محمد نوری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، درباره کتاب «دائره‌المعارف نابینایی و نابینایان» تالیف وی و منصور شادکام که به مرحله نهایی داوری کتاب سال جمهوری اسلامی ایران رسیده است، گفت: فقدان دایرةالمعارف ویژه موضوعات و مسائل نابینایان به زبان فارسی و در ایران باعث مشکلات و پیامدهای بسیار برای این جامعه، پژوهشگران و دیگر افراد علاقه‌مند به مسائل نابینایی شده است و دسترسی نداشتن به معلومات صحیح در برخی زمینه‌ها و دشواری در یافتن پاره‌ای معلومات را می‌توان آثار نبود چنین دایرةالمعارفی دانست. برای تأمین این نیاز و تدوین دایرةالمعارفی کارآمد، طرحی در سال ۱۳۹۹ تدوین شد و گروهی از افراد با تجربه در زمستان همان سال، مطالعه و شناسایی مدخل‌ها (مدخل‌یابی)، جمع‌آوری معلومات و دیگر مراحل را شروع کردند. با تلاش‌ها و پیگیری‌های مستمر بیش از شش هزار مدخل شناسایی شد. این مدخل‌ها شامل عنوان کتاب، اسمِ نشریه، نام شخصیت، اسم مرکز و مؤسسه، اسم علوم یا موضوعات مرتبط و مندرج در علوم، رخدادهای تاریخی، پایگاه‌ها و اسم نرم‌افزار یا سخت‌افزار است.

وی ادامه داد: شناسایی مدخل‌ها، جمع‌آوری معلومات، تدوین مقالات، ویرایش علمی و فنی و بالاخره تایپ و آماده‌سازی نهایی مطابق ضوابط دایرةالمعارف نگاری و نیز متناسب با ویژگی‌های این پروژه انجام شد. کسانی که می‌خواهند به مطالعه این مجموعه بپردازند لازم است با شیوه آن آشنا شده، از این‌رو ضروری است مقدمه کتاب با دقت مطالعه شود.

مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین افزود: دایرةالمعارف‌نگاری، مبتنی بر روش و ضوابط خاص اجرا می‌شود، همچنین دایرةالمعارف‌خوانی هم با تکیه بر ضوابط و قواعدی امکان‌پذیر است. دایرةالمعارف مثل یک کتاب داستان و رمان یا یک اثر تاریخی یا تحلیلی نیست که کاربر از ابتدا تا انتهای آن را مطالعه کند؛ حتی اگر کسی تصمیم بگیرد دایرةالمعارفی را از ابتدا تا انتها مطالعه کند، باید چند ماه بلکه چند سال وقت بگذارد؛ البته چنین کاری عبث و بیهوده است. همان‌طور که از اسم دایرةالمعارف پیداست، اثر مرجع یعنی برای مراجعه و دریافت پاسخ مجهولات و شبهات یا تکمیل معلومات است.

این مولف تاکید کرد: این مجموعه، به نام دایرةالمعارف نابینایی و نابینایان و نام کوتاه «دانا» است. عنوان انگلیسی آن « Encyclopedia of Blindness and Blinds »و نام کوتاه «EBB » است. موضوعات مختلف نابینایی و ملحقات نابینایان، بر اساس ضوابط پذیرفته شده در مقالات دایره‌المعارفی تدوین و به ترتیب الفبا از «آ» شروع و به «یا» پایان می‌پذیرد.

مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین افزود: هدف، ارائه معلومات عمومی درباره موضوعات و آثار نابینایان و کم‌بینایان، نه یک اثر تخصصی بوده. از این‌رو مدخل‌ها به گونه‌ای انتخاب شده که اولاً بسامدی اجتماعی بیشتر داشته؛ دوم همه حوزه‌ها را شامل شود. بر این اساس این اثر یک کتابشناسی صرف نیست هر چند معلومات کتابشناسی هم دارد؛ نیز یک شخصیت‌شناسی یا مجموعه‌ای درباره مسائل پزشکی و توانبخشی نابینایان یا صرفاً گزارشگر رخدادهای تاریخی و ملی نابینایان نیست؛ هر چند همه این قلمروها را پوشش می‌دهد، به علاوه حوزه‌های دیگر نابینایان را هم شامل است.

نوری اضافه کرد: البته فقط در چارچوب و قلمرو نابینایان و نابینایی و کم‌بینایان است و به مسائل دیگر جوامع نمی‌پردازد. همچنین عمومی بودن آن، در محتوا و ادبیات مقالات هم تأثیر داشته و با قلمی ساده و روان و در حد امکان به دور از اصطلاحات پیچیده یا عبارات دشواریاب تألیف شد. حتی سادگی و روانی حتی ساختار و شاکله مقالات را متأثر ساخته است.

این فعال فرهنگی بیان کرد: مخاطبان و کاربران این مجموعه از نظر توانمندی‌های فرهنگی و ظرفیت‌های ادراکی در سطح متوسط جامعه بوده و ضرورتاً باید وضع آنان لحاظ می‌شد. خلاصه اینکه ضوابط دائرةالمعارف نگاری مراعات شده ولی تلاش شده، دایرةالمعارفی سودمند و قابل استفاده برای این جامعه تدوین شود.

وی به پیشینه دایرةالمعارفی درباره نابینایان به زبان فارسی یا عربی اشاره کرد و گفت: تاکنون هیچ دایرةالمعارفی درباره نابینایان به زبان فارسی یا عربی منتشر نشده؛ سه دایرةالمعارف به زبان انگلیسی در اروپا و آمریکا و یک دایرةالمعارف به زبان آلمانی در آلمان منتشر شده است. این چهار دایرةالمعارف اولاً با گرایش پزشکی و توانبخشی تألیف شده، دوم اینکه فاقد معلومات درباره فعالیت‌های نابینایان ایران است و سوم اینکه حتی همه جوانب و ابعاد توانبخشی و پزشکی نابینایان را پوشش نمی‌دهند.

نوری یادآور شد: متأسفانه معلولان، به ویژه نابینایان منابع مرجع مثل کتابشناسی، دانشنامه و دایرةالمعارف، شخصیت‌شناسی، راهنمای نهادها و مؤسسات و اصطلاح‌شناسی به اندازه کافی ندارند؛ قبلاً در سال ۱۳۷۵ یک عنوان کتابشناسی توسط کتابخانه ملی ایران در معرفی آثار بریل و صوتی و در سال‌های اخیر چند عنوان فرهنگ‌نامه و راهنما و کتابشناسی توسط دفتر فرهنگ معلولین منتشر شده ولی تا وضع مطلوب و تأمین همه نیازها فاصله زیاد است. امید است دایرةالمعارف حاضر آغاز راهی برای تولید آثار مرجع بیشتر در زمینه‌های مختلف نابینایی باشد.

وی گفت: تدوین و انتشار دانشنامه ناشنوایان (دانا) نخستین اقدام دایرةالمعارف‌نگاری در حوزه معلولان در ایران بوده و تابوی محال و مشکل بودن کارهای کلان برای این اقشار را شکست و راه را برای کارهای بزرگ‌تر هموار نمود. اینکه ایران در جهان اسلام پیشگام برای اجرای پروژه‌های جهانی و منطقه‌ای بوده را باید به فال نیک گرفت. البته تاکنون در جهان اسلام، دانشنامه‌ای درباره نابینایان تألیف نشده و این اقدام، خدمت بزرگی به این قشر است.

این مولف کتاب در پایان افزود: از «دفتر فرهنگ معلولین» که در پیشرفت این پروژه بسیار کمک کرد به ویژه از بنیان‌گذار آن جناب آیت‌اللّه سید جواد شهرستانی که همواره مدافع پروژه‌های علمی فرهنگی بوده و از «انجمن نابینایان ایران» و مدیران پرتلاش آن و ویژه از خانم ناهید پناهی که برای این پروژه بسیار فعالیت کردند، کمال تشکر و قدردانی را داریم. همچنین از همه افرادی که در پنج سال گذشته، با عشق و دلدادگی در بخش علمی این پروژه تلاش کردند، به سود مالی و درآمد مادی آن نیندیشیدند بلکه خالصانه به عنوان یک همکاری انسانی به آن نگریستند، تشکر می‌کنیم. حتماً نام آنان در تاریخ ماناست و آیندگان بر نیک قدمی و نیک‌خواهی اینان درود خواهند گفت. جا دارد از عزیزانی که در چاپ و انتشار این اثر یار و یاور مادی و معنوی ما بودند و نخواستند که نام شان آورده شود تشکر و قدردانی کنیم و قطعاً این کار نیک باعث عاقبت بخیری آنان خواهد شد.