به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، نشست نقد و بررسي كتاب «شيخ ‌المعاونين ما كجاست؟» عصر امروز (پنجم تيرماه) با حضور جواد منصوري، محسن كاظمي و شفیقه سادات نيك‌نفس به عنوان منتقد و حسين روحاني صدر، مولف اثر در سراي اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

سيدمحمود سادات به عنوان مدیر برنامه در ابتدا با بيان اين مطلب كه تدوين تاريخ‌شفاهي در كشور داراي يك شيوه‌نامه استاندارد نيست و هركس بر اساس سليقه خود در اين حوزه كار مي‌كند، از حاضران در جلسه خواست تا نقاط ضعف و قوت اين اثر را برشمرند.

گفت‌وگوهاي متعدد، نقطه قوت است  
جواد منصوري به عنوان نخستين منتقد، نقص كتاب «شيخ‌ المعاونين ما كجاست؟» را به اين موضوع معطوف كرد كه راوي نتوانسته با وجود تلاش‌هاي خود، آنچه را كه بايد، از شخصيت محمد عرب به تصوير بكشد. وی گفت: نقطه ضعف ديگر اثر به دوره طولاني زندگي وي در يك كتاب باز مي‌گردد. در حالي كه مولف مي‌توانست حوادث و وقايع را از بدو تولد تا سال 1360 يا از سال 1360 تاكنون به نگارش در آورد.

وي با تاكيد بر اين كه حجم مطالب به موضوع اثر لطمه زده است ادامه داد: در صفحات آخر، فعاليت آقاي عرب بسيار كوتاه بيان مي‌شود درحالي كه وي فعاليت‌هاي بسياري در دوره پايان مسوولیت خود داشت.

منصوري در ادامه با تاكيد بر اين كه يكي از نقاط قوت كتاب گفت‌وگوهاي متعدد با افراد براي تكميل كردن متن است، گفت: ذكر اين موارد در متن و پاورقي كار خوب و ارزند‌ه‌اي است اما تایيد گفته‌هاي عرب به نقل از ديگران به كار‌ آسيب مي‌زند زيرا من تاكنون چنين كاري را نديده‌ام.

وي افزود: اين كتاب داراي اشتباهات و غلط‌هاي نگارشي و تاريخي است و تصوير روي جلد كتاب و عنوان آن مناسب نيست.

منصوري ادامه داد: به طور معمول در آخر كتاب‌ روزشمار زندگي راوی بيان مي‌شود تا فرد در يك نگاه با كليت زندگي وي آشنا شود اما متاسفانه اين اطلاعات در ‌آخر كتاب درج نشده است.

وي با اشاره به نقل‌قول‌هاي طولاني كه ضرورتي برای بيان آن‌ها نبوده گفت: مولف مي‌توانست با بيان نكات مهم، مطلب خود را تكميل كند و لزومي به آوردن اصل متن‌ها از ديگر كتاب‌ها نبود و اميدوارم كه در چاپ‌هاي بعدي اين اشكالات بر طرف شوند.

فارغ از تعارف يا خودسانسوري
شفیقه سادات نيك‌‌نفس نيز يكي از نقاط ضعف بارز كتاب «شيخ‌ المعاونين ما كجاست؟» را در ساختار‌ آن عنوان كرد و گفت: در كتاب جاي مقدمه و پيش‌گفتار عوض شده است و مولف در مقدمه به روش‌ خود در این اثر اشاره‌اي ندارد.

وي ادامه داد: آنچه متن را مخدوش كرده مطالب اضافه شده به عنوان سند از روزنامه‌ها، كتاب‌ها و مصاحبه‌هاست. درحالی که در تاريخ شفاهي تاكيد بر اين است كه متن مصاحبه به همان شكل حفظ شود چرا كه آينه‌اي از گفتار مصاحبه شونده است. اين اشكالات در فصول آغازين كتاب بسيار به چشم مي‌آيند و اين متن نشان مي‌دهد مولف به دليل كمبود اطلاعات سعي كرده با افزودن مطالب از آثار ديگر بر جذابيت متن بیفزايد. به همين دليل اين كتاب از نظر من پژوهش تاريخي محسوب مي‌شود و قالب تاريخ شفاهي را ندارد.

نيك‌نفس افزود: نثر كتاب در برخي موارد نوشتاري و گاه گفتاري است. خاطرات در بيشتر موارد نيمه‌كاره رها مي‌شوند و مقدمه‌اي براي آغاز آن‌ها وجود ندارد و زيرنويس‌ها نيز داراي ارجاع درست نيستند.

وي با بيان نقاط قوت كتاب توضيح داد: متن كتاب با وجود اين مشكلات شفاف، روان و جذاب است و اطلاعات كتاب درباره دستگاه‌هاي اداري و سفارتخانه‌ها مناسب اند و بدون تعارف يا خودسانسوري بيان شده‌اند. مصور بودن كتاب نيز باعث جذابيت آن شده است و فضاي كتاب با سفر‌هاي محمد عرب به ديگر كشورها رنگارنگ مي‌شود و به صورت كلي فضاي خاطراتی كه به دوران انقلاب و پس از آن مي‌پردازند به ما خيلي نزديكند.

مصاحبه خلاق، ذهن راوی را پويا می‌كند
در ادامه نشست نقد کتاب «شيخ‌ المعاونين ما كجاست؟» در سرای اهل قلم، محسن كاظمي انتقاد‌هاي خود را به روش تولید و تدوین اثر وارد كرد و گفت: مولف مي‌توانست با مصاحبه خلاق ذهن راوی را پويا كند و با تلنگر‌هایی باعث به ياد آوردن خاطرات شود؛ آن هم براي زندگي محمد عرب كه داراي فراز و نشيب‌هاي بسيار بوده است و روحاني صدر تلاش مي‌كند كه اين اتفاق بيفتد اما به دليل نگاه جامع‌ به زندگي وي دچار كاستي مي‌شود. البته اگر از تكنيك‌ها استفاده مي‌كرد دچار اين مشكلات نمي‌شد.

وي ادامه داد: مصاحبه‌گر مي‌توانست با نشان دادن عكس‌ها و اطلاعات و اخبار، خاطرات را دنبال كند و جلو بيايد. روحاني صدر در اين كتاب با 47 نفر مصاحبه مي‌كند و بهتر ‌آن بود كه كار را قبل از چاپ به يك كارشناس نشان مي‌داد و اين توضيح را در مقدمه مي‌آورد كه چند ساعت با افراد مصاحبه كرده است و نحوه اين مصاحبه‌ها به چه صورت بوده است.

كاظمي افزود: در خاطرات شفاهي راوی متكلم وحده است و متاسفانه مولف نتوانسته فضاي مصاحبه را نشان دهد كه اين مشكل به تدوين باز مي‌گردد نه مصاحبه.

وي ادامه داد: آقاي روحاني صدر به مطالب محمد عرب اكتفا نكرده و سراغ متون تاريخي رفته و آن‌ها را به دل متن خاطرات آورده است كه اين اتفاق به موضوع اثر لطمه مي‌زند. آوردن متن از كتاب‌های ديگر اين اثر را به وضعیت كتاب‌سازي يا خاطره‌سازي رسانده است. در حالي كه اين اطلاعات مي‌توانست در اختيار راوي قرار بگيرد تا ذهن وي را فعال کند و مولف مي‌توانست با طرح پرسش‌هاي مناسب ادعاهاي آقاي عرب را به چالش بكشد و اگر در تدوين دقت مي‌كرد به يكي از تراز‌هاي تاريخ شفاهي مي‌رسيد. به همين دليل اين كتاب تاريخ شفاهي، خاطره شفاهي يا پژوهش تاريخی نيست.

كاظمي گفت: در محتوا، مولف به مسايل جزیي ورود پیدا نكرده و برخي اسامي را كامل نياورده است. مانند پاكسازي تعدادی از كاركنان وزارت امور خارجه كه براي مخاطب مشخص نيست كه اين افراد با چه معيار و ملاكي اخراج شدند و سرنوشت آنان چه شد. انتظار پرسيدن اين سوال‌ها از آقاي عرب وجود داشت تا پاسخ آن‌ها در كتاب آورده شود.

وي ادامه داد: بسياري از وقايع ناگفته مانده و تطبيق دقیقی بين پاورقي‌ها و متن وجود ندارد. در حالي كه اگر روي اين كتاب كار كارشناسي صورت مي‌گرفت، بخشي از اين مشكلات بر طرف مي‌شدند. بحث خاطرات شفاهي به دوران انقلاب و دفاع‌مقدس باز مي‌گردند كه بيشتر، مراكز دولتي متولي ‌آن‌ها هستند و كارشناسي توسط آن‌ها هم به چند نفر محدود مي‌شود كه اين اتفاق هم از معايب كار است.

كاظمي افزود: مشكل ديگري كه به ناشر کتاب باز مي‌گردد اين است كه اين كتاب 10 بخش دارد كه 6 بخش آن درباره قبل از انقلاب و 4 بخش درباره بعد از آن است اما يك سند هم در كتاب ارايه نشده است.

حسين روحاني صدر، نویسنده کتاب «شيخ‌ المعاونين ما كجاست؟» در پايان نشست نقد و بررسی این اثر در سرای اهل قلم، اشكالات وارد بر كتاب را پذيرفت و مشكلات فني و ساختاري را به ناشر کتاب وابسته دانست.

«شیخ‌المعاونین ما كجاست؟» مجموعه‌اي درباره خاطرات محمد عرب است كه سالیان متمادی با رژیم پهلوی مبارزه كرده و پس از پیروزی انقلاب در وزارت امور خارجه مسوولیت‌های بسیاری را بر عهده داشته است.

چاپ نخست اين كتاب در قطع رقعي و 564 صفحه با شمارگان 2 هزار نسخه و بهاي  90 هزار ريال از سوي مركز اسناد انقلاب اسلامي منتشر شده است.