سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «گزارش رای فریره دُ آندردا: شرح رویارویی پرتغالی‌ها با ایرانی‌ها و انگلیسی‌ها در قشم و هرمز» گزارش‌هایی مستندگونه دربارۀ مهم‌ترین رخداد جنگی خلیج‌فارس یعنی آزادسازی قشم و هرمز در سدۀ شانزدهم میلادی از راوی پرتغالی است که شرحی مهم از وقایع و نیز بازیگران این نبردها یعنی، ایرانیان (که در متن اصلی از آنها با عنوان پارسیان یاد شده است)، پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها به خوانندۀ کتاب داده است. این کتاب با ترجمۀ معصومه قمی، دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات انگلیسی دانشکدۀ زبان‌های خارجی دانشگاه الزهرا و کارشناسی ارشد آموزش و پرورش تطبیقی و بین‌الملل دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی و مدرس دانشگاه از سوی انتشارات سنگلج به بازار نشر آمده است. در این خصوص با او گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- از سوی راوی پرتغالی کدام ویژگی مهم از رخداد جنگی خلیج‌فارس یعنی آزادسازی قشم و هرمز در سدۀ شانزدهم میلادی در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است؟
این روایت پرتغالی، که در سدۀ هفدهم میلادی به انگلیسی ترجمه و با برخی منابع انگلیسی مانند گزارش ادوارد مونوکس، نمایندۀ انگلیس در ایران، مستندسازی شده است، منبعی دست اول از یکی از طرفین جنگ یعنی پرتغالی‌ها (در مقابل انگلیسی‌ها) است که در کنار گزارش منابع ایرانی، مثل جَنگ‌نامۀ کِشم، فتح‌نامه (قشم و هرمز) و جرون‌نامه، که هر سه به‌گونه‌ای منظوم این وقایع و جنگ‌های دریایی را توصیف کرده‌اند. به‌ویژه دو گزارش اول که سرایندگان گمنام آنها در جنگ حضور داشتند و نیز گزارش منثور خوزانی اصفهانی در کتاب افضل‌التواریخ، نکات ارزشمندی را در اختیار علاقه‌مندان پژوهش در حوزۀ صفویان و خلیج فارس قرار می‌دهد.
این خاطرات، گزارش‌هایی مستندگونه دربارۀ مهم‌ترین رخداد جنگی خلیج‌فارس یعنی آزادسازی قشم و هرمز در سدۀ شانزدم میلادی از راوی پرتغالی است که شرح مهمی از این وقایع و نیز بازیگران این نبردها یعنی ایرانیان، پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها را به خوانندگان کتاب داده است.
- کتاب «گزارش رای فریره دُ آندردا» چه ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که برای ترجمه مورد توجه شما قرار گرفت؟
رای فریره دُ آندردا، دریاسالار دریای هرمز، سواحل پارس و عربستان، با هدف پراکنده کردن نیروهای انگلیسی و هلندی و جلوگیری از صادرات ابریشم اعلای ایران از خلیج‌فارس، در سال ۱۶۱۹ به دستور پادشاه پرتغال، امانوئل اول که خود را امپراتور پرتغال، شرق آفریقا و پارس می‌دانست، از لیسبون به سمت هرمز به راه افتادند. آنها بر اساس شعاری برگرفته از انجیل؛ «ما شمشیر خدا را به دست می‌گیریم و اطمینان داریم که خدا ما را قدرت می‌بخشد» که در مقدمۀ کتاب به تفصیل آمده است، برای کسب قدرت و استیلا بر منطقه به کار گرفتند. هرچند در روند استعمار با بی‌اعتنایی اهانت‌آمیزی به همین شعار از اعمال هیچ خشونتی فروگذار نکردند و ضمن این‌که ابتکار هوش‌مندانه‌ای هم در حفظ و نگهداری چیزهایی که به دست آورده بودند، نداشتند.
- کتاب به‌طور مفصل به رخدادها و جنگ‌ها و علل عزیمت فرماندۀ پرتغالی «رای فریره دُ آندردا» و داستان تجارت پرسود و رونق و سلطۀ بیش از یک‌صدسالۀ آنها بر این منطقۀ استراتژیک می‌پردازد. نگاه به این تجارت پرسود از نگاه یک پرتغالی چگونه تبیین شده است؟
گفتنی است پادشاه پرتغال، رای فریره را به‌خاطر دانش وسیعی که دربارۀ چگونگی ورود کشتی‌های خارجی اروپایی (به‌ویژه انگلیس و هلند) به تنگۀ هرمز داشت به آن‌جا اعزام کرد تا ارتباطات تجاری با ایران را برقرار کرده و در حفظ و نگهداری بهتر این مناطق و هم‌چنین خنثی کردن نقشه‌های انگلیس و تضمین امنیت قلعۀ هرمز کوشش کند. شرح مفصلی از مسیر دُ آندردا از لیسبون تا خلیج‌فارس در پیوست اول کتاب آمده است که خواندن آن خالی از لطف نیست.
- در یک مقطع زمانی انگلیسی‌ها به‌عنوان رقبای پرتغالی‌ها وارد شدند و از در دوستی با ایرانیان درآمدند، اما کاری از پیش نبردند و سرانجام این منطقه به صاحب اصلی آن یعنی ایرانیان برگشت؛ از زاویۀ دید یک پرتغالی این موضوع چگونه در کتاب بیان شده است؟
انگلیسی‌ها در حملۀ ایرانیان به قشم و هرمز بنا به تصمیمی که در ۱۶۲۲ در بندر کوهستک شهرستان سیریک در استان هرمزگان فعلی که از قدیمی‌ترین مراکز تجارت ایران بود، گرفته شد، به آنها کمک کردند. در سال ۱۶۲۲ امام‌قلی‌خان، فرماندۀ نظامی در زمان شاه‌عباس با کمک کمپانی هند شرقی بریتانیا به فتح هرمز از استیلای پرتغالی‌ها دست یافت. پیروزی نهایی در بین کشورهای اروپایی که در خلیج فارس حضور داشتند از آنِ انگلستان بود که تا سال ۱۹۷۱ ادامه داشت.
- برای ترجمۀ این کتاب آیا با مسائل و مصائبی روبه‌رو بوده‌اید؟
این کتاب دارای دو بخش به نام کتاب اول (دارای ۲۹ فصل) و کتاب دوم (د ارای ۱۹ فصل) و هم‌چنین ۱۱ پیوست است. اهمیت بخش پیوست‌ها آوردن جزئیات کامل، روند حوادث و رخدادها است.
مشکلاتی که در ترجمه با آن روبه‌رو بودم ازجمله نثر انگلیسی کتاب - که از پرتغالی ترجمه شده - است، قدیمی است و فهم برخی واژگان و اصطلاحات و عبارات را تا حدودی مشکل کرده بود، زیرا نثرهای آن دوره به‌صورت دست‌خط و غیرمنظم و بیشتر حاشیه‌نویسی بوده است. هرچند با راهنمایی‌های کارگشای سیدسعید میرمحمدصادق، مدیر نشر سنگلج و با کمک منابع مختلف (مکتوب و مجازی) تا حد زیادی بر این مشکل فائق آمدم.
نظر شما