به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، به نقل از ستاد خبري سراي اهل قلم بيست و پنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران، نشست «معرفي و رونمايي دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي» با حضور احمد نمايي؛ مدير گروه دايره‌‌المعارف، دكتر امير سلماني رحيمي معاون پژوهشي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، اصغر ارشاد سرابي و بهزاد نعمتي پژوهشگران و اعضاي گروه دايره‌‌المعارف و عده فراواني از علاقه‌مندان به اين حوزه، عصر جمعه (22 ارديبهشت) در سراي اصلي اهل قلم برپا شد.

اصغر ارشاد سرابي، دبير اين نشست با معرفي دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي، به بيان محتواي اين مرجع كه شامل تاريخچه، اسناد، سخنان و تشكيلات اداري و سازماني آستان قدس رضوي مي‌شود، گفت: آثار علمي و مرجع اگرچه نيازمند ابلاغ‌اند اما نياز به تبليغ ندارند، زيرا به خودي خود جايگاهشان را در ميان مخاطبان و پژوهشگران پيدا مي‌كنند. دايره‌المعارف آستان قدس رضوي اثري است كه از ديار حبيب به مركز ثقل اخلاق گردآمده‌ است. آثاري با موضوع آستان قدس رضوي در سال‌هاي پيش و پس از انقلاب اسلامي با هدف شناساندن تاريخچه آستان قدس رضوي منتشر شده‌ اما تاكنون به گستردگي موضوعي دايره‌المعارف تاليف و تدوين نشده‌اند.

وي ادامه داد: گسترش سازمان‌هاي زيرمجموعه آستان قدس رضوي از يك سو و از سوي ديگر علاقه‌مندي پژوهشگران بنياد پژوهشي آستان قدس رضوي، سبب شد تا اين مجموعه دوجلدي با كمك تحقيقات ميداني و اسنادي موجود در آستان قدس رضوي كامل و مستند تدوين شود . افرادي مثل آيت‌الله واعظ طبسي، سيد احمد علوي، علي‌اكبر خراساني و امير سلماني رحيمي در گردآوري اين اثر كمك‌هاي به‌سزايي كرده‌اند.

نمايي، درباره سابقه اين دايرة‌المعارف و چگونگي طرح آن تشريح كرد: در سال 1376 فكر تدوين دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي به ذهن مسوولان خراسان خطور كرد. بنابراين، پس از تصميم به تدوين اين اثر براي گردآوري مطالب، نيازمند آن بوديم كه از تجربه‌ها و علم كارشناسان گوناگون، دانشمندان و صاحبنظران در تدوين دايرة‌المعارف كمك بگيريم.

وي با بيان اين‌كه در تدوين و گردآوري اين مجموعه دو جلدي، مراحل مدخل‌يابي و نگارش مدخل‌ها انجام شد، گفت: بخش خراسان‌شناسي در سال 1380 با مركز پژوهش هاي اسلامي ادغام شد و تدوين اين اثر به عهده سازمان پژوهش‌هاي اسلامي قرار گرفت.

نمايي، در پاسخ به پرسش ارشاد سرابي مبني بر اين‌كه «چه كساني در گردآوري اين اثر در مركز خراسان‌شناسي موثر بوده‌اند؟» اظهار كرد: تدوين اين اثر را افرادي مثل محمدجعفر ياحقي و راشد محصص برعهده داشتند و سيد محمد سيدي و دكتر مهدي جليلي از افراد تاثيرگذار بر آن به شمار مي‌آيند.

وي با بيان اين‌كه در بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي در تدوين اثر حاضر، تقسيم كار بر اساس تخصص‌ها تعيين شده، گفت: پژوهشگران به شش شاخه رجال، خطي، معرفي سازمان‌هاي آستان قدس رضوي، مناصب و موضوع ها، بررسي و ويرايش و مكان‌ها توجه داشتند.

نمايي، با اشاره به اين‌كه مطالب مدخل‌ها دور از جانبداري و تعصب‌اند و براساس اسناد به رشته تحرير درآمده‌اند و درونمايه اين دايرة‌المعارف با آستان قدس رضوي پيوند دارد، تشريح كرد: در نگارش اين كتاب به توصيف مسايل و بيان مباحث علمي به عنوان معيار نگريسته‌ايم و كوشيده‌ايم تا سبك نويسندگان تغيير نكند و فقط مطالب افرادي را كه به لحاظ اطلاعات و تخصص، مهارت كامل داشتند و به لحاظ نگارشي از مهارت لازم برخوردار نبودند، ويرايش علمي كنيم.

ارشادسرابي نيز عنوان كرد: 2500 مدخل در مركز خراسان‌شناسي و بنياد پژوهشي آستان قدس رضوي جمع‌آوري شدند كه در شوراي مدخل‌يابي تنها 805 مدخل به تصويب رسيدند و 418 مدخل از «الف» تا «س» در جلد نخست و 387 مدخل از «ش» تا «ي» در جلد دوم اين مجموعه گردآوري شده‌اند.

نعمتي، پژوهشگر دايرة‌المعارف با بيان اين‌كه آستان قدس رضوي از بزرگترين و مهم‌ترين مجموعه تاريخي و ديني در ايران به شمار مي‌آيد، اظهار كرد: آستان قدس رضوي در ايران از جايگاه ويژه‌‌اي برخوردار است و سابقه معماري اسلامي پيوسته و كهن دارد. در آستان قدس رضوي آثاري از دوران تيموريان و صفويان تا عصر حاضر به وضوح ديده مي‌شوند و اين مكان به لحاظ  هنري در برگيرنده مجموعه‌اي از هنرهاي اسلامي و ارزشمند كاشي‌كاري، آيينه‌كاري و كتيبه‌نگاري در ساختمان حرم است.

وي ادامه داد: با اسنادي كه در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي به‌دست آورده‌ايم، آستان قدس رضوي داراي تشكيلات اداري با سابقه‌اي 500 ساله است كه نمونه كوچك تاريخ اداري و تشكيلاتي به شمار مي‌آيد. ديگر ويژگي‌هاي اين مكان را موزه آستان قدس رضوي مي‌توان نام برد كه داراي مجموعه‌اي از آثار خطي و اشياء موزه‌اي و موقوفي‌ است.

نعمتي با اشاره به اين‌كه طبق اسناد به دست آمده، افراد بسيار و صاحبان مناصب، نظير سپهسالار و ركن‌الدوله و جلا‌ل‌الدين تهراني، توليت اين مكان مقدس را برعهده داشتند، اظهار كرد: از گذشته تاكنون خراسان رضوي شاهد تحولات و درگيري‌هاي سياسي و اجتماعي فراواني بوده است. درگيري‌هايي نظير فتنه سالار، مسأله توپبندي روس‌ها و قيام گوهرشاد كه از اهميت تاريخي، فرهنگي و اجتماعي اين مكان مقدس محسوب مي‌شوند. بنابراين، اين وقايع و ويژگي‌ها نيازمند تدوين دايرة‌المعارفي بودند تا چنين موضوع هايي را در خود جاي دهد.

وي افزود: كتاب‌هايي درباره آستان قدس رضوي از پيش از انقلاب اسلامي تاكنون نوشته شده‌اند، اما هيچ يك از آن‌ها داراي اهميت دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي نبودند، زيرابه تازگي اسناد فراواني بازخواني شده‌ و در اختيار پژوهشگران قرار گرفته‌اند و اسناد كتبي و منابع بازخواني شده، از دوره تيموريان و صفويان اطلاعات نايابي را ارايه مي‌دهند.

وي ادامه داد:‌ نقاط قوت اين اثر، عكس‌هاي قديمي‌ و بازگو كننده مكان‌هاي مختلف مجموعه حرم‌‌اندو در دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي به كار رفته‌اند در حالي كه در گذشته پژوهشگران به اين اماكن دسترسي يا مجوز تصويربرداري از آن‌ها را نداشته‌اند. همچنين اشياي موزه‌اي هم به لحاظ خود اشيا و هم به عنوان اسناد تاريخي در تكميل مقالات ما ملاحظه شده‌اند.

نمايي، مراحل تهيه منابع ملي براي مدخل‌ها، شناسايي نويسندگان با توجه به تخصص‌شان، بررسي مقدماتي مقاله به منظور ارتباط و جامعيت با موضوع، ويرايش اسناد به منظور تطبيق متن، ويرايش ساختاري به منظور پيوند اجزاي مقاله، استفاده از علايم سجاوندي، بازنگري مقاله و ارتباط مقالات با يكديگر، آوانويسي مقاله و تهيه عكس براي مدخل‌هاي مورد نياز را از جمله مراحل نگارش و ويرايش مقالات دانست.

وي ادامه داد:‌ از سال 1380 تا سال 1391 افرادي كه مهارت نگارش در اين حوزه را داشتند، شناسايي كرديم. هر مطلبي نيازمند استفاده از متخصصان حوزه ويژه‌اي است؛ البته برخي از متخصصان در شهر خراسان ساكن نبوده و برخي هم در اثر كهولت سن، قادر به همكاري با اين مجموعه نبودند و اين سبب شد زمان انتشار اثر بالغ بر 10سال به تعويق بيافتد.

نمايي، اظهار داشت: با اين‌كه اشياء زيادي در موزه آستان قدس رضوي، كه گوياي مسايل فرهنگي و تاريخي حرم رضوي‌اند، نگهداري مي‌شوند و معرفي آنها به چندين جلد مي‌انجامد، اما ما در اين اثر با مشورت از افراد صاحب‌نظر نيز برجسته‌ترين آثار تاريخي اين حوزه مانند قرآن‌هاي نفيس و خطي را  كه از نظر خط و تزيين، شيوه جديد و خاصي را ارايه مي‌دادند، معرفي كرديم.

نعمتي با اشاره به اينكه افزون بر 300 تصوير گويا از مكان‌هاي مختلف مجموعه حرم مطهر امام رضا(ع) در دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي تهيه شده اند، گفت: اين عكس‌ها منحصر به فرد و مرتبط با محتواي دايرة‌المعارف تهيه و ارايه شده‌اند.

سلماني رحيمي، معاون پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي با ابراز خشنودي و خرسندي از اتمام اين كار پس از 10 سال فعاليت‌ گروهي، گفت: گروه تدوين دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي از استعداد 15 نفر در مدت 10 سال استفاده كرد؛ البته از دانش صاحبان قلم در خارج از اين مجموعه هم بهره برده است.

وي ادامه داد: اين كار در نوع خود منحصر به فرد است زيرا به طور خاص براي آستان قدس رضوي و بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي تهيه شده است. دايرة‌المعارف آستان قدس، مجموعه‌اي متنوع و گسترده است كه شنونده با شنيدن نام اين دايرةالمعارف طيف وسيعي از اطلاعات، مانند سخنان امام رضا(ع)، اماكن، پرچم و كبوترهاي حرم به ذهنش خطور مي‌كند. ما كوشيده‌ايم تا نيازهاي متنوع مخاطبان و پژوهشگران را تامين كنيم.

سلماني رحيمي افزود‌:‌ پس از اتمام جمع‌آوري و تدوين مطالب، در مرحله توليد و انتشار اثر، نيازمند تصاوير، ويرايش‌ها و قالب مناسب و آراسته كه در شأن آستان قدس رضوي باشد، بوديم و نيز با هدف ارج نهادن به اقدامات افرادي كه در اين حوزه فعاليت داشته‌اند، سعي كرده‌ايم اثري كامل ارايه دهيم.

سلماني رحيمي، با اشاره به اين‌كه معرفي و نقد اين كتاب سبب مي‌شود تا جلد دوم اين اثر و چاپ مجدد جلد نخست آن نيز از عيب‌ها و نواقصي كه ممكن است وجود داشته باشند پاك شود، گفت:  كوشيده‌ايم تا در دايرة‌المعارف آستان قدس رضوي طراحي فني خاصي كه در برگيرنده دقايق و ظرايف ويژه‌اي باشد، به‌كار بريم و در نگارش اين دايرة‌المعارف از 5 رنگ و كاغذ گلاسه براي ماندگاري بيشتر و بهترين چاپ شهر مشهد استفاده كرده‌ايم، همچنين در مرحله توليد از جلدي مناسب و طلاكوب استفاده مي‌كنيم.

نمايي، درباره آوا نويسي اين اثر اظهار كرد:در همه مدخل‌ها، تلفظ برخي كلمات و اسامي را كه از لحاظ لفظ و خواندن، مخاطب را به سختي مي‌اندازد، براساس الفباي لاتين و بر مبناي كتاب «فرهنگ سخن» و با نظر چندتن از زبان‌شناسان، آوانگاري و به صورت فهرست مقالات در ابتداي كتاب درج كرده‌ايم.

بيست و پنجمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا 23 ارديبهشت  در مصلاي امام خميني (ره) برپاست.