به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دومین کنفرانس بین‌المللی فسلفه دین معاصر صبح امروز ( 23 دی‌ماه) با سخنرانی حمیدرضا آیت‌اللهی، رییس پیشین پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پروفسور استیون کتز ـ پژوهشگر فلسفه و عرفان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ـ آغاز شد. 

رییس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی گفت: فیلسوفان دین می‌کوشند تا مسایل فلسفی که درباره گزاره‌های بنیادین دینی مطرح شده است را تحلیل کنند و با تبیین آن موضوع صدق و کذب آن را وارسی کنند، اما تجزیه و تحلیل گزاره های دینی همواره بر اساس پیش فرض‌هایی است که در آن بستر پرسش‌ها بر می‌خیزند. با وجود تنوع مسایل فلسفه دین، اما اغلب آن‌ها از تبیین نامناسب و برخی پیش فرض‌ها رنج می‌برند.

وی ادامه داد: این پیش فرض‌ها به جای پاسخ به پرسش اصلی ابتدا باید نحوه تلقی از هر پیش فرض را روشن کنند تا بتوان درباره آن گزاره اظهار نظر کرد.

آیت‌اللهی با بیان این‌که مهم‌ترین پیش فرض اغلب مسایل فلسفه دین موضوع «نحوه فاعلیت الهی در جهان» است، افزود: به نظر می‌رسد بسیاری از پرسش و جواب‌ها به مسایل فلسفه دین باید ابتدا تحلیل مناسبی از فاعلیت الهی ارایه کنند تا بر اساس آن بتوان بر مقام ارزیابی عقلانی به درستی یا نادرستی گزاره‌ای رسید.

عضو پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برخی نگاه‌های متفاوت به فاعلیت الهی را تشریح کرد و گفت: نگاه‌های متفاوت فاعلیت الهی و برداشت‌های سطحی از گزاره‌های دینی نحوه طرح پرسش‌ها و پاسخ‌ها را عوض خواهد کرد. به عنوان نمونه در برخی موارد دفاع از خداباوری به شکل رویکردهای سطحی نمود می‌یابد که بیشتر باعث فاصله خواهد شد. بنابراین ضرورت دارد قبل از هر اقدامی تبیین‌های مفهومی درستی از موضوعات ارایه شود.

به گفته آیت‌اللهی، مقاله وی درصدد است تا مهم‌ترین پیش فرض‌های مسایل دینی را تعریف و تصور درستی از فاعلیت الهی را ارایه کند تا بتوانیم به مفهوم درستی از این وضعیت دست یابیم.

وی تصریح کرد: معتقدم تلقی غلط از فاعلیت الهی مهمترین مساله در فلسفه دین است.

این استاد دانشگاه درهمین باره اضافه کرد: مثلاً این پیش فرض که نیاز عالم به عالِم باشعور تلقی انسان از خدا را به عنوان یک ساعت‌ساز لاهوتی نشان می‌دهد باعث می‌شود که برداشت فاعلی از خداوند مورد توجه قرار نگیرد.

وی یادآور شد: همچنین در برداشت دیگری دفاع‌هایی از برهان نظم که در آن از حساب احتمالات و وجود اتفاقات بر اساس تصادف نام برده می‌شود و این تلقی را به وجود می‌آورد که خداوند نظام‌ها را مستقلاً ایجاد کرده است باعث می‌شود که چالش‌های تکاملی تضعیف شوند.

به گفته آیت‌اللهی، تلقی‌های مردم عادی از رحمت‌های خاص خداوند که در معجزات الهی نمود می‌یابد باعث می‌شود نگاه به فاعلیت خداوند فقط در حد فاعلیت‌های خاص نگه داشته شود، ضمن این‌که همین موضع در مورد عدم استجابت دعاها باعث می‌شود از اساس در وجود خداوند تردید به وجود بیاید یا باعث دلخوری باطنی افراد می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین برداشت دیگری از خداوند وجود دارد که در میان مسیحیان رواج یافته که آن هم نام بردن از خداوند به عنوان پدر آسمانی و مهربانی است که برای آن‌ها بهترین را پیش بینی می‌کند، اما باز هم این نظریه با وجود بلاهای طبیعی که بر سر انسان‌ها می‌آورد زیر سوال می‌رود، بنابراین ضرورت دارد که ابتدا نحوه فاعلیت الهی را تبیین کرد و سپس به بیان نظریات و پیش فرض ها پرداخت.

وی در پایان سخنانش گفت: مجموعه موارد عنوان شده ناظر به آن است که بیشترین تلاش بر ارایه تصویری درست از فاعلیت الهی انجام گیرد که این تلاش در ارایه تصویر حقیقی با بیان این نکات عملی خواهد شد.

وی افزود: این نکات عبارتند از وابستگی وجود بشر به خدا و اراده و علم الهی که باید توضیح داده شود. همچنین باید جایگاه خداوند در تداوم هر لحظه عالم و برای تصمیم‌گیری برای هر یک از اجزا توضیح و رحمت خداوند به درستی نشان داده شود، تمامی تغییرات عالم را به گونه‌ای نسبت دهند که ثبات ذات خداوند مورد خدشه وارد نشود و همچنین قابلیت ارتباط مداوم انسان‌ها را با خداوند به تصویر بکشند، به نظر می‌رسد یکی از محورهای فعالیت فکری در دین باید این تحلیل‌ها باشد.


در ابتدای این مراسم استیون کتز با ارایه مقاله خود تحت عنوان «تحلیلی بر تجربه‌های عرفانی» گفت: سوالی که در این موضوع مطرح می‌شود آن است که چه عواملی موجب می‌شود که عرفا در ادیان مختلف هنگام شهود امر قدسی تشابهات بیشماری را از فرايند این شهود به نمایش بگذارند اما هنگام گزارش کردن محتوای شهود خود تباینات عظیمی را نشان می‌دهند.
 
وی ادامه داد: به عبارت دیگر بر اساس مطالعات تطبیقی بیشماری که انجام شده است، مطمئن هستیم که تجربه‌های عرفانی در بسیاری از ساحات و در عرصه موجودات جهان است اما عجیب به نظر می‌رسد که برای مثال چرا یک بودایی هنگامی که یک امر قدسی را شهود می‌کند به هنگام گزارش این امر قدسی هیچگاه از مسیح یا نماد‌های مسیحیت سخنی در گزار‌ های خود به میان نمی‌آورد.
 
کتز عنوان کرد: به نظر من برای توضیح این امر باید اذعان داشت که مساله تجربه عرفانی در یک منظومه وسیع معرفتی قابل بررسی است بدین معنی که شهود امر قدسی است و گزارش این شهود ارتباط وسیعی با بستر معرفتی دارد. 

دومین کنفرانس فلسفه دین معاصر از صبح امروز در در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی آغاز شده و تا عصر فردا 24 دی‌ماه ادامه خواهد داشت.