به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، جشن‌ها و اعیاد هر قومی نشان از سابقه فرهنگی و تمدنی آن قوم دارد، چراکه در طول زمان و رویارویی با فرهنگ‌های مختلف، هویت خود را از دست نداده و به حیات خود ادامه داده‌اند. جشن نوروز ایرانیان یکی از این اعیاد است که از دیرباز و از کهن‌ترین ایام حیات این سرزمین به ما به ارث رسیده است. ورود اسلام به ایران، هجوم اقوام ازبک و ترک به این سرزمین در ادوار مختلف تاریخی و سرانجام تهاجم وحشیانه مغول نیز نه تنها این رسم دیرین را از پای نیاورد بلکه مورد اقبال این اقوام قرار گرفت.
از نظر ریشه تاریخی، این اعیاد و جشن‌ها غالبا بقایای اعیاد کشاورزان و روستاییان بود که برخی از آن‌ها به‌وسیله اساطیر با مراسم مذهبی مربوط شده و از این جهت اهمیت خاصی پیدا کرد. برای مثال در جشن فروردگان، خوردنی و نوشیدنی نثار درگذشتگان می‌شد. جشن نوروز همچنین زندگی چوپانی و شبانی را به یاد می‌آورد که تمام ماه فروردین به 6 نوبت پنج روزه تقسیم می‌شد و مراسم هر نوبت به دسته و طبقه‌ای خاص اختصاص داشت.
مورخان از پیدایش نوروز می‌گویند
درباره منشاء و تاریخ پیدایش نوروز اظهارنظرهای مختلفی وجود دارد. محمدبن جریر طبری، مولف «تاریخ الامم والرسل والملوک» نوروز را سرآغاز دادگری جمشید می‌داند و می‌نویسد: «جمشید علما را فرمود که آن روز که من بنشستم به مظالم، شما نزد من باشید تا هر چه در او داد و عدل باشد بنمایید، تا من آن کنم. و آن روز که به مظالم [مجلسی که به شکایت مردم در باب ظلم‌هایی که بدانان شده، رسیدگی می شده] نشست، روز هرمز بود از ماه فروردین، پس آن روز رسم کردند.»
ابوریحان بیرونی، نیز پرواز کردن جمشید را آغاز جشن نوروز می‌داند: «چون جمشید برای خود گردونه بساخت، در این روز بر آن سوار شد، و جن و شیاطین او را در هوا حمل کردند و به یک روز از کوه دماوند به بابل آمد و مردم برای دیدن این امر به شگفت شدند پس این روز را عید گرفته و برای یادبود آن روز تاب می‌نشینند و تاب می‌خورند.» ابوریحان با آن‌که جشن را به جمشید منسوب می‌کند، یادآور می‌شود که آن روز را که روز تازه‌ای بود جمشید عید گرفت؛ اگر چه پیش از آن هم نوروز، بزرگ و معظم بود.
به عقیده گردیزی، مولف زین‌الاخبار، جمشید جشن نوروز را به شکرانه این‌که خداوند گرما و سرما و بیماری و مرگ را از مردمان گرفت و 300 سال بر این منوال بود، برگزار کرد و در این روز بود که جمشید بر گوساله‌ای نشست و به سوی و جنگ دیوان و سیاهان رفت، همه را شکست داد.
در هر حال هیچ تردیدی نیست که نوروز در آغاز سال قرار داشته و ریشه عمیق فرهنگی و تاریخی دارد. با شروع نخستین روز بهار، جشن سال نو ایرانی آغاز می‌شود و این جشن که سالیانه چندین روز به‌طول می‌انجامد، دارای آداب و رسومی ویژه‌ای است که در هر نقطه از ایران رنگ و بوی خاص خود را دارد.
از خانه‌تکانی تا سیزده‌بدر
برخی از این مراسم و آیین‌ها، همچون خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری، آتش‌افروزی، بلاگردانی، کوزه شکستن، اسفند دودکردن، آب‌قلیا و دباغ‌خانه، به صحرا رفتن، تخم‌مرغ شکنی، شال‌اندازی، بخت‌گشایی، فال‌گیری، آش مراد و قاشق‌زنی و حاجی فیروز به پیشواز نوروز می‌روند. البته این مراسم در تمام مناطق رواج نداشته است و اوضاع و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی و قومی نقش تعیین‌کننده‌ای در برگزاری این مراسم داشته‌اند. دید و بازدید، چیدن سفره هفت‌سین و طبیعت‌گردی نیز برخی از مهم‌ترین مراسم مشترک ایرانیان در نوروز است.
نوروز و همسایگان ایران
گذشته از ایران، در آسیای صغیر و یونان و در حوزه تمدن ایرانی، جشن‌ها و آیین‌های خاصی در آغاز بهار برگزار می‌شد. بر اساس اسطوره‌های کهن در منطقه لیدی و فری‌ژی، جشنی به هنگام فرارسیدن خورشید به برج حمل و اعتدال بهاری برای بزرگداشت سی‌بل، الهه باروری و مادر خدایان و الهه آتیس برگزار می‌شد که مورخان از برپایی آن در زمان اگوست شاه خبر می‌دهند.
امروز نیز آیین‌های کهن نوروز در بسیاری از کشورهای آسیای میانه با شکوه خاصی برگزار می‌شود. برای مثال در جمهوری آذربایجان، نوروز عید رسمی و ملی است. فرستادن سفره سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها و آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید برخی از مراسم مردم آذربایجان در این ایام است.
نوروز برای مردم تاجیک نیز که روزگاری سرزمینشان بخشی از ایران بزرگ محسوب می‌شده، عید ملی اجدادی است و عید بزرگ نامیده می‌شود. صدرالدین عینی، از بزرگترین نویسندگان تاجیک درباره برگزاری جشن نوروز در تاجیکستان و بخارا می‌نویسد: «به سبب اول بهار، در وقت به حرکت درآمدن تمام رستنی‌ها، راست آمدن این عید، طبیعت انسان به حرکت می‌آید. از این‌جاست که تاجیکان می‌گویند: حمل، همه‌چیز در عمل. در حقیقت این عید به حرکت آمدن کشت‌های غله، دانه و سرشدن (آغاز) کشت و کار و دیگر حاصلات زمینی است که انسان را سیر کرده و سبب بقای حیات او می‌شود.»
در پاکستان نیز خانواده‌ها به هنگام نوروز سفره رنگین نوروزی می‌گسترانند و انواع میوه و شیرینی را بر آن می‌چینند و بزرگترها به کوچکترها عیدی می‌دهند. لدو، گلاب حامن، رس ملایی، کیک برفی، شکرپاره، کریم رول و سوهن حلوا برخی از شیرین‌هایی است که مردم پاکستان به مناسبت عید نوروز تهیه می‌کنند.
استقبال نوروز با دشت‌هایی پر از گل سرخ
در افغانستان، نوروز با شکوه خاصی برگزار می‌شود. در روزهای اول سال، همه دشت‌های بلخ و دیوار و پشت بام‌‌های گِلی آن، پر از گل سرخ می‌شود. از آیین‌های مردم افغانستان در عید نوروز می‌توان به شست‌و شوی فرش‌های خانه و مسابقات بزکِشی، شتر جنگی، شتر سواری و قوچ جنگی اشاره کرد.
در قرقیزستان نیز مردم از نخستین ساعات صبح روز عید از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند و در میدان بزرگ شهر جمع می‌شوند. در این میدان‌ها بازارهای موقتی ایجاد می‌شود که در آن‌ها انواع اجناس، خوراکی، پوشاک و اسباب بازی عرضه می‌شود.
مردم ازبکستان پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 و از بین رفتن نظام سوسیالیستی، 21 مارس هر سال مصادف با اول فروردین ماه را به‌عنوان عید نوروز،جشن می‌گیرند. ازبک‌ها در این روز بعد از پوشیدن لباس‌های سنتی به دیدار بزرگترهای خود می‌روند و به یکدیگر شادباش می‌گویند. برافراشتن پرچم‌های رنگارنگ، آذین‌بندی محلات و غبارروبی از سطح معابر و خیابان‌ها از آداب و رسوم ازبک‌ها در عید نوروز است.
مردم قزاق در سال نو لباس سفید بر تن می‌کنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام در این ایام با زدن شانه‌ها به یکدیگر و همچنین پختن نوروز گوژه یا آَش نوروز از دیگر آیین‌ها و آداب و رسوم قزاق‌ها در سال نو است.
نوروز، یادآور پیروزی جمشید، پادشاه اسطوره‌ای ایران بر دیو خشکسالی و قحطی و آغاز خیر و برکت و شادمانی سرزمین ایران است. جشنی که نویدبخش فرارسیدن روزهایی پرامید و روشن برای فرزندان سرزمین کهن ایران است و پس از گذشت قرن‌های پرتلاطم تاریخ ایران با همان صلابت به ما به ارث رسیده است. به امید این‌که وارثان به‌حقی برای آن باشیم.
سالتان سرشار از امید و شادمانی_
نظر شما