به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، به نقل از ستاد خبري سراي اهل قلم بيست و پنجمين نمايشگاهبين المللي كتاب تهران، نشست «لغزش‌هاي روش‌شناختي در تحقيق» يكشنبه (17 ارديبهشت) در سراي كارنامه نشر برگزار شد. عباس حري، استاد حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني تنها سخنران اين نشست بود.

حري در ابتداي سخنانش، تفكر منطقي،انتقادي و خلاقي را در تحقيق ضروري دانست و گفت: روش‌شناسي را در دو مفهوم مي‌توان در نظر گرفت. در مفهوم نخست، روش‌شناسي مجموعه گزاره‌هايي است كه درباره انواع و چگونگي كاربرد روش‌ها سخن مي‌گويد ودر معناي دوم به مجموعه ساختار اجرايي تحقيق گفته مي‌شود.

وي افزود: لغزش‌هاي تحقيق تنها مختص به حوزه روش‌شناسي نيستند و در حوزه روش نيز اتفاق مي‌افتند. روش و روش‌شناسي متفاوت از يكديگرند. موضوع ديگري كه ذكر آن ضروري به نظر مي‌رسد اين است كه روش تحقیق را محقق انتخاب نمی‌کند، بلکه موضوع تحقیق است كه روش را برمی‌گزیند.

حري، فقدان پیش‌فرض را نخستین مشکل تحقیق‌ها دانست و گفت: ما پیش‌فرض را در تحقیقاتمان دست کم می‌گیریم، در حالی که پیش‌فرض، تکیه‌گاه تحقیق است و باید در ابتدای گزارش ذکر شود. مقدمه تحقیق، پیش‌فرض مساله را تحکیم می‌کند و صورت مساله،  مساله مهم ديگر در تحقیق است، این صورت مساله نباید خیلی کلی باشد، همان‌گونه که بهترین تحقیقات آن‌هایی‌اند که جزئی‌ترین و روشن‌ترین مساله را بررسی کردند. امروزه رگه‌های تحقیق بسیار باریک شده‌اند.

وی افزود: نکته دیگری که امکان لغزش درباره آن وجود دارد، یافته‌های تحقیقند. در اخلاق تحقیق مساله‌ای به نام «جعل» وجود دارد. جعل زمانی صورت می‌گیرد که محقق، داده‌هایی را ارایه کند که وجود خارجی ندارند. همچنین در مواردی که اطلاعات، به منابع نادرست نسبت داده می‌شوند نیز جعل صورت گرفته است. این امر به معنای دخل و تصرف کردن در رابطه بین متغیرهاست.

حري ادامه داد: آسیب ديگري که تحقیقات را تهدید می‌کند، سهل‌گیری در روابط علی و معلولی است.. در بسياري از پژوهش‌ها مانند پژوهش‌هاي اجتماعي، محقق با پديده‌هاي بسيار پيچيده مواجه است و بنابر اين برقراري رابطه علي بين پديده‌‌ها و متغيرها بايد با احتياط صورت بگيرد.

وي افزود: يكي ديگر از لغزش‌هاي روش‌شناختي، نبود دقت كافي در مشخص كردن رابطه ميان كل و جزء است. ما در تحقيقات پيمايشي كه خاص تحقيقات اجتماعي است، جامعه‌اي را در نظر مي‌گيريم و چيزي را به اين جامعه نسبت مي‌دهيم. در واقع ما نگاهي كل‌نگر به اين جامعه داريم و با آحاد آن مواجهيم نه با اجزاي آن. در پيمايش، افراد تبديل به اعداد مي‌شوند، بنابراين هرگز نمي‌توان يافته‌هاي يك تحقيق پيمايشي را به يكايك اجزاي جامعه مورد تحقيق، نسبت داد. ظرافت‌هاي زيادي در كار تحقيق وجود دارند و نمي‌توان هر رابطه‌اي را ميان اجزا برقرار كرد.

حري درباره مقايسه پديده‌ها به عنوان لغزشي ديگر در حوزه روش‌شناسي تحقيق گفت: مقايسه بايد زماني صورت گيرد كه زيرساخت‌هاي پديده‌هاي مورد مقايسه با يكديگر تناسب داشته باشند، در غير اين صورت مقايسه‌اي مع‌الفارق انجام داده‌ايم. مقايسه زماني مفيد خواهد بود كه راهكاري را ارايه دهد. درباره نتيجه‌گيري تحقيقات نيز بايد توجه داشت كه نتيجه‌گيري حتما بايد متناسب با يافته‌هاي تحقيق باشد. شايد محقق، نتيجه‌اي را در پايان تحقيقش ذكر كند كه في‌نفسه نتيجه خوب و قابل تاملي باشد، اما هيچ ارتباطي با تحقيقش نداشته باشد.

وي به لزوم پايبندي به اخلاق تحقيق در بررسي نظريات رقيب اشاره و عنوان كرد: فروكاهي و تحقير انديشه‌هاي مغاير، از ديگر لغزش‌هاي تحقيق است. سركوب كردن محقق رقيب به لحاظ اخلاق تحقيق، رفتاري مردود قلمداد مي‌شود. يك پژوهشگر براي نقد كردن انديشه رقيب بايد به همان اندازه روش‌‌مند عمل كند كه براي دفاع از انديشه خودش.

حري افزود: جهت‌گيري مصلحت‌جويانه يكي از آسيب‌هاي جدي تحقيقات است. در برخي از موارد، محقق با حمايت سازمان يا نهادي، دست به انجام تحقيق مي‌زند. بديهي است كه آن سازمان و نهاد حمايت‌كننده انتظارهايي از محقق دارد كه بايد در تحقيقش اعمال كند. همين موضوع سبب مي‌شود كه تحقيق وجه علمي خود را از دست بدهد.

عباس حري ادامه داد: برخي از شركت‌ها و صنايع، نويسندگان مبرزي دارند كه مقالاتي را با استناد به محصولات شركت تهيه مي‌كنند و براي دادن وجهه آكادميك به آن، نام استادان دانشگاه را با اجازه و پرداخت پول به آنان، به جاي نويسنده مقاله ذكر مي‌كنند.

بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا 23 ارديبهشت در مصلاي امام خميني(ره) برپاست.