که شاهنامه نتواند جایگاه برجستهتری در عرصه جهانی به دست آورد.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: ایران در دورانهای مختلف تحت تاثیر تحولات سیاسی و اجتماعی قرار گرفت که باعث محدود شدن تبادلات فرهنگی و ادبی با دیگر کشورها شد. این محدودیتها میتوانند تأثیر زیادی در شناخته شدن شاهنامه در سطح جهانی داشته باشند.
وی افزود: با این حال، شاهنامه در دهههای اخیر با تلاشهای محققان و مترجمان برجستهتر، به تدریج توجه بیشتری را در سطح جهانی جلب کرده است و هنوز ظرفیتهای زیادی برای معرفی بیشتر در دنیای امروز دارد.
سالاس گفت: شاهنامه نه تنها یک اثر ادبی بلکه یک میراث فرهنگی و تاریخی مهم برای ایران و جهان اسلام است. این اثر حاوی مفاهیم عمیق فرهنگی، فلسفی و اخلاقی است که میتواند برای مخاطبان جهانی مفید و آموزنده باشد. سالاس به این باور است که ترجمه شاهنامه میتواند باعث آشنایی بیشتر جهان با این میراث غنی و شناخت بهتر فرهنگ ایرانی شود.
وی افزود: ترجمه شاهنامه به زبانهای دیگر، به ویژه اسپانیایی، میتواند پلی میان فرهنگهای مختلف ایجاد کرده و هویت ایرانی را در سطح جهانی معرفی کند. سالاس با انجام این پروژه قصد داشت؛ این اثر عظیم فرهنگی را به یک مخاطب وسیعتر، به ویژه در دنیای اسپانیولی زبان، معرفی کنند و تفاوتهای فرهنگی را از طریق هنر و ادبیات تقویت کنند.
سالاس معتقد بود که شاهنامه میتواند به عنوان یک نقطه اتصال میان فرهنگهای شرق و غرب عمل کند. با ترجمه این اثر به زبان اسپانیایی، این امکان فراهم میشود که خوانندگان غیر ایرانی نیز بتوانند از ارزشهای این اثر بهرهمند شوند و درک بهتری از اندیشهها و باورهای فرهنگی ایرانی پیدا کنند.
وی گفت: به عنوان یک زبانشناس و مترجم، سالاس اهمیت زبان فارسی و ادبیات آن را درک کرده و احساس میکردند که ترجمه شاهنامه به اسپانیایی میتواند سهمی در پاسداشت این زبان و شناساندن زیباییهای آن به دیگران داشته باشد.
نقش ادبیات در ارتقاء درک میانفرهنگی
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: سالاس به قدرت ادبیات در ایجاد درک و همدلی میان فرهنگهای مختلف باور داشت. از نظر او، شاهنامه به عنوان یک اثر حماسی و اسطورهای، میتواند درک عمیقتری از فرهنگ ایرانی، تاریخ و ارزشهای انسانی به مخاطبان غیر ایرانی منتقل کند و به همزیستی مسالمتآمیز فرهنگها کمک کند.
در نهایت، سالاس ترجمه شاهنامه را به عنوان یک مسئولیت فرهنگی و هنری دانست که میتواند پل ارتباطی میان فرهنگها و زبانهای مختلف باشد و باعث تقویت و گسترش شناخت جهانی از ادب و فرهنگ ایران شود.
وی تصریح کرد: ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیایی میتواند تأثیرات قابل توجهی بر روابط فرهنگی ایران و کشورهای اسپانیاییزبان داشته باشد.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: برخی از این تأثیرات عبارتند از، ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیایی میتواند به مخاطبان اسپانیاییزبان کمک کند تا فرهنگ ایرانی را از نزدیک بشناسند و به عمق تاریخ، اسطورهها، و ارزشهای اخلاقی و فلسفی موجود در شاهنامه پی ببرند. این شناخت متقابل میتواند به کاهش سوءتفاهمات فرهنگی و تقویت روابط دوجانبه منجر شود.
وی افزود: با توجه به تعداد زیاد کشورهای اسپانیاییزبان در آمریکای لاتین و اسپانیا، ترجمه شاهنامه میتواند به عنوان یک وسیله برای ایجاد روابط فرهنگی عمیقتر و تبادل افکار بین ایران و این کشورها عمل کند. این اثر میتواند زمینهساز برگزاری همایشها، کنفرانسها و برنامههای فرهنگی مشترک باشد که به تقویت ارتباطات فرهنگی و علمی کمک کند.
سالاس ادامه داد: با ترجمه شاهنامه، نویسندگان، شاعران و هنرمندان کشورهای اسپانیاییزبان ممکن است به آثار ادبی ایران و شعر فارسی علاقهمند شوند. این امر میتواند منجر به شکلگیری جریانهای جدید ادبی و هنری در این کشورها شود و به تبادل فرهنگی در سطح جهانی کمک کند. همچنین این ترجمه ممکن است الهامبخش آثار جدیدی در ادبیات و هنر باشد.
وی افزود: ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیایی میتواند توجه محققان، اساتید و دانشجویان رشتههای مختلف از جمله ادبیات، تاریخ، فلسفه و فرهنگ ایران را جلب کند. این مسئله میتواند به افزایش همکاریهای دانشگاهی میان ایران و کشورهای اسپانیاییزبان منجر شود و زمینهساز ایجاد پروژههای تحقیقاتی مشترک در حوزههای مختلف باشد.
شناساندن ایران به عنوان یک فرهنگ بزرگ و متمدن
سالاس گفت: ترجمه شاهنامه میتواند ایران را به عنوان یک کشور با تاریخ و فرهنگ غنی به جهانیان معرفی کند. در بسیاری از کشورهای اسپانیاییزبان، اطلاعات کمی درباره تاریخ و فرهنگ ایران وجود دارد و ترجمه چنین اثری میتواند به ایجاد تصویری دقیقتر و مثبتتر از ایران کمک کند.
وی افزود: این ترجمه ممکن است باعث افزایش علاقهمندی به سفر به ایران و آشنایی با میراث فرهنگی آن شود. گردشگران اسپانیاییزبان ممکن است تمایل بیشتری به بازدید از جاذبههای تاریخی و فرهنگی ایران پیدا کنند، از جمله مکانهایی که در شاهنامه به آنها اشاره شده است. این مسئله میتواند باعث رونق گردشگری فرهنگی شود.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: ترجمه شاهنامه به اسپانیایی نه تنها میتواند بر روابط ایران و کشورهای اسپانیاییزبان تأثیر بگذارد، بلکه میتواند سبب تقویت همبستگی فرهنگی میان کشورهای مختلفی که به زبان اسپانیایی صحبت میکنند، شود. شاهنامه به دلیل مفاهیم انسانی و جهانی خود میتواند به ایجاد پیوندهای فرهنگی گستردهتر کمک کند.
وی افزود: در مجموع، ترجمه شاهنامه به زبان اسپانیایی نه تنها فرصتی برای گسترش ادب و فرهنگ ایران در سطح جهانی است، بلکه میتواند تأثیرات مثبتی بر روابط فرهنگی و علمی ایران با کشورهای اسپانیاییزبان به همراه داشته باشد.
سالاس، مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی، در این برنامه مطرح کرد که به دلایلی که بیشتر به پیوند عاطفی و علمیشان با فرهنگ ایرانی و علاقهشان به زبان و ادبیات فارسی برمیگردد؛ ایران را به عنوان خانه خود انتخاب کرده است.
وی افزود: در مجموع، شباهتهای فرهنگی بین ایران و کشورهای اسپانیاییزبان ناشی از اشتراکات انسانی و تاریخی است که باعث شده برخی از ویژگیها و رفتارهای فرهنگی در هر دو جامعه مشابه باشند.
آشنایی با فرهنگ غنی ایران
سالاس در ادامه از تجربیاتش از زندگی در ایران را مطرح کرد و گفت: یکی از تجربیات برجسته من در ایران، مهماننوازی بینظیر مردم ایران بوده است.
وی افزود: زندگی در ایران و تجربه فرهنگهای مختلف از جمله زندگی در شهرهای تاریخی مانند تهران، شیراز و اصفهان برای من تجربهای منحصر به فرد بوده است. این شهرها با معماری تاریخی، باغهای زیبا، مساجد و بازارهای قدیمی، من را به شدت تحت تاثیر قرار دادهاست.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: یکی از تجربیات خاص من، شرکت در مراسمهای فرهنگی و مذهبی ایران بوده است. به ویژه جشن نوروز (سال نو ایرانی) و دیگر مراسمهای سنتی مانند مراسم تاسوعا و عاشورا، که هر کدام پر از معنا و اهمیت فرهنگی هستند، برای او جذاب و متفاوت بودهاند. این مراسمها به او فرصت دادند تا فرهنگ ایرانی را از نزدیک تجربه کند.
وی افزود: زندگی در ایران، که یک کشور با اکثریت مسلمان شیعه است، برای من یک تجربه متفاوت بوده است. من در این مدت با آداب و رسوم مذهبی ایرانیها آشنا شدم و تاثیرات مذهب در زندگی روزمره مردم ایران را از نزدیک مشاهده کردم.
سالاس گفت: یکی دیگر از تجربیات خاص من آشنایی با غذاهای ایرانی بوده است. غذاهایی مانند کباب، خورشها، پلوها و دسرهای ایرانی که برای او جدید و لذیذ بودند، بخشی از این تجربه را تشکیل دادهاند. این تنوع و غنای غذایی بخشی از جذابیت زندگی در ایران بوده است.
وی افزود: به عنوان یک پژوهشگر و استاد، با دانشجویان و پژوهشگران ایرانی در دانشگاهها و مراکز علمی همکاری کردهام. این ارتباطها برای او تجربهای آموزشی و فرهنگی بودهاند و از دیدگاه علمی، او فرصت داشته باشم تا در مورد فرهنگ و تاریخ ایران به گفتوگو و تحقیق بپردازم.
سالاس اشاره کرد: دوری برخی افراد از مطالعه شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی به دلایل مختلفی برمیگردد که میتواند شامل عوامل اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی و حتی تاریخی باشد. در ادامه به برخی از این دلایل اشاره میکنم.
وی افزود: یکی از دلایل اصلی دوری از شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی، زبان پیچیده و سبک نوشتاری قدیمی این آثار است. شاهنامه به زبان فارسی کهن نوشته شده و این زبان برای بسیاری از افراد معاصر ممکن است دشوار باشد. واژگان و ترکیبات دستوری این آثار با زبان روزمره فاصله زیادی دارد و ممکن است باعث شود که افراد جدیدتر نتوانند به راحتی با آن ارتباط برقرار کنند.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: شاهنامه و دیگر آثار کلاسیک ایرانی، مملو از مفاهیم فرهنگی، تاریخی و اسطورهای هستند که ممکن است برای کسانی که با زمینههای فرهنگی ایران آشنایی کمتری دارند، سخت قابل درک باشد. درک عمیق از این آثار نیاز به آگاهی از تاریخ ایران باستان، فلسفه ایرانی و باورهای اسطورهای دارد. اگر فردی این پیشزمینهها را نداشته باشد، ممکن است احساس کند که آثار کلاسیک ایرانی برای او بیمعنی یا دشوار است.
وی افزود: در دنیای مدرن و جهانیشده امروز، تأثیر فرهنگ و ادبیات غربی در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران بسیار برجسته است. این تأثیرات فرهنگی ممکن است باعث شود که مردم بیشتر به سمت مطالعه آثار ادبی و فرهنگی غربی جذب شوند و از مطالعه آثار کلاسیک ایرانی دوری کنند. در بسیاری از سیستمهای آموزشی نیز ممکن است آثار غربی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: برخی افراد ممکن است با ارزشهای ادبی و فرهنگی شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی آشنا نباشند. در صورتی که آموزشها و معرفیهای کافی در این زمینهها وجود نداشته باشد، افراد از اهمیت این آثار غافل میمانند و ترجیح میدهند به دنبال منابع و آثار سادهتر و مدرنتر باشند.
وی افزود: در برخی از موارد، شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی ممکن است از منظرهایی خاص و تحریفشده به مردم معرفی شده باشند. اگر برخی افراد این آثار را به اشتباه به عنوان نمایندهای از خشونت، افراطگرایی یا قهرمانپرستی نابجا ببینند، ممکن است از مطالعه آنها خودداری کنند.
سالاس گفت: در دنیای امروز که افراد با مشغلههای زیاد و سرعت زندگی روبهرو هستند، ممکن است مطالعه آثار طولانی و پیچیدهای همچون شاهنامه، برای برخی افراد به عنوان یک فعالیت وقتگیر و دشوار به نظر برسد. آنها ممکن است ترجیح دهند که وقت خود را به دیگر فعالیتها و منابع اطلاعاتی که سریعتر و راحتتر قابل دسترسی است، اختصاص دهند.
وی افزود: برخی از افراد ممکن است به اشتباه تصور کنند که شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی بسیار دور از دسترس هستند و تنها برای گروههای خاص یا افرادی با تحصیلات عالی مناسب است. این تصور غلط میتواند مانع از آن شود که افراد به سراغ این آثار بروند و آنها را مطالعه کنند.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: در نهایت، برای جلب توجه بیشتر به شاهنامه و آثار کلاسیک ایرانی، لازم است که از طریق آموزش، معرفی آثار با زبانی ساده، قابل فهم و به اشتراکگذاری ارزشهای این آثار در جامعه، موانع موجود برداشته شود.
سالاس در رابطه با افزایش علاقه جوانان به مطالعه کتابهای کلاسیک گفت: این امر نیازمند رویکردهایی نوین، جذاب و متناسب با دنیای امروز است. مثلاً؛ برای جذب جوانان به مطالعه آثار کلاسیک، باید این کتابها را با زبان و فرهنگ معاصر تطبیق داد. این کار میتواند شامل ترجمه و شرح سادهتر آثار کلاسیک یا حتی استفاده از رسانههای دیجیتال باشد. مثلاً میتوان داستانهای شاهنامه را در قالب فیلمها یا بازیهای ویدیویی ارائه داد تا برای نسل جدید جذابتر شود.
وی افزود: استفاده از فناوریهای جدید مانند اپلیکیشنها، بازیهای موبایلی یا وبسایتهای تعاملی میتواند روشی جذاب برای معرفی کتابهای کلاسیک باشد. این روشها میتوانند بهصورت بصری و تعاملی داستانهای کلاسیک را بیان کنند و مخاطبان را درگیر کنند. برگزاری کارگاهها، انجمنهای کتابخوانی و بحثهای گروهی در مدارس، دانشگاهها و کتابخانهها میتواند به جوانان این فرصت را بدهد که در مورد کتابهای کلاسیک صحبت کنند و از تجربیات دیگران بهرهمند شوند. این جلسات میتواند جذابیت و ارزش این کتابها را برای جوانان آشکار کند.
سالاس گفت: کتابهای کلاسیک اغلب دارای مضامین جهانی و انسانی هستند که میتوان آنها را با مسائل و دغدغههای امروز جوانان مرتبط کرد. ایجاد پل ارتباطی بین مضامین کلاسیک و مسائل اجتماعی، فرهنگی یا سیاسی معاصر میتواند باعث جلب توجه نسل جوان به این آثار شود.
وی افزود: چاپ و انتشار کتابهای کلاسیک بهصورت نسخههای جدید، مصور یا تجدید نظر شده میتواند جذابیت بیشتری داشته باشد. علاوه بر این، میتوان از هنرهای مختلف مانند کمیکاستریپها یا رمانهای گرافیکی استفاده کرد که نسخهای بصری و نوآورانه از کتابهای کلاسیک ارائه دهند.
مترجم شاهنامه به زبان اسپانیایی تصریح کرد: استفاده از شخصیتهای مشهور، افراد تاثیرگذار و حتی اینفلوئنسرها در دنیای امروز میتواند راهی موثر برای جذب جوانان به مطالعه کتابهای کلاسیک باشد. این افراد میتوانند از طریق رسانههای اجتماعی یا در برنامههای تلویزیونی و پادکستها در مورد این کتابها صحبت کنند و به تشویق دیگران بپردازند.
وی افزود: برگزاری رقابتهای ادبی، نوشتن مقالات و نقدهای کتاب و اهدا جوایز به برندگان میتواند انگیزههای بیشتری برای مطالعه کتابهای کلاسیک ایجاد کند. این رقابتها میتواند به صورت آنلاین یا در مدارس و دانشگاهها برگزار شود.
نظر شما