به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «نشست نقد و تحلیل نظریه گفتاری بودن زبان قرآن» صبح امروز(یکشنبه) با حضور دکتر مجید معارف، دکتر جعفر نکونام و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید‌محمدعلی ایازی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر جعفر نکونام نظریه خود مبنی بر گفتاری بودن زبان قرآن را مطرح کرد و گفت: آیات قرآن به زبان روشن و فصیح نازل شده‌اند که این اثباتی بر مدعای خطابه بودن قرآن است.

نویسنده کتاب «درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن» درباره لوازم و نتایج نظریه خطابه‌ای بودن قرآن عنوان کرد: وجود اشتراک لفظی در قرآن، اعجاز در قرآن و تطور معنایی در قرآن و نبودن الفاظ غریب در قرآن، استعمالات خاص در قرآن، حقیقت شرعیه در قرآن و اعجاز علمی در قرآن، از جمله لوازم و نتایج اثبات نظریه خطابه‌ای بودن قرآن است.

این استاد دانشگاه درباره ایرادات این نظریه نیز اظهار کرد: جاودانه نبودن قرآن، جهانی نبودن قرآن، سطحی بودن قرآن، راه یافتن باطل در قرآن و جامعیت نداشتن قرآن، از جمله ایراداتی هستند که می‌توان به این نظریه وارد کرد.

منکر گفتاری بودن قرآن نیستیم
در ادامه نشست حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدمحمد‌علی ایازی در پاسخ به نظریه مطرح شده، گفت: ما منکر گفتاری بودن زبان قرآن نیستیم، بلکه نوع تلقی ما از گفتاری بودن متفاوت است، گفتاری بودن زبان قرآن به این معنا که مخاطب خاص دارد. اگر می‌گوییم قرآن گفتاری است، به این معنا نیست که خداوند تنها مخاطبانی خاص دارد و همیشه این مخاطبان را در نظر می‌گیرد و امروزه پیام قرآن برای ما قابل درک نیست و مخاطب امروز نمی‌تواند مخاطب قرآن باشد.

وی افزود: گفتاری بودن به این معنا که مخاطب قرآن باید تنها اهل مکه و مدینه باشد نیست، بلکه این نظر قابل مناقشه است. حتی اگر قایل به نظریه نوشتاری بودن قرآن هم باشیم و بپذیریم که قرآن نوشتاری است، باید در نظر بگیریم که این نظریه شرایط خاصی هم دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که گفتاری بودن قرآن به این معنا نیست که دیگران مخاطب قرآن نیستند و نمی‌توانند معنای آن را درک کنند، اظهار کرد: در اغلب آیات قرآن مفاهیم کلی بیان شده است و این مفاهیم کلی بیشتر به موضوعات اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی اختصاص دارند که در قالب مخاطب خاص بیان شده‌اند اما برای همه افراد و جوامع در هر زمانی مورد استفاده هستند.

دکتر ایازی گفت: مفاهیم بیان شده در قرآن ممکن است مصداق معین داشته باشند، اما این مساله به این معنا نیست که این مصداق معین امروزه کاربردی ندارد، مخاطب قرآن در طول شرایط و زمان و درک، فهم و مسایل او تغییر کرده است. به همین دلیل مطالبی که قرآن بیان می‌کند تنها منحصر و محدود به گروه خاصی نیست.

قرآن محدود به مفاهیم خاص نیست
نویسنده مقاله «داستان‌های شگفت‌انگیز قرآن» عنوان کرد: لازمه محدود بودن قرآن این است که قرآن را محدود به مفاهیمی خاص بدانیم، یعنی مفاهیم قرآن امروزه قابل تفسیر و کشف کردن نیستند اما وقتی قرآن مخاطبان خود را به تفکر و تعقل تشویق می‌کند، به این معنا است که این کتاب دارای لایه‌های فکری است.

دکتر ایازی اظهار کرد: وقتی گفته می‌شود قرآن مخاطب خاص دارد، یعنی نظریه تفسیر قرآن به قرآن رد می‌شود، اما لازمه این ادعا این است که بگوییم این متن یکپارچه نیست که در مورد قران صحیح نیست.

 نویسنده کتاب «روش قرآن در بیان ملاکات و علل احکام» یادآور شد: زمانی ممکن است برای مخاطب خاص صحبت کنیم، اما این سخنان برای همه پخش می‌شود. بنابراین باید به گونه‌ای سخن گفت که هر شنونده‌ای منظور ما را دریابد. پیامبر(ص) می‌دانستند که مخاطب قرآن محدود به همان عصر و زمان نیست و در زمان‌های دیگر هم قابل استفاده است.

نویسنده کتاب «نقد و بررسی ادله فقهی الزام حکومتی حجاب» عنوان کرد: در ادبیات گذشته ما اصل بر گفتار بوده است و با توجه به دلایل مختلف فرهنگی هر زمان، زبان آن دوره شکل محاوره دارد. متن قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست و قرآن در زمان نزول به زبان محاوره آن زمان سخن گفته است که البته این نوع کلام در همه زمان‌ها قابل فهم و استفاده است.

زبان گفتار با نوشتار متفاوت است

در ادامه نشست دکتر مجید معارف، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران، در نقد نظریه گفتاری بودن زبان قرآن اظهار کرد: درباره گفتاری یا نوشتاری بودن زبان قرآن سه نکته قابل توجه مطرح می‌شوند. نخست این‌که زبان گفتاری با زبان نوشتاری متفاوت است و این تفاوت هم در میان عامه و هم در میان دانشمندان مشاهده می‌شود. به عنوان نمونه، سخنرانی‌های استاد شهید مطهری و دکتر شریعتی که بعدها به زبان نوشتار مبدل شدند هم با مکتوباتی که این دو استاد به قلم خود نگاشته‌اند، متفاوت است. به همین دلیل است که باید زبان گفتار و نوشتار را از یکدیگر تفکیک کرد.

خاستگاه زبان گفتاری قرآن را پیدا کنیم
نویسنده کتاب «تاریخ حدیث شیعه» درباره دومین نکته مربوط به گفتاری یا نوشتاری بودن قرآن اظهار کرد: اگر درباره متنی مانند قرآن قایل به زبان گفتاری باشیم، باید خاستگاه این زبان گفتاری را پیدا کنیم. این ادعا از دو پایگاه برمی‌خیزد؛ نخست ادعای عرفی بودن قرآن و دوم تاریخ‌مند بودن قرآن. این دو عنصر خاستگاه‌های ادعای گفتاری و خطابی بودن زبان قرآن هستند.

عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران درباره سومین نکته عنوان کرد: در بحث گفتاری و نوشتاری بودن قرآن مقایسه‌ای بین شکل‌گیری قرآن به عنوان متنی که به اعتقاد ما مسلمانان خالی از تحریف است، برمی‌خوریم. گفتاری بودن زبان قرآن، تصویری از واقعیت کتاب‌های موجود را ارایه می‌دهد که باید آن را به دقت مقایسه و با یکدیگر تطبیق داد.

دکتر معارف با بیان این‌که خودش ادله نوشتاری بودن قرآن را به گفتاری بودن آن ترجیح می‌دهم، اظهار کرد: قرآن مخاطب عام دارد که در دل این مخاطب عام هم گاهی گزینش می‌شود اما گاهی در کنار این مخاطب عام به صورت گزینش عده‌ای به عنوان «اولوالالباب» نام برده می‌شوند که بیانگر شأن و منزلت این گروه است و این نام‌گذاری‌ها نشان از سیر پیشرفت عقل بشریت دارد.

وی اظهار کرد: اگر به عرفی بودن زبان قرآن معتقد باشیم، عده‌ای از علوم قرآنی مانند اعجاز قرآن را زیر سوال خواهیم برد. در تمام این علم می‌توان بحث‌های مفصلی را ارایه داد، به شرطی که موضوع بحث خود را معیین کنیم. من برای بیان عمق کلام قرآن به بیان امیرالمونین(ع) استناد می‌کنم که می‌فرمایند:«القرآن ظاهر انیق و باطنه عمیق».

در ادامه این نشست، دکتر جعفر نکونام در دفاع از نظریه گفتاری بودن زبان قرآن اظهار کرد: من نظریه گفتاری بودن زبان قرآن را در دفاع از قرآن ارایه کرده‌ام. قرآن زبان خطابه‌ای دارد و برای هر عصری قابل استفاده است که پنجره این فهم در هر زمان، مطابقت دادن با مباحث و کلام روز است./