به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «آرشیو و تاریخ شفاهی» با حضور غلامرضا عزیزی، معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بهناز زرین‌کلکی، مدیر کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات سازمان اسناد و کتابخانه ملی و شفیقه نیک‌نفس، رییس گروه تاریخ سازمان اسناد و کتابخانه ملی، جمعه (19 اردیبهشت) در سرای کتاب و رسانه بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

غلامرضا عزیزی،‌ با بیان این‌که تاریخ شفاهی گونه جدید روش تحقیقی در تاریخ نیست و از تاریخ طولانی برخوردار است، گفت: ما حتی در دوران پارتیان  یا در کتاب شاهنامه فردوسی (درباره تاریخ اشکانیان) و همچنین در تاریخ هرودوت، نشانه‌هایی از تاریخ شفاهی را می‌بینیم.

وی ادامه داد: اما امروز آن‌چه از تاریخ شفاهی برمی‌آید، به قرن بیستم بر می‌گردد که فعالیت‌هایی مبنی بر جمع‌آوری اطلاعات از افرادی که شاهد عینی حوادث بودند مصاحبه‌هایی به عمل می‌آمد و از آن‌ها اطلاعاتی گرفته می‌شد. سوالاتی که درباره دانسته‌ها و چیزهایی که دیده بودند و در واقع، نوعی استفاده از اطلاعات افراد در جای خاص و زمان خاص بود و به این ترتیب تا زمان حاضر تداوم پیدا کرده است و از آن زمان به بعد بود که تاریخ شفاهی به عنوان یکی از روش‌های تاریخ‌نگاری مطرح شده است. 

معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ادامه به محدودیت‌های تاریخ شفاهی اشاره کرد و گفت: بیشتر مورخان به تاریخ شفاهی با دیده تردید می‌نگرند چراکه بزرگترین مشکل در رابطه با تاریخ شفاهی، بحث راست‌آزمایی این روش است که البته در جواب این ایراد،‌ کسانی هستند که در طرفداری از تاریخ شفاهی می‌گویند این ایراد را می‌توان به تمام تاریخ‌نگاری گرفت و این باعث نمی‌شود که این روش را کنار گذاشت و نادیده انگاشت. 

عزیزی افزود: با همه این تفاسیر و محدودیت‌هایی که تاریخ شفاهی با آن رو به روست، در یک دهه اخیر این رشته به عنوان رشته‌ای همه‌گیر شیوع یافته و انواع و اقسام آن در شبکه‌های اینترنتی و در کتابخانه‌ها توسعه یافته است. 

وی با تاکید بر اهمیت تاریخ شفاهی در تاریخ همه کشورها و نقش مهمی که می‌تواند داشته باشد، گفت: تقریبا در تمامی کشورهای دنیا آرشیو ملی یا کتابخانه ملی با انجام تاریخ شفاهی است که قسمت‌های گمشده‌ای را که در اسناد بازتاب پیدا نکرده است کشف و منعکس و خلاهای تاریخ معاصر را پرمی‌کند چر اکه در برخی مواقع، اسناد نمی‌توانند تمام واقعیت‌ها را نشان دهند و اطلاعات ناقصی از حوادث ارائه می‌دهند.

تاریخ شفاهی به عنوان منبعی مهم برای همه کشورها

شفیقه نیک‌نفس، رییس گروه تاریخ سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ادامه این نشست بحث خود را به جایگاه تاریخ شفاهی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی اختصاص داد و با مقدمه‌ای درباره تاریخچه تاریخ شفاهی در ایران گفت: در ایران تاریخ شفاهی محصول انقلاب اسلامی است و با توجه به این‌که گروه‌های مختلفی در ایجاد این انقلاب دخیل بودند، سعی کردند با استفاده از تاریخ شفاهی، جریانات قبل و بعد از انقلاب را با دیدگاه‌های خود ثبت و ضبط کنند و نخستین موسسه‌ای که شروع به این کار کرد، موسسه بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی بود که کار خود را با تمرکز بر دهه 1340 تا وقوع انقلاب اسلامی شروع کرد و بیشتر تمرکزش بر نقش طبقه روحانیت بود. 

وی ادامه داد: بعد از آن سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در جایگاه آرشیو ملی در سال 1371 کار خود را شروع و سعی کرد به عنوان سازمانی مرجع و مادر به سوالات پژوهشگران در زمینه‌های مختلف پاسخ دهد و بنابراین، فعالیت خود را با مصاحبه با اندیشمندان و چهره‌های مختلف شروع و بعد از آن بود که سازمان‌های دیگر،‌ شروع به این فعالیت کردند و در حال حاضر، این رشته گستردگی خارق‌العاده‌ای پیدا کرده است. 

وی  گفت: شاید یکی از دلایل گسترش و توسعه روز افزون تاریخ شفاهی در کشور ما، ماهیت جذاب تاریخ شفاهی و حمایت‌هایی است که برای آن انجام می‌شود. 

وی در ادامه سخنان خود به جایگاه تاریخ شفاهی در خارج از کشور اشاره کرد و گفت: در خارج از ایران نیز این رشته، اعتماد بسیاری در موسسه‌ها و انجمن‌های پژوهشی پیدا کرده است به طوری‌که آرشیو مالی، موزه‌ها و کتابخانه‌های ملی بسیاری از کشورها به آن توجه بیشتری داشته و به این ترتیب، منابع جدیدی را در اختیار مردم و عموم قرار می‌دهند. 

در تاریخ شفاهی نیازمند نرم‌افزارهای پیشرفته‌تری هستیم 

بهناز زرین‌کلکی، مدیر کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در این نشست گفت: زمانی‌که تاریخ شفاهی را کارشناسان مختلف انجام می‌دهند و بعد از آن مصاحبه‌کنندگان ضمایم و اطلاعات جمع‌آوری شده را در اختیار ما قرار می‌دهند، باید این اطلاعات در نظام اطلاع‌رسانی ساماندهی شود تا در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه‌های مختلف قرار گیرد. 

وی با بیا‌ن این‌که در حال حاضر، ساماندهی این اطلاعات را نرم‌افزاری به نام رسا در ایران انجا‌م می‌دهد، گفت: نرم‌افزار رسا در ایران نمی‌تواند به عنوان نرم‌افزاری پیشرفته مورد استفاده قرار بگیرد. این در حالی ‌است که در اغلب کشورهای دنیا، از نرم‌افزارهای پیشرفته‌ای مانند اطلس، هایپر ریسرچ، سیرز، فریم ورک و غیره استفاده می‌شود که اطلاعات را به صورت بسیار پیشرفته در اختیار کاربران قرار می‌دهد اما نرم‌افزار رسا این قابلیت‌ها و امکانات را ندارد. 

وی افزود: اگر ما بخواهیم تاریخ شفاهی را به سمت و سویی ببریم که پیشرفت قابل توجهی در این زمینه داشته باشیم، لازم است که تمام موسسه و نهادهایی که در این زمینه کار می‌کنند، به یک همگرایی ویژه برسند و نرم‌افزار‌هایی تولید شود که منابع ما را به صورت یکپارچه در آورد.-