به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، «خمسه يا پنج گنج» اثر جمال‌الدين الياس بن يوسف نظامي است، اين مجموعه پنج منظومه به نظم شامل مخزن‌ا‌لاسرار، خسرو و شيرين، ليلي و مجنون، هفت‌پيكر و اسكندرنامه است. اين نسخه پنج منظومه فارسي داستان‌هاي عاميانه و مشهور ايراني را در بر گرفته است.

پنج گنج يا خمسه، بزرگ‌ترين اثر ادبي ايران در سده‌هاي ميانه، سروده نظامي گنجوي (535-599 هجري/1138-1202 ميلادي) شاعر ايراني است. اين كتاب شامل پنج منظومه فارسي برگرفته از داستان‌هاي عاميانه و مشهور ايراني است. نظامي گنجوي بزرگ‌ترين و نامدارترين سراينده منظومه‌هاي عاشقانه و شعر تمثيلي در زبان فارسي است.

خمسه شاهكار او در اين زمينه است، مخزن‌ا‌لاسرار، خسرو و شيرين، ليلي و مجنون، هفت پيكر و اسكندرنامه پنج منظومه به نثر را به تصوير مي‌كشد. اسكندرنامه خود به دو بخش اقبال‌نامه و شرف‌نامه تقسيم مي‌شود. خمسه يكي از شاهكارهاي ادبيات فارسي است.

منظومه‌هاي عاشقانه خمسه از مشهورترين، قديمي‌ترين و لطيف‌ترين داستان‌هاي عاشقانه شرقي‌ است. شهرت داستان‌هاي ليلي و مجنون و خسرو شيرين براي مردم سرزمين‌هاي فارسي زبان قابل مقايسه با رومئو و ژوليت براي مردم اروپاست. سبك نظامي در داستان‌سرايي تحولي در شعر فارسي ايجاد كرد و راه تازه‌اي براي شعراي بعد از خودش باز كرده كه آن را مكتب «نظامي» ناميده‌اند.

بسياري از شعراي نامدار زبان فارسي از آن پيروي و با الهام و تقليد از آن، اشعار ماندگاري را خلق كردند، با وجود اين، پس از نظامي هيچ‌گاه هيچ شاعر فارسي زباني نتوانست منظومه عاشقانه‌اي در سطح كار او خلق كند.

نسخه خطي خمسه نظامي كه در كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران نگهداري مي‌شود، قديمي‌ترين نسخه تاريخ‌دار از خمسه نظامي در جهان است. اين نسخه داراي چهار سرلوح با رنگ‌هاي لاجوردي، طلايي، سياه و 17 مجلس تصوير مينياتور متعلق به دوره مغول است.

همه تصاوير مربوط به متن‌اند و در توضيح اشعار كشيده شده‌اند. نقاشي‌هاي اين نسخه مانند ديگر تصاوير به جاي مانده از دوره مغول تحت تأثير هنر چين قرار دارد. همه اشعار در جداول طلايي نوشته شده‌اند. اين نسخه شامل منظومه اسكندرنامه، هفت پيكر و ليلي و مجنون است.

در اين نسخه خطي يكي از جنگ‌هاي اسكندر به تصوير كشيده شده است. حمله اسكندر به ايران يكي از وقايع مهم محسوب مي‌شود كه در داستان‌هاي ايراني از اهميت بسزايي برخوردار است و هنر آن دوره تحت تأثير هنر چيني قرار گرفته است.
تصوير ديگر يكي از منظومه‌هاي هفت پيكر يا هفت گنبد است و يكي از پادشاهان ايراني را به تصوير مي‌كشد كه هفت شب نزد شاهزاده‌‌اي مي‌رود و داستاني برايش نقل مي‌كند و اين داستان‌ها در اين كتاب تصوير شده‌اند. هر شبي كه پادشاه ايراني نزد شاهزاده‌اي رفته، يك تصوير را در اين كتاب از آن خود كرده است.

نسخه در سال 718 هجري قمري با خط نستعليق كتابت شده است. خط اين نسخه نيز با توجه به نمونه‌هاي خط نستعليق به جاي مانده از قرن هشتم از پختگي و زيبايي برخوردار است. كاغذ اين نسخه سمرقندي است و در ديگر نسخ قرن هشتم نيز همين كاغذ به كار رفته است.

نسخه داراي 179 برگ است. جلد نسخه تيماج قهوه‌اي با ترنج است و درون جلد سرخ با ترنج زركوب تزئين شده است. هر صفحه داراي 25 سطر و اندازه 21*30 و شماره ثبت آن 5179 است.

به دليل اين‌كه نسخ متعددي از خمسه در كتابخانه‌هاي ايران و جهان موجود است، دو نسخه بسيار مهم و نفيس از خمسه نظامي برگزيده و براي ثبت در كميته ملي حافظه جهاني معرفي شده است، اين دو نسخه در كتابخانه‌هاي معتبر ايران نگهداري مي‌شوند. اين دو نسخه به لحاظ قدمت و آرايه‌هاي هنري داراي ويژگي‌هاي بسيار برجسته و متمايز از ساير نسخ شناخته شده در جهان محسوب مي‌شود.

دو نسخه از خمسه نظامي كه براي ثبت در كميته ملي حافظه جهاني معرفي شده است، يكي نسخه خطي خمسه نظامي در كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران نگهداري مي‌شود و ديگري در كتابخانه سپهسالار حفاظت مي‌شود. نسخه خطي كتابخانه سپهسالار بيشتر ارزش هنري دارد.

کميته ملي حافظه جهاني در سازمان اسناد و کتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران در سال ۱۳۸۴ تشکيل شد. فعاليت اين کميته با حضور عده‌اي از اشخاص حقيقي و حقوقي آغاز شد و در نخستين گام، سه اثر از ميان آثار ارسالي براي ثبت در حافظه جهاني به يونسکو معرفي شدند. رياست كميته ملي حافظه جهاني بر عهده علي اكبر اشعري، مشاور فرهنگي رييس جمهور و ريس سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران است.

سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسکو) با اجراي برنامه حافظه جهاني، هر دو سال يک بار از هر كشور دو اثر فرهنگي را که از اهميت ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي برخوردارند، مي‌پذيرد و در صورت داشتن شرايط مناسب نسبت به ثبت آن‌ها در حافظه جهاني اقدام مي‌کند.