به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در سرسخن شماره 181 «کتاب‌ماه تاریخ و جغرافیا» بهرام امیراحمدیان به «گستره فرهنگی ـ تمدنی ایران در قفقاز» پرداخته و می‌نویسد: «قفقاز از دو واژه‌ی ایرانی «کپ» (بزرگ، عظیم) و «کُه» (کوه) تشکیل شده و همان «قاف» افسانه‌ای است؛ رشته‌کوهی که بین دریای سیاه و دریای خزر کشیده شده است و بلندترین قله‌‌ی آن البروزس نام دارد، که هم‌نام البرز است.»

در ادامه این مقاله آمده است:‌ «هنگامی که سخن از قفقاز می‌رود، به‌جای این‌که در خاطرمان هفده شهر قفقاز نقش بندد، بهتر است در اندیشه‌ی این باشیم که چگونه در جهان کنونی می‌توانیم از این اشتراکات تاریخی و فرهنگی بهره بگیریم.»

«فرهنگ ایران در آناتولی» گفت‌وگویی با رحیم رییس‌نیا و زهرا ربانی بخش بعدی این ماهنامه را تشکیل می‌دهد. رییس‌نیا درباره این موضوع می‌گوید: «استرآبادی نوشته است که ابتدا قصد داشته بزم و رزم را به زبان عربی بنویسد لیکن «چون جمهور اهالی مملکت روم به زبان پارسی مایل و راغب هستند و جمیع مکاتبات و محاسبات و فرامین ... به لغت درس و خواطر همگنان به نظم و نثر پارسی مصروف و مشغول»، به فرمان سلطان آن را به زبان پارسی نوشته است.»

ربانی نیز در این گفت‌وگو بیان کرده است: «مورخین ترک در تعداد قبایل ترکمنی که وارد آسیای صغیر شده‌اند اغراق می‌کنند و به نادرستی ادعا می‌کنند که در آن منطقه بلافاصله بعد از ورود قبایل ترکمن به یک منطقه‌ی ترک‌نشین تبدیل شده است.»

«دیداری از ارّان» به‌قلم حسین زرینی، شرحی درباره سفر برای پژوهش میدانی به سه کشور حوزه قفقاز جنوبی یعنی آذربایجان، گرجستان و ارمنستان است. در مقاله بعدی این شماره از علی کالیراد به «حکایت تور و ایرج (تاملی بر ریشه‌های ایران‌ستیزی در قفقاز و آناتولی)» پرداخته شده و در بخشی از این مقاله آمده است: «به نظر می‌رسد تعیین و تعریف وابستگی‌های قومی و نژادی بیش از آن‌که حاصل داده‌های تاریخی، زبان‌شناختی و یا انسان‌شناختی باشد، به انتخاب آگاهانه و هدفمند کنشگران سیاسی و فرهنگی وابسته است.»

مهدی حسینی تقی‌آباد در مقاله «تاملاتی در سفرنامه‌ی اولیویه (از پیش‌بینی فرجام جنگ‌های ایران و روسیه تا قیاس ایرانیان با عثمانیان)» به نقد و بررسی سفرنامه «گیوم آنتوان اولیویه» کتابی 6 جلدی درباره سفر به امپراتوری عثمانی، مصر و ایران پرداخته و در بخشی از آن نوشته است: «ایرانیان در آگاهی و بسیاری ادب و ملایمت طبع از اتراک عثمانی بیشترند و کم‌تر سبب اغتشاش مملکت و غارت اموال و سلب زندگانی هموطنان شوند.»

«نهضت آزادیستان» به‌قلم سیما رفسنجانی‌نژاد به بررسی و تحلیل کتابی با همین نام درباره شهید شیخ محمد خیابانی می‌پردازد. دیگر مقاله «کنکاش» این شماره با نام «ادبیات به‌مثابه ایدئولوژی» نوشته مسعود عرفانیان، کتاب «ابعاد پنهان ادبیات آذربایجانی در دوره شوروی (1920-1990) را نقد کرده است. در این مقاله، نویسنده با استفاده از استدلال «روسو» که جامعه و تشکیلات سیاسی غیرقابل تفکیک‌اند بر ماهیت ویژه رشد و گسترش ملی‌گرایی در ادبیات آذربایجانی تاکید می‌کند.

«عثمانی‌ها در یمن» به‌کوشش عبدالله فرهی، درباره کتاب «امپراتوری، اسلام و سیاست تفرقه: حکومت عثمانی در یمن (1849-1919) نوشته «تامس کوهن» است. مقاله «تشیع در استانبول» نوشته محمدحسین بهنام‌فر نیز به معرفی کتاب «تا استانبول در جستجوی تشیع» اختصاص دارد.

سیدعلی مزینانی در مقاله «سه تاریخ ارمنی» کتاب‌های «تالیف تاریخ»، «تاریخ تاتارها» و «تاریخ ملت کمانگیران» را معرفی کرده که به تاریخ‌نگاری ارامنه در روزگار مغول و تیموریان ارتباط دارد. مقاله «اسلام و ایران» از آرمان فروهی نیز کتاب «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» نوشته علی‌اکبر عباسی را افزون ‌بر معرفی، ارزیابی کرده است.

«حمدانیان و فاطمیان» به‌قلم یزدان فرخی،«سلجوقیان روم به‌روایت ابن بی‌بی» اثر یونس صادقی، «قفقاز، سرزمین بحران» از طه رادمنش، «یک جمهوری، دو روایت» و «قیام‌های شیعی» به‌کوشش مریم شاه‌حسینی مقاله‌های دیگر این شماره‌ از کتاب ماه تاریخ و جغرافیا به‌شمار می‌آیند.

«ویژه‌نامه نهضت 15 خرداد» در این شماره «کتاب‌ماه تاریخ و جغرافیا» با 11 مقاله با عنوان‌های «قیام 15 خرداد، نقطه عطف تاریخ‌نگاری معاصر ایران» از قاسم تبریزی، «15 خرداد در عرصه تاریخ‌نگاری» به‌قلم رحیم نیکبخت، «سال 1391 و تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی» نوشته احد گودرزیانی، «زندگی و مبارزات شهید عراقی» از یعقوب توکلی، «پویایی در زلال جاری نهضت» به‌قلم اعظم فولادی‌پناه، «مبدا نهضت» به‌همت امین عزیزی، «نیمه خرداد» از امین عزیزی‌راد، «سربداران کوچه و بازار» نوشته احمد علمشاهی، «تکاپوهای آرمانگرایانه» به‌کوشش عاطفه‌السادات قریشی محمدی، «زندگی و زمانه امام خمینی(ره)» به‌قلم رحیم نیکبخت و «سال‌های بی‌قرار» از محمود فاضلی این حادثه تاریخی را روایت، نقد و تحلیل کرده‌اند.

در پایان این شماره از کتاب‌ماه «پیشخوان تاریخ» تازه‌های این حوزه را معرفی می‌کند.

شماره 181 «کتاب‌ماه تاریخ و جغرافیا» در 124 صفحه و بهای دوهزار تومان به سردبیری حبیب‌الله اسماعیلی از سوی موسسه خانه کتاب منتشر و در دسترس علاقه‌مندان حوزه‌های تاریخ و جغرافیا قرار گرفت.