به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به نقل از ستاد خبری سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «چگونه متهم به سرقت علمی نشویم؟» با حضور حمیدرضا جمالی مهمویی به عنوان سخنران در سرای «کارنامه نشر» بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

این نشست که به صورت یک کارگاه آموزشی و همراه با پرسش‌های حضار برگزار شد، جمالی در ابتدا تعریفي کلی از سرقت علمی و سرقت ادبی ارایه داد و در ادامه به مواردی که مشمول قانون حق مولف می‌شوند اشاره کرد.

به گفته جمالی، سرقت علمی یا دستبرد فکری می‌تواند در حوزه آثار هنری، ادبی یا علمی باشد و در فرهنگ اسلامی هم به آن «انتحال» می‌گویند.

رییس پژوهشکده علوم اطلاعات در تعریف سرقت علمی، آن را «استفاده غیرمجاز از اثر دیگران یا شبیه‌سازی بسیار نزدیک فکر و نوشته دیگران و ارایه آن به اسم خود» دانست و گفت: به طور خلاصه می‌توان سرقت علمی را دزدیدن اندیشه و فکر دیگران دانست که می‌تواند عمدی یا سهوی باشد.

وی در ادامه به تعریف «حق مولف» پرداخت و آن را متعلق به اثری فکری دانست که به شکل ثابت درآمده و زمانی جنبه قانونی پیدا می‌کند که در جایی منتشر شود. جمالی افزود: البته این ادعا بدین معنا نیست که الزاما تا اثری در جایی ثبت نشود مشمول حق مولف نمی‌شود.

«قانون استفاده منصفانه» مورد دیگری بود که جمالی به توضیح آن پرداخت. وی در توضیح این موضوع گفت: طبق این اصل می‌توان از مطالبی خاص برای مقاصد آموزشی استفاده محدودی کرد، به طوری که به ارزش یا سود مالی آن برای صاحب اثر لطمه وارد نشود.

جمالی در ادامه این تعاریف، مثال‌هایی از این تبصره آورد و مصادیقی برای لطمه زدن به حق مولف ذکر کرد. «پیشینه و عواقب سرقت علمی» محور دیگر صحبت‌های جمالی بود. وی از ملاصدرا نام برد که در بسیاری از موارد در نوشته‌های خود از مطالب دیگران، بدون اجازه آن‌ها، بهره برده بود و در مواقع متعددی متهم به سرقت علمی شد.

این دانش‌آموخته دکترای تخصصی علوم اطلاعات کالج دانشگاهی لندن، با اشاره به مواردی که در قرن‌های گذشته روی داده بود، سرقت علمی را مساله‌ای مربوط به دوران‌ قدیم دانست که مثال‌های متعددی می‌توان برای آن ذکر کرد. وی استعفای رییس جمهور مجارستان را در هفته‌های گذشته، یکی از جدیدترین حوادث در این حوزه دانست که در نهایت منجر به کناره‌گیری وی از سمتش شد.

وی سرقت علمی را کاری غیر اخلاقی دانست و مثال‌هایی در این حوزه ذکر کرد و گفت: دلیل غیر اخلاقی بودن آن است که واژه «سرقت» برای این موضوع به کار برده می‌شود. در سرقت علمی و ادبی، نه تنها مالکیت از صاحب اثر سلب می‌شود بلکه آفرینش و خلق یک اثر به فرد دیگری نسبت داده می‌شود که به مراتب زشت‌تر از سرقت اشیاست.

«پرسش‌‌ها و سو تفاهم‌ها در سرقت ادبی و علمی» موضوع دیگری بود که جمالی موارد آن را بسیار فراوان دانست و در همین باره مثال‌ها و سوال‌هایی را برای حضار مطرح کرد. وی افزود: از منابع رایگان هم نمی‌‌توان به طور آزادانه استفاده کرد و استفاده از هر مطلبی به صرف رایگان بودن مجاز نیست.

وی وارد جزییات مربوط به سرقت ادبی هم شد و گفت: یک نویسنده حتی برای استفاده از نوشته‌های قبلی خود در مطلبی جدید هم نیازمند استناد و ذکر منبع است.

«استناد نکردن»،«استناد اشتباه»، «نیاوردن منبع در متن»، «بیرون‌ کشیدن اطلاعات از بافتش و به معنای دیگر به کار بردن آن»، «چیزی را به غلط به کسی نسبت دادن»، «جعل منبع یا استناد به منبعی ساختگی» و «سپردن انجام کار کلاسی به فرد دیگر» مواردی بودند که جمالی آن‌ها را حالت‌های مختلف سرقت ادبی دانست.

در همین راستا، جمالی سرقت علمی را به دو دسته عمدی و غیر عمدی تقسیم و مواردی را برای تشریح بهتر موضوع ذکر کرد.

وی در ادامه صحبت‌هایش به موارد و کارکردهای استناد کردن در مقالات و پژوهش‌ها اشاره کرد و افزود: برای ذکر آن‌چه دانش عمومی است و در بیش از سه منبع ذکر شد، استناد کردن لازم نیست به شرط این‌که نویسنده آن را به زبان خودش بنویسد. برای مثال این‌که ادیسون مخترع برق بود، نوعی دانش عمومی محسوب می‌شود.

«سه نوع استفاده از اثر دیگران وجود دارد: نقل قول مستقیم، نقل قول غیر مستقیم و خلاصه سازی». جمالی با بیان این دسته‌بندی، توضیحاتی درباره هر یک از این موارد ارایه داد و به ذکر مثال‌هایی پرداخت.

در این کارگاه که با ارایه برگه‌هایی به شرکت‌کنندگان در نشست برگزار شد، جمالی کوشید مخاطبانش را وارد بحث کند و برای آشنایی بیشتر با موضوع و همچنین درک بهتر آنان از مفاهیمی که در قالب تعاریف و توصیفات بیان شدند، از آن‌ها خواست به سوالات و تمرین‌های طرح شده در برگه پاسخ دهند.

در پایان نشست هم جلسه پرسش و پاسخی برگزار شد و در آن جمالی به سوالات متنوعی درباره این موضوع پاسخ داد. برای مثال جمالی در پاسخ به این سوال که «تقلید از سبک نگارش نویسنده‌ای معروف مصداق سرقت ادبی یا علمی است یا نه؟» گفت: این کار را به خودی خود نمی‌توان نوعی سرقت دانست مگر این‌که از محتوای فرد دیگری را استفاده کنیم و از تفکر و ایده‌ای که وی خلق کرده بهره بگیریم.

نشست «چگونه متهم به سرقت علمی نشویم؟» با حضور حمیدرضا جمالی مهمویی صبح جمعه، 15 اردیبهشت ماه، از ساعت 10 صبح، در سالن کارنامه نشر بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

سرای کارنامه نشر در نیم‌ طبقه شبستان، انتهای بخش ناشران خارجی، واقع شده و در ایام نمایشگاه در آن نشست‌های مختلفی برگزار می‌شود. شرکت در نشست‌های اين سرا برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

بیست‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 23 اردیبهشت در مصلای امام‌خمینی(ره) ادامه دارد.