سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سید حسن حسینی‌نژاد: آیین «قرآن به سر گرفتن»؛ یکی از رسوم کهن شیعی در «شب‌های قدر» در ماه مبارک رمضان است و ریشه در باورهای متعددی دارد و قرآن را به‌عنوان منبع هدایت و پناهگاه روح معرفی می‌کند.
در این شب‌ها، مؤمنان قرآن را بر سر می‌گذارند و با ذکر نامهای مقدس خداوند و امامان معصوم (ع)، از عمق جان طلب مغفرت و حاجت می‌کنند و اعتقاد دارند که این عمل، نمادی از «تسلیم در برابر کلام الهی و تجدیدعهد با معنویت» است.
«قرآن به سر گرفتن»، آیینی جمعی است که باور دارم فراتر از یک عمل عبادی، «پرفورمنسی روحانی و جمعی» بوده که در آن، حرکت بدن، نجواهای هم‌آوا و سکوت‌های پرمعنا، تصویری از تمنای انسان برای رهایی از گناه و اتصال به حقیقتی بزرگ‌تر را به نمایش می‌گذارد.
در شب‌های احیا و همدلی و همراهی برای برپایی این آیین معنوی، نه‌فقط در مساجد، بلکه در خانه‌ها، حسینیه‌ها و حتی در دل‌های سرگردان کوچه‌های شب زده، نجواهای قرآن بر سر گرفتن به گوش می‌رسد و خاطره‌ای از یک ارتباط ازلی و ابدی را زنده می‌کند.
استغاثه و اتصال به امر قدسی
«قرآن به سر گرفتن»؛ در کنار وجه روحانی و جمعی، پرفورمنسی مفهومی نیز هست؛ زیرا در این آیین، بدن فرد در یک وضعیت خاص قرار می‌گیرد: نشسته، سر خم‌شده، دست‌ها بالا و قرآن روی سر. این فرم بدن، حالت تسلیم، استغاثه و اتصال به امر قدسی را نشان می‌دهد و از نگاه هنر پرفورمنس، تغییر وضعیت بدن در یک «مراسم جمعی» می‌تواند به‌عنوان یک‌زبان غیرکلامی برای بیان نیاز، تضرع و انتقال معنا تحلیل شود.
در این پرفورمنس مفهومی، شکل فیزیکی قرآن کریم نه به‌عنوان چیزی برای خواندن، بلکه به‌عنوان «شیئی مقدس» که تماس فیزیکی با بدن دارد، استفاده می‌شود و در بسیاری از آیین‌های مذهبی، تماس فیزیکی با اشیای مقدس نوعی «انتقال انرژی و برکت» محسوب می‌شود و در این آیین هم افراد از طریق قرار دادن کتاب مقدس بر بالاترین نقطه بدن (سر)، نوعی ارتباط روحی و استعاری با امر متعال برقرار می‌کنند.
ریتم گروهی و وحدت فیزیکی
یکی از ویژگی‌های پرفورمنس‌های مفهومی، «تکرار و آیینی بودن حرکات» است که در شب‌های قدر، این عمل نه‌تنها توسط یک فرد، بلکه در یک «اجتماع گسترده» تکرار می‌شود که خود به اجرای دسته‌جمعی یک پرفورمنس شبیه است که مشابه این نوع اجرا را می‌توان در پرفورمنس‌های مفهومی مدرن که روی بدن جمعی و مشارکت‌کننده تمرکز دارند، مشاهده کرد و صدالبته با فرسنگ‌ها مفهوم اعتقادی، معنوی و اخروی متفاوت.
در اجرای این آیین یعنی «قرآن به سر گرفتن»؛ همه افراد هم‌زمان و هماهنگ دعا می‌خوانند و یک عمل فیزیکی مشابه انجام می‌دهند و این هماهنگی نوعی «ریتم گروهی» می‌سازد که در هنر پرفورمنس، عنصر مهمی است و در بسیاری از پرفورمنس‌های معاصر، این هم‌صدایی و وحدت فیزیکی به‌عنوان راهی برای انتقال مفاهیم بزرگ‌تر (مثل همبستگی، امید، یا اعتراض) استفاده می‌شود.
بازگویی عالمانه برای نسل امروز
همچنین این آیین معمولاً در فضایی خاص (مساجد، حرم‌ها یا محافل خانوادگی) انجام می‌شود که با نور کم، نوای قرآن و مناجات همراه است و اگر از دیدگاه طراحی پرفورمنس نگاه کنیم، تأثیرهای صوتی و بصری این آیین کاملاً دراماتیک و احساسی در کنار انبوهی مفاهیم است.
هرچند می‌توان مؤلفه‌های پرفورمنسی بسیار دیگری را نیز برای آیین «قرآن به سر گرفتن» ذکر و تشریح کرد اما کلام را به همین‌جا و با تأکید به اینکه ظرف هنر قابلیت تعریف، بازتعریف، ملموس سازی و بازنمایی بسیاری از آیین‌ها و باورهای ایمانی ما را به زبان امروز دارد و ما می‌توانیم با بازگویی عالمانه به‌خصوص برای نسل جوان کنونی که جنس باورمندی آن‌ها با نسل من و قبلی‌ها کمی یا بیشتر متفاوت است و برای ماندگاری این کهن سنت‌های ارزشمند قدمی برداریم، به اتمام می‌رسانم.
به گزارش ایبنا، پرفورمنس به لحاظ لغوی به معنای اجرا است اما در هنرهای نمایشی؛ گونه‌ای اجرایی است که در آن با بهره‌مندی از انسان و در یک رویداد تعاملی، آنی، زنده و در هر زمان و مکانی به دنبال انتقال مفاهیمی به مخاطبش است.
همچنین تا به امروز در جهان به صورت پرشمار و در کشورمان چندین کتاب درباره هنر پرفورمنس همچون پرفورمنس و یک مقدمه انتقادی (ماروین کارلسن)، نظریه برای مطالعات پرفورمنس (فیلیپ اسلاندر)، طراحی پرفورمنس (دوریتا هنا و هارسل اولاو)، هنر پرفورمنس (ادوین ساندستورم)،بازیگری و پرفورمنس آرت (احمد دامود)، راهبردهای آفرینش در پرفورمنس (سید امید هاشمی) هنر پرفورمنس (محمدرضا شریف زاده و بهاره کامیابی) روانه بازار نشر شده که منبعی مناسب برای آشنایی با این هنر مفهومی به شمار می‌رود؛ هر چند پرفورمنس هنری نیست که بتوان از روی کتاب آن را آموخت، باید آن را فهمید و با اجرا تجربه کسب کرد.
نظر شما