به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «خلیج فارس در منابع اسلامی» شنبه (13 اردیبهشت) با حضور سید صادق سجادی، معاون علمی و مدیر بخش تاریخ دایرهالمعارف بزرگ اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه ابوریحان و محسن جعفری‌مذهب، ایرانشناس و عضو هیات علمی مرکز اسناد و کتابخانه ملی در تالار خلیج فارس نمایشگاه کتاب برگزار شد.
سجادی در این نشست با موضوع خلیج فارس در منابع اسلامی به ایراد سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: خلیج فارس یا به تعبیر منابع کهن اسلامی – عربی که البته غالب پدیدآورندگان آن ایرانی بودند، بحر فارس یا دریای فارس پهنه وسیعی از خلیج فارس کنونی و سراسر دریای عمان و حتی قسمتی از اقیانوس هند را دربرمی‌گرفت. مولفان«صورةالارض» و «المسالک و الممالک» و همچنین جغرافیدانان متاخرتر مانند ادریسی و مقدسی جملگی مرادشان از بحر فارس، سراسر خلیج فارس کنونی و دریایی است که به غلط عمان نامیده می‌شود. چراکه در هیچ یک از منابع صدر اسلام به دریایی با عنوان بحر عمان برنمی‌خوریم و در واقع سراسر این منطقه تحت عنوان بحرفارس در منابع یاد شده است.
ادعاهای اعراب درباره خلیج فارس، بی‌پایه و اساس است
سرویراستار «تاریخ جامع ایران» افزود: در آثار تاریخی نیز همین مساله صدق می‌کند. یعنی تمام مورخان برجسته آن دوران، نام این منطقه را در آثارشان بحرفارس ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان و جغرافیدانان حدود دریای فارس را به دریای عرب یا سرخ و برخی دیگر به حدود اقیانوس هند رسانده‌اند. در آثار تاریخی نیز وقتی از رویدادها و حوادث این منطقه بحث می‌شود، با همین نگاه و مرزبندی به این منطقه می‌نگرند. بنابراین عنوان دریای عمان متاخر و غیرتاریخی است. همچنین بحث از خلیج فارس در واقع همان دریای فارس بوده است. در همین راستا مقدسی در کتاب خود درباره خلیج فارس چنین می‌نویسد که قسمتی از دریای فارس، خلیجی با این اوصاف و کیفیت وجود دارد.
وی با اشاره به ادعاهای اعراب درباره خلیج فارس اظهار کرد: این‌گونه ادعاها به کلی بی‌پایه و اساس است. چراکه در کهن‌ترین منابع و نقشه‌های موجود در جهان، نام این منطقه دریای فارس است اما درباره حدود آن اندکی اختلاف‌نظر وجود دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه ابوریحان در ادامه به دلایل تدوین «دانشنامه خلیج فارس» پرداخت و گفت: دلایل متعددی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی را واداشت تا دانشنامه‌ای زیر عنوان «دانشنامه خلیج فارس» پیش‌بینی کند و دست به تهیه و تدوین آن بزند. یکی از این دلایل، دعوی‌های بی‌پایه‌ای بود که کشورهای سواحل جنوبی خلیج فارس مطرح کردند و برخی از قدرت‌های بیگانه نیز به آن دامن زدند.
سجادی ادامه داد: دلیل دیگر افزایش سطح آگاهی و اطلاع عمومی از سرزمین تاریخی ایران بود. متاسفانه اطلاع ایرانیان از قلمرو تاریخی کشورشان ضعیف است و به همین دلیل یکی از مهم‌ترین اهداف تالیف این دانشنامه نیز افزایش آگاهی ایرانیان است. در حقیقت هدف اصلی ما اثبات و تثبیت حقانیت تاریخی ایران و قوت و قدرتی است که دولت‌ها و مردم ایران طی هزاران سال در منطقه ایجاد کردند، همچنین تثبیت منافع ملی ایران و حذف هرگونه ادعای غیرعلمی و بی‌پایه.
وی سپس توضیحاتی را درباره این دانشنامه ارایه و عنوان کرد: این دانشنامه در 6 جلد و با دو هزار مدخل پیش‌بینی شده که البته قسمت عمده‌ای از مدخل‌های خلیج فارس تهیه شده است و امیدواریم ظرف شش یا هفت سال آینده منتشر شود. مخاطب «دانشنامه خلیج فارس» هم خوانندگان عادی و طالب اطلاعات کلی هستند و هم اهل تحقیق، چراکه در تدوین آن از تمام منابع و مراجع علمی و معتبر و مستند استفاده شده است. از دیگر برنامه‌های ما این است که این دانشنامه را به صورت دیجیتال درآوریم تا همگان به راحتی به آن دسترسی داشته باشند.
افسانه‌سرایی بوموف!
محسن جعفری مذهب، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز در این نشست با موضوع ضرورت آگاهی از آوانویسی متفاوت اروپایی برای حفظ نام‌های ایرانی در خلیج فارس به سخنرانی پرداخت و گفت: دانشنامه‌ها در استفاده از منابعی که برای نوشتن مقالات خود از آن‌ها استفاده می‌کنند باید کمال دقت را به خرج دهند، به این دلیل که منابع و نقشه‌هایی را که معمولا اروپاییان تهیه می‌کردند، زبان خاصی داشت و آواهای خاصی را در آن به کار می‌بردند. اگر قرار باشد بدون توجه به این موارد دست به تهیه دانشنامه و پژوهش‌های علمی بزنیم، نتیجه تحقیقات ما معتبر نخواهد بود.
وی ادامه داد: همین بی‌توجهی در نام‌های جزایر خلیج فارس نیز به چشم می‌خورد. کارستن نیبور، سیاح اروپایی نقشه‌ای از خلیج فارس تهیه کرد. در این نقشه نام جزیره ابوموسی با حروف لاتین به گونه‌ای نوشته شده است که به فارسی بوموف خوانده می‌شود. از همین جا نویسندگان ما شروع به افسانه‌سرایی و داستان‌نویسی کردند و هریک به‌گونه‌ای این نام بی‌معنا را معنا بخشیدند. یکی از این نویسندگان می‌نویسد: در زمان بازدید نیبور از جزیره ابوموسی نام این جزیره بوموسی بوده که به دلیل اشتباه تلفظی بوموسی را بوموف ضبط و در نقشه خود به‌کار برده است.
جعفری‌مذهب به یکی دیگر از این نویسندگان اشاره و اظهار کرد: این نویسنده معتقد است نام این جزیره در اسناد تاریخی بوموف بوده است و بوم به معنای آب و بوموسو و گپ سبزو نیز نامیده می‌شده است. می‌بینیم که محققان ما بدون توجه به آوانویسی اروپاییان چگونه یک مطلب را به اشتباه منتقل می‌کنند.
این ایرانشناس در ادامه به تصحیح این اشتباه پرداخت و گفت: حرف «اس» در زبان‌های اروپایی همیشه به این صورت نوشته نمی‌شده است. این حرف در متون قرن 17 و 18 میلادی هنگامی‌که در وسط قرار می‌گرفت به‌صورت حرف «اف» نوشته می‌شد و به همین دلیل بوموسی نیز بوموف خوانده شد.
وی در پایان سخنانش یادآور شد: در زبان اروپایی نیز بین حروف دیگر نیز این اختلافات وجود دارد و بنابراین در بررسی منابع و نقشه‌های اروپایی باید همواره به این آوانویسی‌ها توجه کرد. ضرورت آگاهی از آوانویسی یعنی این‌که این آوا چگونه نوشته شده و چگونه خوانده می‌شود.
نشست «خلیج فارس در منابع اسلامی» شنبه (13 اردیبهشت) در تالار خلیج فارس نمایشگاه کتاب برگزار شد.
بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 20 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی(ره) برپاست.
شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ - ۱۸:۴۶
نظر شما