به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی جلد نخست مجموعه پنج جلدی «شرح شوق» با حضور سعید حمیدیان، مولف کتاب، عبدالله نصری، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، یاسر هدایتی، دبیر نشست و جمعی از علاقه مندان این حوزه، عصر چهارشنبه(25 خرداد) از ساعت 17 در سرای اهل قلم برگزار شد.

جلد نخست «شرح شوق» مدخلی بر شرح اشعار حافظ است و دیباچه ای بر اندیشه حافظ به حساب می آید. این اثر یک ماه پیش توسط نشر قطره منتشر و راهی بازار کتاب شد.

حمیدیان در ابتدای نشست به 25 سال زمانی که صرف یادداشت برداری های این مجموعه شده است اشاره کرد و گفت: در قرن 21 بسیاری از رابطه ها با گذشته قطع شده است؛ البته خوشبختانه تاحدی به دنیای آن ها راه داریم، اما همین گسل سبب شده است دنیای بزرگانی چون حافظ برای ما نامفهوم باقی بماند؛ چراکه شناخت دنیای آنها بسیار دشوار است.

وی در ادامه توضیح داد: شاید بتوان گفت در قرن‌های پیش پیوند با گذشتگان بیشتر بوده است. قدما بر خلاف تصور ما که معتقدیم آنها اهل نقد و تحلیل‌هایی به شیوه‌های امروزی نبوده‌اند، مسائل را بسیار راحت‌تر و بهتر درک می کرده‌اند و با شبهاتی که امروزه دچار آنها هستیم مواجه نبوده‌اند؛ چراکه وجود آنها با این مسائل درآمیخته بوده است.

این پژوهش گر اظهار داشت: در زمان حاضر گروه های مختلف براساس عقاید متفاوت حافظ و اشعار او را تفسیر می کنند. اما متاسفانه طی 80 سالی که از عمر حافظ پژوهی جدید می‌گذرد هرگز به نتیجه یکسانی نرسیده‌اند.

وی درباره جلد نخست این مجموعه گفت: جلد نخست نگاهی به فرآیند حافظ پژوهی در 80 سال اخیر دارد. اما جلد دوم به بعد جنبه ساختاری متفاوتی می‌یابد. در این جلدها غزل به غزل و بیت به بیت لغات، اصطلاحات، مسائل دستوری و زبانی شرح داده و سپس خط ارتباط کلی هر غزل را مشخص کرده‌ام. همچنین معتقدم در تفسیر غزل‌های حافظ باید به ابیات یا مضامین مشابه در غزل‌ها و بیت‌های دیگر نیز توجه کرد.

حمیدیان در بخش پایانی سخنانش درباره نخستین تفسیرهای موجود از غزلیات حافظ توضیح داد: اغلب این تفسیرها جنبه عرفانی دارند. به عنوان مثال تفاسیری از جلال الدین دوانی، محمد دارابی، ریاض الدین هدایت و معصوم علی شاه وجود دارد که در این تفسیرها بیشتر حافظ از دیدگاه عرفان و تصوف بررسی شده است. 

نصری: حمیدیان چهره فرهنگی و فکری ناشناخته ای است
در ادامه نصری با ناشناخته خواندن حمیدیان در میان چهره های فکری و فرهنگی گفت: کار حمیدیان در این کتاب بسیار تئوریک است و با یک سلسله اصول و مبانی و پیش فرض ها به بحث شناخت حافظ وارد شده است. بنابراین نقد این کتاب مستلزم نقد اصول و پیش فرض هاست.

وی به برخی از این پیش فرض ها اشاره و تشریح کرد: نباید در اندیشه حافظ به دنبال یک نظام کامل و منسجم فکری باشیم و آن را ترسیم کنیم. نظر حمیدیان در این زمینه با دیدگاه بهاء الدین خرمشاهی در تضاد اما با دیدگاه عبدالحسین زرین کوب هماهنگ است. همچنین حمیدیان شعر حافظ را مضمون مدار و نه روایت مدار می داند.

نصری درباره دیگر پیش فرض های حمیدیان توضیح داد: دومین پیش فرض این است که شعر حافظ را نباید برگردان خود شاعر دانست و اندیشه‌شکافی و شخصیت‌شکافی حافظ وابسته به شعر نیست. نکته دیگر آن که در هر غزل وحدت و سازگاری آن را با پیوستگی اندیشه و مباحث درون شعری می‌بینیم.

وی ادامه داد: در تفسیر هر بیت یا مضمون باید به ابیات یا مضامین پیشین حافظ توجه کرد. همچنین میان عوامل شعری یا محیط اجتماعی یک شکاف وجود دارد. البته این امر بدان معنا نیست که به تاثیر محیط اجتماعی بر شاعر توجه نکنیم، اما اگر بگوییم دنیای شاعر مطابق عالم واقع است، درست نگفته‌ایم.

این استاد دانشگاه تشریح کرد: حمیدیان تناقضاتی را در حافظ می پذیرد و معتقد است این امر یک اصل است. همچنین حافظ را امروزی و مطابق با معیارها و ذوق و سلیقه امروزی تفسیر نمی کند. از سوی دیگر لزومی به ارائه احکام کلی و مطلق نمی‌بیند.

وی در ادامه توضیح داد: حمیدیان معتقد است حافظ از دیگران تاثیر پذیرفته و این امر کسر شان برای حافظ نیست. به عبارت دیگر حمیدیان یک نگاه دقیق هرمنوتیکی را بیان می کند و جلد نخست این مجموعه از نظر آن که مبانی شناخت حافظ از دیدگاه حمیدیان بیان می‌شود، حائز اهمیت است. این جلد جمع بندی چهار جلد دیگر است و هچنین یک اثر مستقل درباره حافظ و مبانی حافظ پژوهی به حساب می آید.

نصری تسلط حمدیان بر تاریخ ادبیات فارسی را قابل تقدیر دانست و گفت: در جای جای این کتاب آراء دیگران درباره حافظ مطرح و نقد شده است. همچنین حمیدیان بحث‌های بسیاری را درباره برخی از شاعران به ویژه سنایی در این اثر مطرح کرده است. به عبارت دیگر می‌توان از دل این کتاب رساله ای درباره سنایی‌شناسی استخراج کرد.

وی ادامه داد: تاثیر دیگر شاعران بر حافظ در این کتاب شرح داده شده است. به طور کلی حمیدیان در این کتاب نه حافظ نه هیچ شاعر دیگری را مطلق جلوه نمی‌دهد. 

این منتقد درباره ویژگی های کتاب اظهار داشت: نثر کتاب بسیار حائز اهمیت است. شاید گاهی طولانی به نظر می رسد اما با مصرع های مختلفی همراه شده و جذابیت نثر را به دنبال داشته است. آرای خوب دیگر شارحان در این کتاب پذیرفته شده و نسبت به آرای دیگر نقدهایی ارائه شده است.

وی افزود: همچنین مقایسه های مناسبی میان حافظ و دیگر شاعران صورت گرفته است. به عنوان مثال مقایسه میان حافظ و مولانا شناخت غیرمستقیمی از مولانا ارائه می‌دهد.

نصری مطالب جانبی کتاب را جالب توجه برشمرد و توضیح داد: در این کتاب به خطاها و عیب‌هایی که حافظ مرتکب نشده، اشاره شده است. تفاوت ویژگی‌های شعری حافظ با دیگر شاعران، مانند تفاوت مداحی حافظ با مداحی ساوجی، در این اثر مطرح شده است. همچنین مقایسه ای میان اندیشه حافظ با اندیشه شاعران دیگر مطرح می‌شود؛ ازجمله تحلیل حمیدیان بر تفاوت شک حافظ و شک خیام.

وی در پایان یادآور شد: هرچند توجه کلی این اثر به ارزش هنری شعر حافظ بوده است، اما حمیدیان گاهی بحث های محتوایی را نیز مطرح کرده است. توجه به ساحت اخلاقی و عرفانی در غزل حافظ و بررسی سیر غزل و تحولات غزل از دیگر ویژگی های این کتاب به شمار می‌آید.

نشست نقد و بررسی جلد نخست مجموعه پنج جلدی «شرح شوق» چهارشنبه(25 خرداد) از ساعت 17 تا 19 در سرای اهل قلم برگزار شد.