به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) رشتیانی،‌ پژوهشگر حوزه تاریخ قفقاز درباره این استاد برجسته تاریخ گفت: باستانی‌پاریزی جزو فعال‌ترین نویسندگان هم در حوزه جامعه‌ دانشگاهی و هم در خارج از محیط دانشگاه بود. نگارش بیش از 70 کتاب و بیش از یک‌هزار و 100 مقاله نشان‌دهنده تکاپوی بالای علمی وی است. مرحوم باستانی هم در دوره قبل از انقلاب و هم بعد از آن پیوند نزدیکی با حاکمیت نداشت و خریدار کتاب‌های او را نه نهادهای دولتی، که مخاطبانی تشکیل می‌دادند که مشتاقانه پیگیر انتشار آثار وی بودند. 

این پژوهشگر با طرح سوال «نسبت باستانی پاریزی با علم تاریخ چیست؟» سخنان خود را ادامه داد و اظهار کرد: برخلاف تصور موجود باستانی ارتباط و نسبت عمیقی با دانشگاه و جامعه علمی آن نداشت. وی در جامعه دانشگاهی غریبه‌ای نام آشنا بود. در حقیقت جامعه دانشگاهی ارتباط مستحکمی با او برقرار نکرد. غریب بودن باستانی در دو وجه قابل بررسی است؛ وجه اول سلوک شخصی وی است. هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که دوست صمیمی باستانی بوده است. در واقع وی یک چهره جدا و مجزا از دیگر استادان تاریخ بود. 

وی افزود: وجه دوم که اهمیت بیشتری دارد این است که باستانی با جامعه مورخان و دانشگاهی ارتباط نزدیک نداشت. آثار او در بین مورخان غریبه ماند و کمترین خوانندگان آثار او همکاران و دانشجویانش بودند. شاید یکی از دلایل این بود که باستانی خیلی در چارچوب نظام دانشگاهی قرار نمی‌گرفت و علاقه‌ای به تشکیل کلاس و معلمی کردن نداشت. موضوع دیگر این‌که وی اشتیاقی به گرفتن پایان‌نامه از خود نشان نمی‌داد. در طول 50 سال استادی‌تاریخ، تنها 10 پایان‌نامه کارشناسی ارشد و 6 رساله دکتری را راهنمایی کرد. 

کمترین ارجاعات پایان‌نامه‌های تاریخی به آثار باستانی است
رشتیانی با بیان این‌که کمترین ارجاع در مقالات و پایان‌نامه‌های تاریخ به آثار مرحوم باستانی پاریزی است عنوان کرد: این موضوع دلایل متعددی دارد، باستانی به رغم این‌که در دانشگاه رشد پیدا کرد و شیدایی تمام عیار به دانشگاه داشت ‌اما کارنامه او نشان می‌دهد که او هیچ‌چیز از دانشگاه نیاموخت. گواه این مدعا این است که وی «پیغمبر دزدان» را دو سال قبل از ورود به دانشگاه تالیف کرد و اگر این اثر را با آثار متاخر او مقایسه کنیم، تفاوت چندانی در سبک و سیاق او نمی‌بینیم. در حقیقت وی همان شیوه را تا پایان عمر حفظ کرد.

وی ادامه داد: باستانی در هیچ‌ یک از آثارش از اصول و روش تحقیقی که دانشگاهیان ملزم به رعایت آن بودند پیروی نمی‌کرد. البته این به معنای نا آگاهی این استاد بزرگ نیست، چراکه او به شدت با الزامات نظام دانشگاهی آشنا بود. نکته دیگر این‌که او به یک معنا شاگردپروری هم نکرد و ویژگی دیگرش نیز این بود که نه در آثار مکتوب‌ و نه در سخنرانی‌های خود اهل مشاجره و مباحثه علمی نبود.

این تاریخ‌دان اظهار کرد: باستانی را باید پدیدآورنده یک روش خاص دانست. در حقیقت دستاوردهای او را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد؛ نخست آن‌که باستانی یک نگاه جدید به حوادث و رویدادهای تاریخی داشت و عمده آثار او بر محور طبقات بالای جامعه است. دیگر این‌که می‌توان او را به‌وجودآورنده یک سبک منحصر به‌فرد دانست و در این‌باره باید در دانشگاه‌ها چند واحدی را به این سبک ویژه اختصاص داده شود. 

وی در پایان افزود: باستانی در کتاب «خود مشت و مالی» خرق عادت می‌کند و خود را مورد نقد قرار می‌دهد. این کار نادری است که نویسنده‌ای اثر خود را نقد کند اما باستانی این‌کار را کرد. هرچند به‌طور کامل به این امر نپرداخت. با تمام این اوصاف باید یادآور شوم که مرحوم باستانی دارای چند اثر شاخص علمی چون «سیاست و اقتصاد عصر صفوی» و «تلاش آزادی» است. همچنین وی سهم بسیاری در شناساندن تاریخ کرمان و ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی این سرزمین دارد.

باستانی هیچ خبری را دور نمی‌ریخت
محسن جعفری‌مذهب نیز در این نشست گفت: به نظرم در طول تاریخ هیچ شهری در ایران مانند کرمان تنوع و تسامح مذهبی ندارد،‌ در نتیجه مردمان آن برای این‌که زندگی آرامی داشته باشند درگیر بحث و جدل‌های مذهبی نمی‌شوند. بنابراین شاید یکی از دلایل این امر که باستانی اهل مشاجره و مباحثه علمی نبود، همین نکته باشد. 

وی سپس با اشاره به یکی از وجوه شباهت باستانی با ایرج افشار اظهار کرد: شاید باستانی به این اصل معتقد بود که هیچ خبری نیست که ارزش  یک‌بار استفاده کردن را نداشته باشد،چراکه او نیز مانند مرحوم افشار هیچ خبری را دور نمی‌ریخت. البته افشار هر خبری را به سرعت حتی در حد یک یادداشت کوتاه منتشر می‌کرد اما باستانی به راحتی و به سرعت این اخبار را منتشر نمی‌کرد و بعدها در مقالاتش آن‌ها را به کار می‌برد. 

این ایرانشناس ادامه داد: باستانی محصول زمان خود بود و سبک خاص خود را داشت. او برخلاف دیگر نویسندگان هنگامی‌که کتابش به چاپ‌های بعدی می‌رسید، در مقدمه اشتباهات چاپ قبلی را بیان می‌کرد. نکته دیگر این‌که اگر امروز کسی مطالبی را که باستانی در کتاب‌هایش نوشته است بنویسد، در مجلات علمی – پژوهشی چاپ نمی‌شود و شاید به این دلیل باستانی تکرارناپذیر باشد. 

باستانی افراط در خواندن و نوشتن داشت
صالحی نیز در بخشی از این نشست به نقد برخی از سخنان رشتیانی پرداخت و گفت: باستانی تاریخ را با هنر عجین کرد. بهترین مقالات تاریخی که نوشته می‌شود فاقد هنری است که باستانی در تالیفاتش به‌کار می‌برد. وی به‌گونه‌ای قلم می‌زد که هنر، ادبیات و تاریخ را با هم عجین کرده بود و به همین دلیل آثارش مورد اقبال عمومی قرار می‌گرفت. 

وی افزود: هنر باستانی این است که استثناست و کسی نمی‌تواند گام در راهی که او گذاشته بگذارد. باستانی افراط در خواندن و نوشتن داشت و در حقیقت پُرخوان‌ترین و پُرنویس‌ترین مورخ ایرانی بود و دلیل این‌که استاد، پایان‌نامه‌های زیادی را قبول نمی‌کرد هم همین نکته بود. آثار باستانی سرشار از داده‌ها و اطلاعات تاریخی است و این نشان از حضور ذهن و حافظه بسیار قوی اوست. علاوه بر این وی با تواضع و فروتنی بسیار پاسخگوی دانشجویان خود بود و این به معنای حقیقی نشان شاگردپروری استاد دارد. نکته پایانی این‌که باستانی با پرداختن به تاریخ کرمان به نسل جدید نشان داد که برای شناخت تاریخ ایران، باید ابتدا به تاریخ موطن و زادگاه خود بپردازند. 

مراسم یادبود استاد باستانی پاریزی دوشنبه 14 اردیبهشت ماه در سرای اهل قلم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. 

بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 20 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) برپاست.