به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سریال‌ها و فیلم‌های تاریخی پرطرفدار هستند. به همین دلیل برنامه‌سازان تلاش می‌کنند تا با استفاده از جذابیت‌های تاریخی روایت‌هایی را به مخاطبان ارایه دهند. امروزه به‌دلیل گسترش ارتباطات جهانی و استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای، مخاطبان به‌طور مستقیم از برنامه‌های دیگر شبکه‌ها بهره می‌برند. برنامه‌های ماهواره همیشه از مسایل پرحاشیه به‌شمار می‌روند با این حال همچنان مخاطبان خود را دارند. «حریم سلطان» از سریال‌های ترکی است که در ایران مخاطبان بسیاری داشته و داستان آن بر پایه زندگی سلطان سلیمان قانونی، مشهورترین سلطان عثمانی و همسرش خرم سلطان است. با این حال این سریال با اعتراض‌های گسترده‌ای درباره تضاد با منابع تاریخی همراه بوده است. این گزارش دیدگاه کارشناس تاریخ عثمانی درباره منابع تاریخی این سریال را واکاوی می‌کند.
مهدی عبادی، پژوهشگر و مدرس تاریخ عثمانی درباره سریال‌های تاریخی که ترکیه ساخته و پخش می‌کند، اظهار کرد: به طور کلی، نویسندگان سریال‌های تاریخی، بیشتر فیلمنامه‌نویس و داستان‌نویس هستند تا تاریخ‌نویس و تاریخ‌پژوه و معیارهای آن‌ها برای کارشان، نه‌تنها کاملا کاری متفاوت از تاریخ به معنای علمی آن است بلکه اهداف متفاوتی نیز دنبال می‌کنند که به هیچ وجه این نوع اهداف نمی‌تواند مورد تایید و تاکید تاریخ‌پژوهان قرار گیرد.
این پژوهشگر تاریخ عثمانی افزود: اگر در گذشته نزدیک برای جلب نظر مردم به تاریخ یک دوره، از رمان تاریخی استفاده می‌شد، امروزه ساختن فیلم‌های تاریخی بیشتر رواج پیدا کرده که شاید از نظر محتوا و اهداف شباهت‌های بسیاری میان آن‌ها وجود دارد اما در عین حال استفاده از تکنیک‌ها، جذابیت‌ها و تصویرسازی‌های بصری امتیاز خاص فیلم‌های تاریخی نسبت به رمان‌های تاریخی هستند.
وی در پاسخ به سوال برآیند تاریخ‌نگاری عثمانی و ایران در تولید فیلم‌ها یا سریال‌های تاریخی مانند حریم سلطان به چه صورت است؟، گفت: آن‌چه لازمه تحقیق تاریخی است استفاده از منابع یا به عبارت درست‌تر، گزارش‌های تاریخی است که از ابزارهای نقد تاریخی بهره گرفته باشند، یعنی در یک تحقیق تاریخی، محقق نباید به هیچ وجه تحت تاثیر نگاه رسمی، درباری و نیز متعصبانه، منابع متقدم یا نگاه ناسیونالیستی و ملی‌گرایانه آثار جدید قرار بگیرد. حال شما چنین وضعیت کاملا سخت‌گیرانه در علم تاریخ را با شیوه نگارش فیلم‌نامه سریال‌های تاریخی مقایسه کنید.
این عضو دایره‌المعارف بزرگ اسلامی افزود: نکته مهم در رمان‌های تاریخی و فیلم‌های تاریخی این است که در آفرینش این نوع آثار، اگر چه در بیشتر موارد از شخصیت‌های تاریخی واقعی استفاده می‌شود اما در انعکاس وقایع تاریخی، آن تعهدی که در تاریخ‌نگاری وجود دارد، به چشم نمی‌خورد. از این رو، چنین آثاری لزوما تاریخ یک دوره نیستند. با کمال تاسف باید گفت خالقان این دسته از آثار، بنا بر اهداف خاصی چون جذب مخاطب و یا اهداف خاص سیاسی، مذهبی، گروهی و مانند آن به راحتی به تاریخ‌سازی یا همان تحریف و جعل تاریخ دست بزنند.
عبادی با اشاره به سریال ترکی «حریم سلطان» گفت: همین مساله موجب شده است به ویژه در فیلم‌های تاریخی از نوع سریال حریم سلطان (که عنوان ترکی آن محتشم یوزئیل یعنی قرن شکوه است) در بیشتر مواقع مسایل بیشتر از آن‌چه در گذشته روی داده، انعکاس یافته است و عملا کاریکاتوری از آن ارایه شود تا جایی که عملا تاریخ عثمانی در دوره سلیمان قانونی به تاریخ تحریف و اغراق شده‌ی حرمسرای دربار تقلیل داده شود. واقعیت آن است که چنین فیلم‌هایی هر چقدر که به‌دلیل جذابیت‌های داستانی و بصری برای مخاطبان عامه جالب باشد، برای متخصصان تاریخ غیرقابل تحمل است. با این‌که تحریف‌های صورت گرفته در تاریخ این دوره در این سریال نه تنها اعتراض جامعه متخصصان تاریخ در ترکیه را در پی داشته، حتی بسیاری از مردم عادی ترکیه نیز به‌دلیل وجهه ضد دینی و مذهبی این سریال آن را تحریم کرده‌اند.
این مدرس دانشگاه با اشاره به مساله هویت‌سازی بیان کرد: با وجود تمامی آسیب‌هایی که فیلم‌های تاریخی دارند و به رغم تمامی انتقادهای جدی که به این نوع فیلم‌ها وارد شده، لازم است به مساله‌ای مهم اشاره کنم و آن این‌که در بیشتر کشورها و برای هویت‌سازی و هویت‌بخشی، بخش‌های خاصی از تاریخ آن کشور برجسته شده و با ساختن چنین فیلم‌هایی مردم را هر چه بیشتر به دیدن آن‌ها ترغیب می‌کنند. شاید ما از معدود کشورهایی باشیم که در بیشتر فیلم‌های تاریخی خود، حتی دوره‌هایی که اهمیت خاصی در تاریخ کشورمان دارند مانند دولت صفوی، بیشتر از آن‌که شکوه و عظمت آن‌ها را نشان دهیم، به نفی شکوه یا به اصطلاح رایج به سیاه‌نمایی آن دوران می‌پردازیم.
این تاریخ‌پژوه در ادامه گفت: عنوان ترکی سریال حریم سلطان، قرن شکوه است و در کنار تمامی اهداف مختلفی که سازندگان آن دارند، بحث القای عظمت و شکوه گذشته ترکیه نیز مدنظر قرار داده‌اند و چه بخواهیم و چه نخواهیم تا حدودی نیز در تحقق این هدف موفق بوده‌اند، این در حالی است که اگر در تاریخ ترکیه صرفا بشود تنها به این دوره، به عنوان دوره شکوه و عظمت تکیه کرد، تاریخ ایران مملو از دوران ارزشمند و تاریخ‌ساز است.
عبادی در پایان سخنانش اظهار کرد: باید این سوال را بپرسیم، که آیا ما با کم اعتبار کردن ادوار تاریخی گذشته در فیلم‌های تاریخی‌مان، مانند دولت صفوی، خواسته یا ناخواسته به برجسته شدن شکوه رقبای منطقه‌ای خود کمک نکرده‌ایم؟ امیدوارم در کنار بررسی و آسیب‌شناسی درباره تاریخ عثمانی به چنین مسایلی نیز پرداخته شود و ما نیز به بازنمایی شکوه و عظمت گذشته تاریخی‌مان بپردازیم.
مهدی عبادی، فارغ‌التحصیل دکتری رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی از دانشگاه تهران، استادیار دانشگاه پیام نور مرکز تهران و عضو هیات علمی گروه آسیای صغیر و بالکان بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است. وی مقاله‌هایی در حوزه تاریخ عثمانی در دوره کلاسیک (تا پایان قرن دهم هجری) دارد و کتابش با عنوان «نقش مدارس در سیاست مذهبی دولت عثمانی(دوره کلاسیک)» به‌زودی منتشر خواهد شد.
چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۲ - ۰۰:۰۰
نظر شما