به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، 27 می برابر با 6 خرداد سالروز درگذشت یکی از مردان مبارز و آزادیخواه جهان است. جواهر لعل نهرو، از رهبران جنبش استقلال هند و کنگره ملی هند بود که رنج و مشقت زیادی را برای آزادی سرزمین خود متحمل شد. جدا از شخصیت برجسته نهرو، اثر معروف وی «نگاهی به تاریخ جهان» نیز از شهرت جهانی برخوردار است و در زمره کتابهای تاریخی تاثیرگذار به‌شمار می‌رود. ایبنا به همین مناسبت به بررسی اثر معروف و برجسته وی «نگاهی به تاریخ جهان»، کتابی که مقام معظم رهبری نیز نگاه ویژه‌ای به آن داشتند، می‌پردازد.
جواهر لعل نهرو که پاندیت (معلم) نیز خوانده می‌شود، یکی از بزرگترین رهبران جنبش استقلال و کنگره ملی هند به شمار می‌رود. او پس از استقلال هند در ۱۵ اوت ۱۹۴۷ (۲۳ مرداد ۱۳۲۶)، به‌عنوان نخستین نخست‌وزیر اين كشور انتخاب شد. تا پیش از استقلال هند، نهرو نزديک به 10 سال از عمرش را (البته به گونه‌ای نامنظم) در زندان‌های استعماری گذراند. او پس از نخست‌وزیری با کمک افراد میهن‌دوستی چون سردار پاتل و دکتر آمبدکار توانست قوانین جدیدی را برای ساختاردهی مجدد به جامعه هند به تصویب برساند که مهم‌ترین آن‌ها، لغو نظام کاست بود. نهرو همراه با احمدسوکارنو، مارشال تیتو و جمال عبدالناصر، از پایه‌گذاران جنبش عدم تعهد به شمار می‌رود.
نهرو در همه مبارزه‌های انتخاباتی به‌عنوان مرد خستگی‌ناپذير شناخته می‌شد. او طی سال‌های دهه ۳۰ به اتهام فعاليت‌های سياسی و مخالفت با تسلط بريتانيا بر هندوستان و دولت كرارا به زندان افتاد. وی همچنين در طول جنگ جهانی دوم به دليل مخالفت در همكاری و كمک هندوستان در جنگ انگلستان عليه قوای محور و به اين بهانه كه هندوستان بلافاصله بعد از جنگ بايد به استقلال خود دست يابد، به زندان افتاد.
بسياری از بهترين و ارزشمندترين يادداشت‌های او در زندان كه می‌توان به اتوبيوگرافی يا شرح حال خود او و همچنين «نگاهی به تاریخ جهان» كه به صورت‌نامه‌هايی برای دخترش نوشته، اشاره كرد. در خاتمه جنگ، نهرو در گفت‌وگوهای مربوط به تقسيم نيم قاره هندوستان و تاسيس دو كشور مستقل هند و پاكستان و همچنين در ۱۹۵۱، به‌عنوان يكی از قدرتمندترين حاميان سازمان ملل در جريان بحران كمره شركت كرد.
مرد مبارز و خستگی ناپذیر هند در ژنوايه ۱۹۴۶ بر اثر حمله قلبی، نيمی از بدنش فلج شد و سرانجام در ۲۷ می ۱۹۶۴ و در سن ۷۵ سالگی درگذشت و به این ترتیب جهان یکی دیگر از آزادیخواهان حقیقی خود را از دست داد.
نامه‌هایی به ایندیرا
نهرو در تابستان سال 1928، زمانی که در زندان به سر می‌برد، یک سلسله نامه برای دخترش، ایندیرای 10 ساله نوشت. نهرو در این نامه‌ها با زبانی ساده و روان داستان آفرینش زمین و پیدا شدن زندگی و تشکیل نخستین قبایل و اجتماعات بشری را نقل کرد. بعدها مجموعه آن نامه‌ها را که 30 نامه کوتاه بود به صورت کتابی منتشر کرد. در سال ۱۹۳۰ نهرو، که بار دیگر به دلیل فعالیت‌های سیاسی به زندان افتاده بود، درصدد برآمد از فرصت پیش آمده برای نوشتن نامه‌های تازه‌ای به دخترش بهره برد.
این نامه‌های تازه در مدتی نزدیک سه سال از اکتبر ۱۹۳۰ تا اوت ۱۹۳۳ در دو دوران مختلف زندان نوشته شد و در آن‌ها یک دوره تاریخ جهان منعکس می‌شد. در اواخر سال ۱۹۳۳ که نهرو زندان خود را به پایان رساند، نامه‌های خود را مروری کرد و آماده چاپ ساخت اما چون به زودی در ۱۲ فوریه ۱۹۳۴ یکبار دیگر زندانی شد، خواهرش ویجایالکشمی پاندیت، مجموعه آن‌ها را تنظیم کرد و با عنوان «نگاهی به تاریخ جهان» در دو جلد به چاپ رساند.
«نگاهی به تاریخ جهان» در سه جلد ترجمه و منتشر شده است. بخش اول شامل ۹۵ نامه از تاریخ باستان آغاز و تا اواخر قرن هجدهم و تا آستانه انقلاب‌های بزرگ آن قرن ادامه یافته است. بخش دوم ۶۰ نامه در خود دارد و تا جنگ اول جهانی را روایت کرده است. بخش سوم هم ۴۲ نامه شامل دنیای پس از جنگ را شامل می‌شود. البته این تقسیم‌بندی از سوی مترجم صورت گرفته و اصل کتاب یک واحد متصل و به هم پیوسته است. ترجمه فارسی این کتاب از روی چاپ چهارم آن که در ژانویه ۱۹۴۹ در لندن انتشار یافت، انجام شد.
«نگاهی به تاریخ جهان»، عامل تفاهم بیشتر ایران و هند
نهرو در سال 1335 ه.ش بعد از دریافت ترجمه کتاب دیگر خود با عنوان «زندگی من» از مرحوم محمود تفضلی، مترجم این کتاب خواست تا اثر تازه‌اش، «نگاهی به تاریخ جهان» را ترجمه کند. نهرو نوشته بود: «خوشوقت خواهم شد که شما کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» مرا نیز ترجمه و منتشر کنید.» سه سال بعد و در سال 1338 ه.ش تفضلی یک نسخه از ترجمه کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» را به سفیر کبیر هند در تهران تحویل داد تا با حفظ مراتب احترام به دفتر نخست وزیری، جایی که جواهر لعل نهرو بر آن تکیه زده بود، بفرستند. نهرو پس از دریافت کتاب برای مترجم کتابش در ایران نوشت:
«آقای محمود تفضلی عزیز
سفیر کبیر ما در تهران یک نسخه از ترجمه فارسی کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» را که شما ترجمه کرده بودید را برایم فرستاده است. از شما سپاسگزارم و آن را تقدیر میکنم. چون زبان فارسی نمی‌دانم، شاید نتوانم درباره این ترجمه قضاوت کنم، اما شنیده‌ام که این کتاب در ایران موقعیت خوبی کسب کرده است و استقبال شایانی از جانب دانشجویان و عموم مردم از آن شده است. امیدوارم این کتاب سبب تفاهم بیشتر میان ایران و هند بشود.
با احساسات صمیمانه. ارادتمند. جواهر لعل نهرو »
«نگاهی به تاریخ جهان» همانطور که سفیر کبیر هند به نهرو گفته بود، در ایران با اقبال خوبی مواجه شد و توانست جایزه بهترین ترجمه سال 1338ه.ش انجمن کتاب ایران را کسب کند.
سرزمین هفتاد و دو ملت، محور اصلی کتاب نهرو
جواهر لعل و نهرو در ابتدای کتاب خود می‌نویسد: «در زندانی بودم که کتابخانه‌ای وجود نداشت و کتاب‌هایی که بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی کتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ کاری گستاخانه و دشوار است. در زندان مقداری کتاب به دستم رسید اما نمی‌توانستم آن‌ها را با خود نگاه دارم. کتاب‌ها می‌آمدند و می‌رفتند. بنابراین خودم را عادت دادم که از کتاب‌هایی که می‌خوانم، یادداشت بردارم. دفترچه‌های یادداشت من که بعد از مدتی تعدادشان خیلی زیاد شده بود در هنگام نوشتن نامه‌ها به کمک من آمدند.»
نهرو ادامه می‌دهد: «در این زمان فقدان کتابهای خوب که بتواند طرف مراجعه قرار گیرد کاملا محسوس بود و به همین جهت بعضی دوران‌‌ها از قلم افتاده و ناگفته مانده‌اند. نامه‌های من شخصی‌‌اند و در آن‌ها بسیاری مسایل خصوصی هست که فقط برای دخترم معنی و مفهوم دارد. نمی‌دانم با آن‌ها چه باید کرد، زیرا بیرون کشیدن آن‌ها کاری نیست که به آسانی امکان‌پذیر باشد. روش برخورد من با حوادث مثل کار یک تاریخ‌نویس نیست. اصولا من ادعای تاریخ‌نویسی ندارم. آنچه در این نامه‌ها هست مخلوط ناموزونی است از نوشته‌های ابتدایی برای جوانان با بحث و گفتگویی از منظر بزرگ‌سالان.»
محور اصلی این کتاب سرزمین هند است. نهرو ابتدا به تاریخ روزگاران دور می‌پردازد و در بستر زمان جلو می‌آید تا به تاریخ معاصر خود می‌رسد. روایت و تحلیل تاریخ از نوعی که نهرو انجام داده است توجه ویژه‌ای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. و برهمین اساس آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی کتاب است.
جواهر لعل نهرو، شخصیتی امین و مطلع
مقام معظم رهبری امسال و در دیدار خود با فرماندهان سپاه پاسداران درباره اهمیت کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» می‌فرمایند: «این کتاب جواهر لعل نهرو -نگاهی به تاریخ جهان- را بخوانید؛ در بخشی که دخالت و نفوذ انگلیس‌ها در هند را بیان می‌کند، تصویر می‌کند، تشریح می‌کند - او آدمی است هم امین، هم مطلع - می‌گوید صنعتی که در هند بود، علمی که در هند بود، از اروپا و انگلیس و غرب کمتر نبود و بیشتر بود. انگلیس‌ها وقتی وارد هند شدند، یکی از برنامه‌هایشان این بود که جلو گسترش صنعت بومی را بگیرند. خب، بعد کار هند به آنجا می‌رسد که ده‌ها میلیون آن وقت‌ها، صدها میلیون در دوره‌های بعد، فقیر و گدا و خیابان‌خواب و گرسنه به معنای واقعی داشته باشد.»
ایران از نگاه جواهر لعل نهرو
جواهر لعل نهرو در بخشی از کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» را به ایران اختصاص داده است و درباره ایران چنین می‌نویسد: «اکنون، به ایران، به سرزمینی که گفته می‌شود روحش به هند آمده و در بنای تاج محل کالبد و جسم متناسبی برای خود یافته است برویم.
هنر ایرانی سنن درخشان و نمایانی دارد. این سنت‌ها در مدت بیش از دوهزار سال بعد از زمان آشوری‌ها تاکنون ادامه یافته است. در ایران در حکومت‌ها، در سلسله‌های پادشاهان و در مذهب تغییراتی روی داده است. سرزمین این کشور زیر تسلط حکمرانان و پادشاهان خودی و بیگانه قرار گرفته، اسلام به آن کشور راه یافته و بسیاری چیزها را منقلب ساخته است و مع‌هذا سنن هنری ایران هم چنان مداومت داشته است. بدیهی است که هنر ایران در طی قرون تغییر و تکامل هم یافته است. گفته می‌شود که این مداومت و استقامت هنر ایرانی با خاک و طبیعت و مناظر ایران بستگی دارد.»
مشعل درخشان هنر و فرهنگ ایران
جواهر لعل نهرو معتقد بود که مشعل هنر و فرهنگ ایران در طی قرون متمادی روشن و درخشان بوده و پرتو خود را تا ماوراءالنهر در آسیای میانه می‌تاباند. وی وجود شعرا و هنرمندان صاحب‌نام ایرانی در طول تاریخ را گواه این مدعای خود می‌داند.
نهرو در بخشی از نامه‌های خود که در کتاب آورده شده است، درباره فردوسی این‌چنین می‌نویسد: «خیال میکنم برایت از فردوسی شاعر ایرانی مطالبی گفته‌ام که در زمان سلطان محمود غزنوی زندگی می‌کرد. فردوسی به خواهش سلطان محمود حماسه بزرگ ملی ایران را به نام شاهنامه به نظم درآورد. صحنه‌هایی که در این کتاب توصیف شده است همه مربوط به دوران پیش از اسلام است و قسمتی از آن شرح دلاوری‌های رستم قهرمان بزرگ می‌باشد. خود این امر نشان می‌دهد که چگونه ادبیات و هنر ایران با گذشته‌های ملی و سنن باستانی قدیمی، پیوند داشته است. موضوع بسیاری از نقاشی‌ها و مینیاتورهای زیبای ایران از داستان‌های شاهنامه اقتباس شده است.»
جملاتی از جنس جواهر
از جواهرلعل نهرو، مانند دیگر شخصیت‌های برجسته و معتبر جهان، جملات حکیمانه و پرمغزی به یادگار مانده است، که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
«چگونه می‌توان باور کرد که می‌شود ملتی را برای همیشه سرکوب کرد آنهم ملتی که برای آزادی تلاش می‌کند و آماده است بهای زیان‌های تلاش‌هایش را هم بپردازد.»
«فیل بسیار بزرگ و نیرومند است، بسیار نیرومندتر از فیلبان كوچكی كه روی گردنش می‌نشیند. با این همه فیلبان می‌تواند بیندیشد و چون بهتر از فیل می‌اندیشد ارباب و آقای فیل شده است.»
«چشم داشت احترام از هیچ كس نداشته باش تا احترامی كه به تو می‌گذارند، شیرین‌تر جلوه كند.»
«به گذشته خود هرگز نمی‌اندیشم، مگر آن‌كه بخواهم از آن نتیجه‌ای بگیرم.»
«برگرداندن تصاویر آویخته بر دیوار، مسیر تاریخ را دگرگون نمی‌كند.»
«اكنون در هر كشوری مردم تصور می‌كنند كه خودشان بهتر و باهوش ترین مردمانند و دیگران به خوبی و شایستگی ایشان نیستند.»
«اگر بخواهیم چیزی درباره دنیای خودمان بدانیم نباید تنها به كشور كوچكی كه ممكن است در آن به دنیا آمده باشیم بیندیشیم بلكه باید به تمام كشورها و تمام مردمی كه بر روی زمین هستند فكر كنیم.»
«مردمی كه در یک كشور زندگی می‌كردند و به هم نزدیكتر بودند طبعا با یكدیگر بیشتر آشنا می‌شدند و تصور می‌كردند كه بهتر از مردمان دیگری هستند كه در كشورهای دیگر زندگی می‌كنند و در كمال نادانی با یكدیگر می‌جنگیدند.»
«بهترین نشانه‌ی تمدن، وجود انسان بزرگوار و نیک است كه خودخواه نباشد و همراه با دیگران برای خوشبختی همه كار كند.»
کتابشناسی جواهر لعل نهرو
•«اندی‍شه‌های نهرو: م‍صاحبه‌های نهرو با چ‍ستربولس، تیبورمند و ک‍اران‍ج‍ی‍ا نهرو»، جواهر لعل نهرو، 1889.
•«ب‍ه‌سوی دنیای تعاون: از نظر اقت‍صادی و اجت‍ماعی و سیاسی»، جورج داوی‍دووی‍چ، 1370 .
•«م‍ی‍ع‍اد با س‍رن‍وش‍ت»، جواهر لعل نهرو، محمود تفضلی، 1363.
•«جواهر لعل نهرو در ایران»، محمود تفضلی، 1363.
•«رواب‍ط هند و ایران و چ‍ن‍د اثر دیگر»، جواهر لعل نهرو، 1964-1889
•«زندگی من: "ات‍وب‍ی‍وگ‍راف‍ی"»، جواهر لعل نهرو، محمود تفضلی، 1350.
•«ک‍ش‍ف هند»، جواهر لعل نهرو، 1964-1889.
•«هند ام‍روز و ف‍ردا»، جواهر لعل نهرو، 1964
•«جواهرلعل نهرو در ایران ش‍ه‍ری‍ور م‍اه ۱۳۳۸ (س‍پ‍ت‍ام‍ب‍ر ۱۹۵۹)»، محمود تفضلی، ۱۳۳۸.
نظر شما