به گزارش خبرگزاری كتاب ايران (ايبنا)، به نقل از ستاد خبری سرای اهل قلم بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللی كتاب تهران، اين نشست كه با موضوع اصلی «نقد و بررسی تقويم التواريخ و كشف الظنون» برگزار شد، ميزبان دكتر محمد حسين ذاكر الحسينی، دكتر سيد صادق سجادی، علی بهراميان، دكتر حبيب‌الله اسماعيلی و دكتر محمد حسين ساكت بود.

اين نشست با سخنان دكتر اسماعيلی و با پرداختن به اهميت دوره عثمانی در تاريخ‌ اسلامی و تاريخ‌نگاری آغاز و با سخنان دكتر سجادی درباره اهميت كتاب «تقويم التواريخ» پی ‌گرفته شد.

دكتر سجادی در سخنان خود كتاب «تقويم التواريخ» را نخستين اثر سال‌شمارانه‌ای دانست كه وقايع مهم تاريخی را بسيار موجز و سلسله‌وار بر حسب سال‌های وقوع حوادث تاريخی ذكر می‌كند و يكی از مهم‌ترين شاخصه‌های تمدن اسلامی، تدوين كتاب‌های مختلف در زمينه‌های مختلف تاريخی است. كتاب «تقويم التواريخ» فصل مهمی در مطالعه تاريخ تمدن اسلامی است، ضمن آن‌كه دوره عثمانی هم در زمينه‌ تاريخ‌نگاری از دوران درخشان تاريخ اسلامی به شمار می‌رود.

وی درباره ارزش كار «كاتب چلبی» و آثارش توضيح داد: از آنجا كه كاتب چلبی (حاجی خليفه) با دولتمردان همنشين بوده و به دفاتر ديوانی دربار عثمانی دسترسی داشته و با وابستگان درجه يك امپراتوری عثمانی در ارتبط بوده، توانسته است اطلاعات خوبی را در كتاب‌های خود گردآوری كند، به طوری كه مورخان و پژوهشگران، به‌خصوص در زمينه كتابشناسی، تاريخ و فهرست‌نگاری، خود را بی‌نياز از اين كتاب‌ها نمی‌دانند.

دكتر محمد حسين ساكت، در ادامه اين نشست، سخنان خود را بر كتاب «كشف الظنون» كاتب چلبی متمركز كرد و گفت: يكی از شاخه‌های بسيار بالنده فرهنگ و تمدن اسلامی، دسته‌بندی كتاب‌‌ها و فهرست‌نگاری است و «كشف الظنون» يكی از بارزترين آثار در اين زمينه است.

وی با اشاره به انتخاب نام اين كتاب از سوی نويسنده با عنوان «كشف الظنون في اسامي الكتب والفنون»، «پرده‌برداشتن از گمان‌ها» را هدف اصلی اين كتاب درباره فهرست‌نويسی كتاب‌هايی دانست كه پيش از آن لغزش‌هايی در معرفی آن‌‌ها وجود داشت.

مطلب ذكر شده از سوی دكتر ساكت، در ادامه مورد تأييد دكتر سجادی نيز قرار گرفت و او با اشاره به عنوان كامل اين كتاب، تصريح كرد كه نويسنده، مقدمه‌ مفيد و كاملی در باب علوم و طبقه‌بندی آن دارد و هدفش از ذكر «كشف الظنون» نيز تصحيح برخی انتساب‌های اشتباه بعضي كتاب‌ها به نويسندگان بوده است.

در ادامه نشست، علی بهراميان ضمن تأكيد بر اين‌كه تمام كسانی كه اهل تحقيق در بيوگرافی و يا فهرست‌نگاری و نسخه‌های خطی هستند از كتاب «كشف الظنون» بی‌نياز نيستند، افزود: درباره شخص «حاجی خليفه» اطلاعات اندكی به زبان فارسی وجود دارد. بهراميان سرآغاز كتاب‌شناسی در تاريخ اسلامی را از زمان «ابن نديم» دانست و «حاجی خليفه» را در امتداد اين مسير، از شخصيت‌های بازر آن برشمرد.

بهراميان طی سخنان خود پرسشي را مطرح كرد و خود به ارايه پاسخی برای آن برآمد. سوال وی بر اين محور قرار داشت كه چرا «كاتب چلبی» به نوشتن اين كتاب همت گمارد و چرا چنين كتابی در ديگر نقاط جهان اسلام و حتی ايران نوشته نشد؟‌ پاسخ وی به اين پرسش بر موقعيت امپراتوری عثمانی متمركز بود.

بهراميان توضيح داد: حاجی خليفه در زمان امپراتوری عثمانی زندگی می‌كرد. خلفای عثمانی خود را جانشين پيامبر می‌دانستند و دولتمردان آن به جمع‌آوری ميراث اسلامی از سرتاسر جهان توجه ويژه‌ای داشتند. بنابراين برای وی امكان مناسبی فراهم شد تا تمام كتاب‌‌های گردآوری شده را كه به دربار و كتابخانه‌های عثمانی می‌آمد فهرست‌نگاری كند.

بهراميان تأكيد كرد جايگاه اين نويسنده نقطه عطفی در پيشرفت كتاب‌شناسی به حساب می‌آيد.

سخنران پايانی اين نشست، دكتر محمد حسين ذاكر الحسينی، نويسنده مقاله «تقويم التواريخ و كشف الظنون كاتب چلبی» بود. وی درباره مقاله خود ـ كه بسيار هم مورد ستايش ميهمانان قرار گرفت ـ گفت: زمانی كه نسخه فارسی اين كتاب به دستم رسيد به دنبال پيشنه مطالعاتی درباره اين كتاب رفتم اما متأسفانه هيچ اثر مستقلی به زبان فارسی راجع به كتاب‌‌های «تقويم التواريخ» و «كشف الظنون» نيافتم. تنها نوشته‌هایی درباره حاجی خليفه بود كه ضمن آن اشاراتی هم به آثارش شده بود.

وی افزود: بهترين نوشته‌ای كه درباره حاجی خليفه و آثارش يافتم رساله‌ای است كه مرحوم آيت الله مرعشی با عنوان «كشف الظنون عن صاحب كشف الظنون» نگاشته است و به دليل اهميت اين رساله، مقاله خود را در پايان، به آيت الله مرعشی اهدا كردم.

ذاكر الحسينی تأكيد كرد: اهميت آثار حاجی خليفه و شخص وی، مرا بر آن داشت تا به معرفی او و آثارش بپردازم تا شايد بتوانم اين كتاب‌های مهم را به پژوهشگران بشناسانم.

«حاجی خلیفه» جغرافی‌دان و تاریخ‌نگار ترک‌تبار در سال ۱۰۱۷ هجری در استانبول به دنيا آمد و در سال ۱۰۶۷ از دنيا رفت. لقب وی «کاتب چلبی» و نامش مصطفی فرزند عبدالله بود. وی كاتب دربار عثمانی بود و از مهم‌ترين آثار به جای مانده از او بايد به «کشف الظنون» به زبان عربی در رابطه با فهرست‌نگاری و «تقویم التواریخ» به زبان فارسی و ترکی در رابطه با ثبت حوادث تاريخی اشاره كرد.

بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللی كتاب تهران تا 23 ارديبهشت ميزبان علاقه‌مندان به كتاب و مطالعه است.