به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سریال‌ها و فیلم‌های تاریخی یا بر اساس پژوهش‌های بسیار ساخته می‌شوند که معمولا در دسته درام‌های تاریخی جای می‌گیرند یا این‌که مبتنی‌بر پژوهش‌های علمی و آکادمیک نیستند و تنها برای جذب مخاطب ساخته شده و در بستری تاریخی شکل می‌گیرند. سازندگان این‌گونه سریال‌ها که «حریم سلطان» نیز در این دسته قرار دارد، تنها به‌دنبال تامین نیاز سلیقه‌های عوامانه هستند. 

علی کالیراد، پژوهشگر تاریخ اعتقاد دارد، نخستین نکته‌ای که باید درباره مباحث مطرح شده درباره سریال ترکیه‌ای «حریم سلطان» در کشورمان گفت این است که متاسفانه اغلب نقدها به این دسته سریال‌ها، کم‌مایه و آمیخته با هیجان‌زدگی بوده‌اند. در واقع هم هنرمندان و فعالان رسانه‌ای و هم اهل تاریخ ما به شکلی سطحی در این‌باره اظهار نظر کرده‌اند. 

حریم سلطان را باید از زاویه‌های مختلف نقد کرد

وی با اشاره به بخشی از نقدها که از سوی هنرمندان و رسانه‌ها عنوان شده، گفت: نمونه‌ای از این اظهار نظرها را می‌توان در مستندی با عنوان «سرگردون» دید که به‌تازگی در شبکه نمایش خانگی عرضه شده است. آن‌چه در این زمینه بیش از هر موضوع دیگری جالب توجه است فقدان تلاش برای ایجاد گفت‌وگو میان متخصصان و فعالان حوزه‌هایی چون سینما، علوم ارتباطات و تاریخ است. گفت‌وگو، نقد و کارشناسی، با قرار دادن دوربین جلوی برخی افراد معروف و اجازه دادن برای این‌که هر شخصی هر آن‌چه دل تنگش می‌خواهد بگوید، ایجاد نمی‌شود. 

نویسنده کتاب «از جامعه ایرانی تا میهن ترکی» به بحث‌هایی که درباره سریال حریم سلطان رخ داده، اشاره و بیان کرد: فعالان رسانه‌ای ما درباره ایده پشت پرده ساخت سریال «حریم سلطان» می‌گویند اما به اندازه کافی از واکنش‌هایی که در ترکیه تاکنون نسبت به این سریال صورت گرفته اطلاع ندارند. به عنوان نمونه این سریال با انتقاد نخست‌وزیر و حزب حاکم ترکیه روبه‌رو شد و حتی یکی از نمایندگان مجلس ترکیه از تلاش برای توقف پخش سریال مزبور سخن به میان آورد. 

حریم سلطان به بسط قدرت نرم ترکیه کمک کرده است

وی افزود: سریال «حریم سلطان» نه‌تنها برای مخاطبان فارسی‌زبان بلکه برای بیش از بیست کشور (از جمهوری چک تا قزاقستان) به نمایش درآمد و در هر کشور با واکنش‌های خاصی نیز روبه‌رو شد. برای مثال در پاکستان استقبال از سریال‌های ترکیه‌ای و در راس آن‌ها «حریم سلطان» به تهدیدی علیه صنعت سریال‌سازی داخلی بدل شده است. به هر حال شکی نیست که این سریال، خواسته یا ناخواسته، در مقام ابزاری برای بسط قدرت نرم ترکیه در کشورهای خاورمیانه و بالکان عمل کرده است و از سوی دیگر نیز در سال 2013 از فروش تقریبا یک‌صد و 50 میلیون دلاری سریال‌های ترکیه‌ای به پنجاه کشور دنیا خبر داده شد.

کالیراد درباره ساخت این سریال برپایه تاریخ‌های مکتوب عثمانی اظهار کرد: تاریخدانان ما از تطابق نداشتن سریال «حریم سلطان» با شواهد تاریخی می‌گویند، در حالی‌که آن‌ها باید متوجه این نکته باشند که «حریم سلطان» یک درام تاریخی نیست بلکه گونه‌ای از سریال‌های سرگرم‌کننده و عامه‌پسند موسوم به سوپ‌ـ‌اُپرا (Soap Opera) است. این‌که تقریبا تمامی صحنه‌های سریال در حرمسرا می‌گذارد، تاکید بر روابط عشقی و عاطفی، نوع پوشش زنان و مسایل دیگری مانند آن همگی برآمده از ویژگی‌های مرسوم این‌گونه سریال‌هاست. 

این پژوهشگر تاریخ در پایان سخنانش گفت: تاکید می‌کنم مخرب‌تر و ناراحت‌کننده‌تر از استقبال مخاطب عام ایرانی از چنین سریالی، عدم اهتمام جدی نخبگان ما به نقد و واکاوی پدیده‌های از این دست است. ژست دلسوزانه گرفتن و یکدیگر را به کم‌کاری و غفلت متهم کردن چندان سخت نیست در حالی‌که مساله مهم‌تر مسوولیت‌پذیری حقیقی در قبال ارزش‌ها، فرهنگ و هویت ملت ایران است.

علی کالیراد، دکترای تاریخ و پژوهشگر تاریخ معاصر خاورمیانه و مولف کتاب «از جامعه ایرانی تا میهن ترکی (زندگی‌نامه فکری و سیاسی احمد آقایف)» است.