به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نام خليج فارس ريشه در تاريخي كهن دارد و هرگز در هيچ برهه‌اي از تاريخ به نامي ديگر شناخته نشده است. در ميان جزاير گوناگون خليج فارس، از همه پر اهميت‌تر جزيره هرمز واقع در تنگه هرمز است كه ارزش استراتژيك بسياري دارد، به جزاير خليج فارس بايد بنادر آن را هم افزود. يكي از اين بنادر «سيراف» است كه در گذر تاريخ از بين رفته است اما در گذشته و در طي قرن‌ها، از بنادر و مراكز مهم تجاري خليج فارس بوده است. شواهد و اسناد تاريخي، سابقه اين بندر را به روزگار ساسانيان مي‌رسانند.
كتاب‌شناسي خليج فارس تنها مدخلي براي شناخت گسترده‌تر و كارآمد منابع تاريخي، جغرافيايي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي خليج فارس خواهد بود و تمامي كتاب‌هاي اين حوزه را دربرنمي‌گيرد.
بررسي‌هاي تاريخي خليج فارس
كتاب دكتر محمدباقر وثوقي با نام «تاريخ مهاجرت اقوام در خليج فارس (ملوك هرمز)» (شيراز، انتشارات دانشنامه فارس) يكي از تحقيقات با ارزش تاريخي براي شناخت پيشينه ساكنان منطقه خليج فارس است. در كنار آن بايد از تحقيقاتي نام بُرد كه درباره مسائل تاريخي خليج فارس در دوره افشاريه و زنديه است و خود موضوع چند كتاب مهم بوده است.
«تاريخ اقتصادي و سياسي خليج فارس در عصر افشاريه و زنديه» نوشته حميد اسدپور، از انتشارات موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني؛ «كريم خان زند و خليج فارس» پژوهش احمد فرامرزي و نيز كتاب مهم «هلنديان در جزيره خارك (خليج فارس)» نوشته ويلم فلور، با ترجمه ابوالقاسم سري (انتشارات توس) از جمله مطالعات با ارزش تاريخي محسوب مي‌شوند.
در اينجا به ويژه بايد از كتاب سديد السلطنه با نام «بندر عباس و خليج فارس» ياد كرد كه از منابع كم‌مانند تاريخي براي شناخت خليج فارس و پاره‌اي از مسايل تاريخي آن است. اين كتاب را احمد اقتداري تصحيح و چاپ كرده است (دنياي كتاب). به همين گونه بايد كتاب‌هاي«خليج فارس» نوشته آرنولد ويلسون، با ترجمه محمد سعيدي و «تاريخ خليج فارس و ممالك همجوار» پژوهش بنيادين دكتر محمدباقر وثوقي (انتشارات سمت) را درنظر داشت.
بي گمان كتاب «وقايع‌نگاري خليج فارس، بخش تاريخ ايران» نوشته ج. ج. لوريمر، با ترجمه عبدالمحمد آيتي، از ارزش منبع شناختي بسياري برخوردار است. اين كتاب شامل دو بخش است. بخش نخست دربرگيرنده تاريخ خليج فارس، سرزمين‌ها و شهرهاي اطراف آن است و بخش دوم معجم جغرافيايي منطقه است.
از جمله مباحثي كه در اين اثر بدان پرداخته شده است، مي‌توان به اوضاع داخلي ايران از دوره نادرشاه تا ناصرالدين شاه، روابط ايران با كشورهاي مختلف، قدرت‌هاي جهاني حاضر در خليج فارس و رقابت آنها بر سر اين منطقه، كمپاني‌هاي خارجي در خليج فارس، تجارت در خليج فارس و... اشاره كرد. ترجمه اين كتاب را بنياد ايران‌شناسي منتشر كرده است.
دكتر ناصر تكميل‌همايون نيز در كتاب «خليج فارس» (دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي) خليج فارس را از ديدگاه تاريخي و جغرافيايي بررسي كرده است و حسين نوربخش نيز در كتاب خود به نام «دريانوردي در ايران» (دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي) به تاريخچه دريانوردي در ايران مي‌پردازد و به سفرهاي دريايي ايرانيان، سفرهاي اكتشافي دريانوردان ايران باستان، نوآوري‌هاي ايرانيان و نيروي دريايي ايران در خليج فارس در طول تاريخ، اشاره مي‌كند.
اسناد و نقشه‌هاي تاريخي خليج فارس
كتاب «وصف خليج فارس در نقشه‌هاي تاريخي» از منابع مهمي است كه بنياد ايران‌شناسي منتشر كرده است. اين كتاب، تاليف گروهي از پژوهندگان است كه هر كدام در شناخت منابع و تاريخ خليج فارس صاحب نظرند. محمدحسن گنجي، محمدباقر وثوقي، جواد صفي‌نيا، فاطمه فريدي و اميرهوشنگ نوري تاليف اين كتاب را برعهده داشته‌اند.
در اين اثر سعي شده است تا برپايه اسناد جغرافيايي مشهور و مسلم و مستند، برگي ديگر بر حقايق خليج فارس گشوده شود و واقعيت‌هاي تاريخي آن همراه با توضيحات، نكته‌هاي تاريخي و جغرافيايي عرضه شود. كتاب مذكور داراي سه بخش است: بخش اول مكتب‌هاي نقشه‌نگاري حوزه‌هاي اسلامي و اروپايي و برخي مشخصات آنها نام دارد، بخش دوم نقشه‌ها و توصيف آن‌هاست و پيوست‌ها نيز بخش سوم را شكل مي‌دهد.
دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي وزارت امور خارجه نيز كتاب مهم «گزيده اسناد خليج فارس» را منتشر كرده است. در اين كتاب اسناد مربوط به تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي كشورهاي حاشيه خليج فارس و همچنين نفوذ استعمارگران در اين منطقه مورد بررسي قرار گرفته است.
محمدرضا سحاب نيز در كتاب دو جلدي «نقشه‌هاي تاريخي و اطلس‌هاي قديمي خليج فارس» (دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي) نقشه‌هاي قديمي خليج فارس را با استفاده از ترجمه اسنادي از زبان انگليسي، عربي، فرانسوي و آلماني جمع‌آوري كرده است. به همين گونه بايد از كتاب «اسناد روابط تاريخي ايران و پرتغال» نام برد كه دربرگيرنده مسايل خليج فارس نيز هست. اين كتاب را مهدي آقامحمد زنجاني نوشته است و مركز اسناد و خدمات پژوهشي نيز آن را چاپ و پخش كرده است.
دو كتاب ديگر نيز درخور يادآوري است. نخست «اسناد فارسي، عربي، تركي در آرشيو ملي پرتغال درباره خليج فارس» به‌كوشش جهانگير قائم مقامي و «اسناد نام خليج فارس، ميراثي كهن و جاودان» نوشته مهم محمد عجم (نشر اوين). نويسنده در اين كتاب تاريخچه نام خليج فارس، نقشه‌ها و اسناد كهن باقي مانده در اين باره را به‌طور مفصل بررسي كرده و به نقش كارگزاران استعمار پرداخته است.
جغرافياي خليج فارس و جزاير و بنادر آن
اطلاعات گسترده درباره خليج فارس و موقعيت طبيعي، اقتصادي و سياسي آن را مي‌توان در منابع گوناگون و از جمله كتاب «جغرافياي خليج فارس» نوشته مشترك سيمين ارمغان و بهرام آزاد بخت يافت (نشر آييژ). «جغرافياي جزاير ايراني خليج فارس: استان هرمزگان» كتاب كارآمد ديگري است كه سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح تهيه كرده است. در اين كتاب آخرين وضعيت جزاير استان هرمزگان تشريح شده است و با جدول‌هاي آماري، نمودارها و نقشه‌هاي متعدد، همراه با عكس‌هاي رنگي از جلوه‌هاي مختلف جزاير، همراه شده است. جلد نخست اين مجموعه به جزاير شيدور، فارورو، فارورگان اختصاص دارد و جلد ديگر ويژه جزيره لاوان است.
«جغرافياي تاريخي خليج فارس، نام خليج فارس در درازناي تاريخ» نوشته با ارزش و محققانه‌اي از پيروز مجتهد زاده است كه انتشارات سايه روشن آن را منتشر كرده است. همچنين بايد از كتاب مختصر و آگاهي‌بخش «بنادر ايران در خليج فارس» نوشته حسين نوربخش (دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي) ياد كرد. نوربخش در اين كتاب بنادر و مراكز بازرگاني ايران در خليج فارس را در گذشته و حال مورد بررسي قرار مي‌دهد.
كتاب «جزيره قشم: صدف ناشكافته خليج فارس» از علي بلوكباشي (دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي) تحقيق راهگشاي است. به همين گونه كتاب شناخته شده جلال آل احمد به نام «خارك دُر يتيم خليج فارس» تك‌نگاري مفيدي است كه خواننده را با مسايل اين جزيره در ساليان پيش آشنا مي‌كند. كتابي كه انجمن آثار و مفاخر فرهنگي به نام «آفاق جزيره قشم، مردمان، روستاها، بندرها، روستابندرها، بندها، كشت و كار، دريانوردي، صيد و صيادي» منتشر كرده است نيز آگاهي‌هاي سودمندي در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. اين كتاب نوشته محمود زند مقدم و چاپ اول آن منتشر شده است.
شنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۰:۳۱
نظر شما