به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، سرسخن كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، «سودمند زيان‌بخش» نام دارد و دكتر حسين مفتخري، دانشيار دانشگاه تربيت معلم به بي‌توجهي مورخان يا حداقل كم توجهي آنها به لزوم بحث‌هاي نظري تأكيد كرده است.

مفتخري معتقد است، اصولا تاريخ‌نگاري خصوصا در قالب سنتي آن چندان روي خوشي به مباحث نظري نداشته و اين امر مختص كشور ما نيز نيست و در غرب نيز همين روند رخ داده و روابط بين فلسفه و تاريخ همواره دوپهلو، پيچيده و غالبا آشفته بوده است. كه تاحدودي ناشي از تناقض ريشه‌اي ميان قريحه فيلسوف و مورخ است و رفع ناشدني مي‌نمايد.

در بخش گفت‌وگو «نظريه و تاريخ» در گفت‌وگو با دكتر عليرضا ملايي‌تواني، استاديار دانشگاه اروميه و دكتر مصطفي مهرآيين، پژوهشگر اجتماعي مطرح شده است.

مهرآيين عنوان مي‌كند، «در واقع من تاريخ را در معناي تاريخ‌پژوهي نمي‌دانم. تاريخ را همان واقعيت حيات اجتماعي و به عنوان يك انسان بنگريم، ببينيم نسبت آن زبان چيست. منظور من از زبان، سخن گفتن درباره واقعيت است كه بخشي از اين سخن گفتن درباره واقعيت طبعا كار يك مورخ خواهد بود.»

ملايي نيز معتقد است اين تصور در بين پاره‌اي از استادان جوان به وجود آمده كه اگر بخواهيم تاريخ را از وضعيت كنوني‌اش كه به اعتقاد آنها در يك وضعيت بحراني است نجات دهيم بايد شيوه‌هاي مطالعه تاريخ و شيوه‌هاي آموزش تاريخ را دگرگون كنيم و براي اين دگرگوني ناگزيريم از علوم واسطه‌اي استفاده كنيم كه عمدتا بحث ما بيشتر بر جامعه‌شناسي است.

در بخش نظرگاه، «تاريخ و نظريه، گسست‌ها و پيوندها» نوشته دكتر ناصر صدقي، «كاربرد نظريه در تاريخ به وسيله فيلسوفان و مورخان» اثر دكتر محمدرضا شهيدي‌پاك، «تاريخ محلي، تاريخ بي نظريه» به قلم دكتر ابوالفضل حسن‌آبادي و «فلسفه تاريخ» اثر حسين حاتمي بررسي شده‌اند.

«علميت تاريخ» نوشته زهير صياميان گرجي، «كاوش در پنهان‌ترين لايه‌هاي زندگي انسان» اثر سيد مسعود رضوي، «دانش تاريخ: تداوم و تحول» به قلم فضه محمودي، «آيينه سكندري و تاريخ‌نگاري جديد» اثر عسكر بهرامي، «نگرش تاريخي مسلمين» به قلم فاطمه خاكسار و «فرهنگ مطالعات تاريخي» نوشته بهزاد كريمي از بخش‌هاي كنكاش ماهنامه تخصصي كتاب ماه تاريخ و جغرافياست.

در بخش بازتاب هم مطالب «دانش و قدرت در عهد سلاجقه» نوشته علي موذني، «ذكر تاريخ و علم نظر» اثر مرضيه سليماني، «درباره فلسفه تاريخ» به قلم امين تريان، «اسلام و فلسفه تاريخ» نوشته سجاد جمشيديان و «تاريخ و قدرت در عهد صفويان» اثر سهيلا شكري آمده‌اند.

در بخش يادگارهاي ماندگار، محمد حسن‌نيا «روزنوشت‌هاي فروغي» را بررسي كرده در بخش تاريخ‌نگاران نيز «آراكل داوريژتسي» نوشته عباس جداري كريميان به چاپ رسيده است. «سندشناسي به مثابه دانشي مستقل» نوشته سياوش شوهاني و «رويارويي روش‌ها» اثر صادق علاماتي در بخش پرتوهاي تلاش ارايه شده‌اند. 

اين شماره از ماهنامه تاريخ و جغرافيا بخش ويژه‌اي با نامه «دفاع مقدس» دارد كه به مناسبت هفته دفاع مقدس گردآوري شده است. «نگاهي ديگر پيرامون خاطره» نوشته عليرضا كمري، «نقد تاريخي؛ گمشده تاريخ‌نگاري و تاريخ‌نگري جنگ ايران و عراق» به قلم فرانك جمشيدي، «روزهاي خونين خرمشهر» به قلم رحيم نيكبخت، «جنگ در افق اسناد» به قلم شقايق غنيان، «پيامدهاي جنگ» اثر سارا ناطقيان‌فر و «جنگ در شرق ميانه» به قلم فاطمه اميري پري آمده است.

چكيده انگليسي نيز پايان‌بخش اين ماهنامه تخصصي است. شماره 161 كتاب ماه تاريخ و جغرافيا به سردبيري حبيب‌الله اسماعيلي همراه لوح فشرده فهرست كتاب‌هاي منتشر شده شهريور 90 با بهاي 1200 تومان به كوشش موسسه خانه كتاب به چاپ رسيده است.