منابع تاریخی و جایگاه آن در ساخت فیلم و سریال/3
بیگدلی: کلاه پهلوی فاقد واقعیتهای تاریخی و هنری است
علی بیگدلی، تاریخدان و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره منابع تاریخی و جایگاه آنها در ساخت فیلم و سریالهای تلویزیون گفت: تهیهکنندگان ایرانی با استفاده از کتابها و منابع مختلف و بدون توجه به میزان استناد آنها برای سریالهایی چون کلاه پهلوی متنهایی تهیه میکنند که باعث هویتسازی اشتباه میشود.-
وی افزود: این مساله در گذشته نیز اتفاق افتاده و منجر به هویتسازی اشتباه در جامعه شده است. در کشور ما معمول شده که حوادث تاریخی را با دور کردن از ذات خود به شکلی دیگر روایت کنیم؛ این امر باعث ایجاد نوعی تاریخزدگی در روند تاریخی ایرانیان شده است و میراث نادرستی برای آیندگان بر جای میگذارد. این تغییر ذات واقعیتهای تاریخی، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.
نویسنده کتاب «ترورهای سیاسی در تاریخ معاصر ایران» بیان کرد: واقعه تاریخی در الگوی سینما تغییر نمیکند بلکه شکل و حرکاتش را تغییر میدهند، در حالی که در سریالهای تلویزیونی ما این اتفاق نمیافتد. تهیهکنندگان ایرانی با استفاده از منابع مختلفی که تهیه میکنند بدون توجه به میزان استناد آنها هر آنچه میخواهند، ارایه میدهند.
این تاریخدان با اشاره به اینکه اهل تماشای سریالهای تلویزیون نیست، اظهار کرد: چند قسمت از سریال کلاه پهلوی را بهطور اتفاقی دیدم و درباره آن نیز بسیار شنیدهام و باید بگویم بیش از 80 درصد وقایعی که در کلاه پهلوی نمایش داده میشود، دروغ است. این سریال فاقد هنر سینمایی، همچنین فاقد واقعیتهای تاریخی است و همانطور که پیشتر گفتهام، واقعیتهای تاریخی را در ظرفی که تمایل داشتهاند، ساخته و پرداخته کرده و به مخاطب عرضه کردهاند.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: از آنچه در تاریخ اتفاق افتاده، برداشتهای مختلفی وجود دارد و هر فردی حقیقتی را برداشت میکند که در چارچوب عقل سلیم باشد. تمام تاریخ ما، تاریخ جنگ است. بهطور مثال معتقدم لشکرکشی داریوش به یونان اشتباه و به دلیل تحریکات بازرگانانی بود که به آسیای میانه رفتوآمد داشتند. این جنگ، جامعه ایرانی را رو به فساد برد و پس از آن بود که ترورها آغاز و در نهایت منجر به لشکرکشی اسکندر به ایران شد. مثال دیگر مربوط به شاه اسماعیل و جنگ چالدران است که از واقعیتهای تلخ تاریخی در ایران بهشمار میرود اما روایتکنندگان آن را بهگونهای دیگر ارایه دادهاند.
وی در ادامه افزود: تاریخ همواره در چارچوب قدرت، مظلوم واقع شده زیرا بازیچه هدفهای سیاسی بوده و قدرت آن را به هر سو که خواسته کشانده است. تاریخ همواره نرمترین ابزار در دست قدرت است تا با هویتسازی نادرست به آنچه میخواهد دست پیدا کند. متاسفانه آنچه در مدارس بهعنوان تاریخ تدریس میشود چون پر از مسایل نادرست و اشتباهات واضحی است که بیتوجهی به آنها باعث شده تا فرزندان ایرانی آگاهی درستی از وضعیت و گذشته تاریخ ایران نداشته باشند. تاریخ، اصلیترین پایه هویت هر ملت و از هر زبانی پایه آن محکمتر است. هنگامی که مطالعه و شناخت تاریخ دچار رخوت شود، خیانت بزرگی در حق جامعه اتفاق میافتد.
بیگدلی با بیان پشنهادی برای بهبود این وضعیت در حوزه سینمای تاریخی در ایران اظهار کرد: راهکارم این است که صدا و سیما بهویژه تلویزیون، شورایی از افراد متخصص، بدون وابستگی به مراکز یا سازمانی تشکیل دهد اما متاسفانه تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است. این افراد که باید تحصیلکرده رشته تاریخ باشند، بر متنهایی که بر اساس آنها قرار است فیلمنامه تاریخی نوشته شوند، نظارت خواهند کرد. اینکه دلیل تشکیل نشدن چنین شورایی چیست، جای تامل دارد. متاسفانه تلویزیون بهعنوان رسانه ملی، وظیفه اصلی خود را انجام نمیدهد و بهجای آگاه کردن مردم آنها را گمراه میکند. نگاه سیاسی به تاریخ ما را دچار فقر تاریخنگاری و تاریخنگری کرده است.
این پژوهشگر تاریخ به مشکل دیگری که در حوزه تاریخ وجود دارد، اشاره کرد و گفت: مشکل دیگری که در حوزه تاریخ با آن روبهرو هستیم سازمان تدوین کتب درسی در وزارت آموزشوپروش بهشمار میرود که تاثیر بسیار مخربی بر شناساندن تاریخ ایران به دانشآموزان و آیندگان ایفا کرده است. در دورهای مامور تدوین کتابهای تاریخ مدارس بودم اما پس از آنکه متنها را تحویل دادم، شخصی که متخصص امور تاریخ نبود آن را غیرقابل قبول دانست و به این ترتیب شکل و شمایل کتابها تغییر کرد و با رویکردی که افراد دیگری میخواستند، تدوین شدند.
دکتر علی بیگدلی، متولد 1322، استاد دانشگاه شهید بهشتی، تاریخدان و کارشناس مسایل بینالمللی است و کتابهایی چون «ترورهای سیاسی در تاریخ معاصر ایران»، «سیاست خارجی رضاشاه»، «امارات خلیج فارس و مساله نفت»، «تاریخ اروپا در قرون وسطی»، «تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق» و «تاریخ یونان و روم» را تحریر کرده است.
نظر شما