به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «آثار فلزی مکتب موصل در عصر عباسی» پژوهشی از صلاح حسین العبیدی، محقق و هنرشناس عراقی، درباره مصنوعات فلزی مانند تنگ‌های فلزی، ابزارآلات نجوم، شمعدان‌ها، گلدان‌ها و تشت‌های فلزی و دیگر آثاری از این دست از دوران زمامداری عباسیان در شهر موصل است. 

هنر فلزكاری در تمدن ایرانی – اسلامی به ويژه از قرون پنج تا هفت هجری در اوج شکوفایی خود قرار داشت. این هنر برای هنرمندان ايرانی و مسلمان آن زمان با بهره‌گیری از انواع تكنيک‌ها و ابزارهای ابداعی خود، محل بروز خلاقيت‌های بسیار بود و آثار فلزی خلق شده نه تنها در زمره زیباترین شی‌های هنری به حساب آمده، بلکه از وجه کاربردی، نیز بهترین بودند. 

این کتاب در واقع نخستین پژوهش معتبر، علمی و آکادمیک درباره یکی از شاخه‌های مهم هنر در سرزمین‌های اسلامی، یعنی هنر فلزکاری، به قلم یک محقق مسلمان و عرب است؛ در حالی که  که عموم کتاب‌ها و منابع درباره هنر اسلامی از سوی شرق‌شناسان و یا پژوهشگران غربی تالیف شده است. 

العبیدی با این کتاب به ویژه در بخش‌هایی که وارد تحلیل تصاویر و نگاره‌های منقوش در این مصنوعات شده است، نشان می‌دهد که با تاریخ و فرهنگِ تمدن اسلامی به خوبی آشناست. با وجود اين، کتاب دارای نواقصی است که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود: 

پیش از ظهور اسلام شهر موصل یکی از مناطق و مراکز هنری مهم تمدن ساسانی است. در کتاب‌ها و منابع مختلف تاریخ هنر، تمدن ساسانی به تولید انواع مصنوعات فلزی شهره است. همچنین در زمان سلجوقیان نیز شهر موصل معروفیت و شهرت خاصی در زمینه تولید مصنوعات فلزی داشت، البته عموم محققان و تاریخ نگاران هنر، هنرمندان فلزکاری این شهر را متاثر از هنرمندان فلزکار خراسانی می‌دانند. 

تصاویر منقوش در این آثار در زمان ساسانیان، انگاره‌هایی از خدایان و پادشاهان ایرانی و همچنین تصاویری اسطوره‌ای از داستان‌هایی چون «بهرام گور و آزاده» است که با کمی تغییر به آثار دوره اسلامی نیز راه پیدا می‌کند؛ یعنی نوع و ساخت تصاویر تقریبا یکسان است، ولی در مضامین تفاوت‌هایی وجود دارد. 

با وجود اين مولف به تاثیر پذیری هنر دوران اسلامی موصل از هنر ساسانی و ایرانی و همچنین تاثیر هنرمندان خراسانی بر هنرمندان موصلی اشاره‌ای ندارد. در حالی که به جرات می‌توان گفت هنرمندانی که در آن روزگار در شهر موصل مشغول به تولید بودند از اقصی‌ نقاط ایران به این شهر مهاجرت کردند. در برخی منابع تاریخی آمده است که مساله نبود امنیت سبب شده که هنرمندان خراسان بزرگ در آن زمان به بغداد و موصل مهاجرت و هنر خود را در این شهرها مطرح کنند. 

عجیب است که نویسنده خود در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته بیان کرده است که به جز خواندن تمام منابع مکتوب موجود در این حوزه، آثار فلزی موجود در موزه‌های «هنرهای اسلامی قاهره»، «بریتانیا»، «ویکتوریا و آلبرت لندن»، «لوور و موزه هنرهای تزیینی پاریس»، «دالم برلین و موزه هنرهای مردمی مونیخ» و «موزه اداره اوقاف استانبول» را از نزدیک مشاهده کرده است، اما برای دیدن آثار موجود در موزه‌های تهران به ایران سفر نکرده است. 

از دیگر  اشکالات کتاب درج نشدن صحیح و کامل منابع و مآخذ عربی کتاب است. بسیاری از این منابع می‌تواند برای محققان و پژوهشگران ایرانی بسیار مفید و جالب توجه باشند و معرفی نشدن کامل این مصادر جست‌وجو برای یافتن آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند. البته به نظر می‌رسد که این اشکال به احتمال بسیار به کتاب اصلی مربوط است. 

این کتاب حاصل پژوهش العبیدی برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد از آکادمی هنرهای زیبای بغداد است. با توجه به این نکته که دو کشور ایران و عراق هر دو زیر مجموعه‌ای از «فرهنگ و تمدن اسلامی» هستند و بسیاری از میراث فرهنگی آن‌ها با هم مشترک است، ارتباط میان دانشکده‌ها و یا دانشگاه‌های هنری ایران و عراق در حیطه پژوهش‌های مشترک می‌تواند به نتایج قابل تاملی ختم شود، اما متاسفانه این ارتباط هنوز برقرار نشده است. 

«آثار فلزی مکتب موصل در عصر عباسی» نوشته صلاح حسین العبیدی، با ترجمه مشترک محمد افروغ و مسعود احمدی، با شمارگان هزار نسخه، 227 صفحه و بهای هفت هزار و 300 تومان از سوی موسسه انتشاراتی «جمال هنر» روانه کتابفروشی‌ها شده است.