به گزارش خبرنگار هنر و رسانه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) خانه هنرمندان از پنجشنبه هفته گذشته شاهد برپاییِ نمایشگاهی با موضوع طرح جلد کتاب و با نام «ویترین» است و در حاشیه آن کتابی به همین نام حاوی برگزیده ای از طرح جلدهای 100 هنرمند طراحِ گرافیک و مقالاتی درباره تاریخ طراحیِ جلد کتاب در ایران رونمایی شده است. روز گذشته اول تیرماه نیز نشستی تخصصی با موضوع نقد و بررسی طراحیِ جلد کتاب با حضور دو ناشر و سه طراح و گرافیست با عنوان «روبروی ویترین» برپا شد که در آن جعفر همایی مدیر نشر نی، داوود موسایی مدیر نشر فرهنگ معاصر، ساعد مشکی طراح و گرافیست و مدیر نشر مشکی، مجید عباسی طراح و گرافیست و مدیر هنری نشر چشمه و کیانوش غریب پور طراح و گرافیست و مدیر هنری نشر افق در خانه هنرمندان ایران حضور داشتند.
طرح جلد - اثر هنریِ طراح یا تاثیر بی هنریِ مشتری؟
در این نشست ساعد مشکی طراح و گرافیست و مدیر نشر مشکی، با اشاره به نزاع همیشگیِ طراحِ گرافیک و ناشر، از جعفر همایی (مدیر نشر نی) درباره توقعاتش از طراحِ گرافیک پرسید. همایی در پاسخ به این سوال گفت:سوال سختی است. توقع من این است که یک بسته بندی ای برای کالای تولید شده ارائه دهد که این بسته بندی نسبتی با کالا داشته باشد و به راحتی قابل شناسایی باشد تا به فروش کتاب کمک شود. روش من در سفارش طرح جلد این‌گونه است که طراحی را کاملا در اختیار گرافیست می گذارم اما می خواهم که مشخصات کتاب در نیمه بالایی کتاب با حروف کاملا خوانا کار شود تا به راحتی خوانده شود. من تعمدا به کتاب کالا می گویم تا مضمونِ صحبتم کاملا روشن باشد. همیشه از گرافیست هایی که در کارشان خیلی اغراق دارند خواهش می کنم که جلد کتاب را تابلو نقاشی تلقی نکنند بلکه فقط به عنوان بسته بندی ای برای یک کالا در نظرش بگیرند.
داود موسایی مدیر نشر فرهنگ معاصر در پاسخ به همین سوال ( توقعات ناشر از طراح) بیان کرد: ضمن این‌که بخش مهمی از گفته های آقای همایی را قبول دارم اما اشاره می کنم به عدم هم فکریِ زیادی که میان ناشر و طراحِ گرافیک وجود دارد. گرافیست ها اغلب از منظر هنر گرافیک به طراحیِ جلد نگاه می کنند اما ناشران بیشتر از نگاهِ مشتری و خواننده می بینند.
وی افزود: من حدود 30 سال است که در نمایشگاه کتاب چند روزی بوده ام و دیده ام که بعضی از این طراحی های جلد ها به قدری پیچیده است که کاراییِ خودشان را از دست داده اند.
ناشر و طراح گفت‌وگو کنند یا یونیفرم بسازند؟
موسایی درباره طراحیِ جلد کتاب‌های نشر فرهنگ معاصر که مدیریت آن را به عهده دارد گفت: با توجه به همه این عدمِ همفکری ها میان ناشر و طراح گرافیک، در نشر فرهنگ معاصر به این نتیجه رسیدیم که از یونیفرم برای کتاب‌ها استفاده کنیم.
در ادامه نشست ساعد مشکی بحث را به سوی طراحان حاضر در گفت وگو برد و از مجید عباسی طراح و گرافیست و مدیر هنری نشر چشمه، درباره توقعاتش از ناشران پرسید. عباسی پاسخ داد: ماجرا همان‌طور که آقای همایی گفتند این است که کتاب به درستی یک کالاست، عرضه می شود تا فروخته شود. من به عنوان یک طراح به ناشران حق می دهم که دنبال فروش بیشتر کتاب‌هاشان را بگیرند، اما فکر می کنم که طراحانِ گرافیست یک وظیفه اجتماعی هم در قبال سلیقه عمومیِ خوانندگان دارند و از این‌رو همواره سعی دارند که این سلیقه را بالاتر برند. با توجه به این‌که در پانزده سال اخیر و بعد از موج تحولی که در طراحی جلد به وجود آمد (منظورم مساله تایپوگرافی است) و دادِ ناشران را درآورد، اگرچه کار طراح اهمیت پیدا کرد اما باید متذکر شد که طراحی باید در خدمت کاربری باشد، طرحِ جلدی که چنین نباشد، هرچقدر هم که هنرمندانه خلق شده باشد به نظر من طراحی نیست.
عباسی در ادامه اضافه کرد. این منافاتی با آزادیِ طراحِ گرافیک ندارد و طراح می تواند در محدوده مشخصاتِ کالاییِ کتاب کار خودش را بکند، بدون آنکه از اصول و بنیان های طراحی عدول کرده باشد.
وی در ادامه سخنان خود را چنین جمع بندی کرد: طراحی مرز خیلی حساسی است، میان هنر و تجارت. طراح گرافیک نباید در ابتدای کار دغدغه های کار هنری اش را داشته باشد بلکه باید به کاری فکر کند که اساس طراحی در آن رعایت شده باشد و کاربری نیز داشته باشد.
توقعات یک طراح از ناشر
این طراح و گرافیست درباره انتظارش از ناشر گفت: توقع من گفت‌وگوی متقابل است. پافشاریِ طراح یا ناشر روی نظر خودش، نتیجه مثبت نخواهد داد.
پس از مجید عباسی نوبت به کیانوش غریب پور مدیر هنریِ نشر افق رسید. او نیز با بیان نظراتش در خصوص انتظاراتِ طراح از ناشر آغاز کرد و گفت: توقع من از ناشر این است که متوجه باشد که او نیز بخشی از گروه طراحی است. من همیشه ناشر را جزیی از تیم خود می بینم نه در مقابله خودم.
وی افزود: ناشران هم مانند هر تولیدکننده کالایی حق دارند که پیشاپیش در مورد طراحیِ جلد و صفحات کتاب‌هایشان تخیل کرده باشند، آنها نیز مدام کاتالوگ‌های خارجی را می بینند، رقبای خود را رصد می کنند و به طور کلی ناشران از طراحی های کتاب های موجود با خبر هستند.
لطفا هر کس اظهار نظر نکند
غریب پور به قصد ارائه راه حلی برای مساله نزاع طراح و ناشر بیان کرد: من به عنوان طراح جلد کتاب باید با ناشر به یک تصویر واقعی برسم. لازم است که تعداد افراد تصمیم گیرنده و اظهار نظرکننده روی طرح های پیشنهادی کم شوند یا بهتر بگویم افراد زیادی نباشند که به طور مستقیم به طراح حق نظر خود را بگویند. بهتر است که طراح با نتیجه یک مجموعه سلایق روبه‌رو شود تا با تک تک آنها.
مدیر هنری نشر افق در ادامه سخنانش با اشاره به مساله یونیفرم در طراحی جلد عنوان کرد: اغلب ناشرانی که به دنبال یونیفرم می روند مساله را پیش از آنکه به طراح برسد، حل می کنند و تکلیف خود را برای همیشه با طرح جلد کتاب‌هایشان روشن می کنند که این گویی می خواهند به عمد بگویند که طراحی هیچ نیست.
موسایی مدیر نشر فرهنگ معاصر درباره یونیفرم جلد کتاب در پاسخ به غریب پور گفت: در ایران در اغلب موارد یونیفرم برای ناشر یک عنصر تحمیلی است. خود ما همواره این مشکل را داریم که کتاب‌هایِ تازه منتشرشده مان در میان قبلی ها گم می شوند و به عبارتی تازگیِ کتاب ها به دلیل یونیفرم دیده نمی شود.
در ادامه غریب پور و عباسی ( طراحانِ این گفت‌وگو) ضمن اشاره به مشکلاتی که یونیفرم برای یک نشر می تواند ایجاد کند و از تجربه های ناموفق خود در این باره به تبیینِ ضرورت حضور مدیریت هنری در یک نشر پرداختند.
در ادامه این نشست ساعد مشکی جمع بندی ای از مباحث مطرح شده ارائه کرد. برخی موارد به شرح زیر است:
- گفت‌وگوی سازنده بین طراح گرافیک و ناشر یک ضرورت است. گرافیک باید خود را شریک مالیِ ناشر بداند.
- مدیر هنری کمک می کند که ناشر بهتر شناخته شود و اتمسفر کالاهای نشر بهتر منتقل شود
- در مورد یونیفرم گفته شد که دو نوع یونیفرم وجود دارد؛ یکی یونیفرم هندسی که با بخش های متغیری همراه است و برای دسته بندی های مختلف، تغییر می کند و دوم یونیفرم هایی هستند که فضای مشترکی را می سازند بی آنکه هندسه مشترکی داشته باشند و طبیعتا از پس این نوع دوم برآمدن برای طراح دشوارتر خواهد بود.
در بخش دیگری این نشست مجید کاشانی در توضیح اهداف دست اندرکاران پروژه ویترین گفت: اولین دغدغه ما این بود که چرا با این‌که جلد کتاب یکی از مهم‌ترین و جدی ترین و واقعی ترین تولیدات طراحان است، کمتر مجال خودنمایی و دیده شدن در یک نمایشگاه به عنوان یک اثرِ طراحی گرافیک پیدا کرده است اما برای پوستر این‌طور نیست. با این‌که خیلی از پوسترها چاپ نمی شوند یا در مقابل مخاطب قرار نمی گیرند اما همیشه نمایشگاه هایی از پوسترها بسیار برپا بوده است.
وی ادامه داد: ما تصمیم گرفتیم که یک منبع جامع و جدی برای مطالعه کسانی که نیاز به یک آشناییِ مفصل با طراحی و طراحان جلد کتاب دارند، ایجاد کنیم. منابعی که پیش از این کتاب با موضوع طرح جلد وجود داشتند از نظر گذراندیم که هر یک یا ناقص بود یا محدود به دوره زمانیِ خاصی بود یا مثلا مجموعه آثارِ یک طراح خاص بودند. پایان نامه های زیادی هم در این باره نوشته شده اما همگی مختصر و ناقص بودند.
ویترینی از 100 طراحِ برجسته جلد کتاب برای ناشران
کاشانی درباره اهمیت وجود چنین کتاب جامعی درباره طراحیِ جلد کتاب گفت: خیلی از ناشران به دنبال طراح خوب برای حوزه های مختلف هستند. فکر می کنم کتاب «ویترین» برای ناشران بسیار مفید باشد، چرا که 100 طراح برجسته را با نمونه کارهاشان معرفی کرده است.
وی با اشاره به این‌که از ابتدا فکرِ انتشار کتابی در این حجم و اندازه را نکرده بودند افزود: تصمیم گرفتیم که جز برگزاریِ یک نمایشگاه، کتابی هم منتشر کنیم اما نه آن‌گونه که صرفا کاتالوگی برای نمایشگاه باشد. این کتاب در دو بخش تدوین شده است؛ بخش اول آن حدود 150 صفحه متن است که دربردارنده مقالاتی از آیدین آغداشلو، دکتر محمدرضا ریاضی و استاد ابراهیم حقیقی است و همچنین از دو تن دیگر که اصرار داشتیم از آنها هم نوشته ای داشته باشیم؛ یکی حسن کیاییان (مدیر نشر چشمه) که طراحیِ جلد را از نگاه یک ناشر بررسی می کند و دوم استیون هلر که از منتقدان و پژوهشگرانِ شناخته شدۀ بین المللی در زمینه طراحیِ کتاب است.
مجید کاشانی یکی از تدوین گران کتاب «ویترین» درباره مراحل آماده ساختن نمایشگاه گفت: ما از طریق ناشران، وب سایت ها و شبکه های اجتماعی حدود 300 تن از طراحان جلد کتاب را در سطح ایران فهرست و به جمع آوری آثارشان اقدام کردیم که نزدیک به هزار جلد کتاب شد. از بین این افراد 100 تن را به دلیل کیفیت و هم کمیت کارشان برگزیده شدند و توسط هیات انتخابی نمایشگاه بهترین آثارشان انتخاب شد که آثار برگزیده به 450 عنوان کتاب رسید. اصرار داشتیم که خود کتاب ها در نمایشگاه باشند و نه فقط تصویرِ جلد کتاب ها اما چون بعضی کتاب‌ها را (30 تا 40 جلد) نتوانستیم پیدا کنیم، تصویر جلدشان را به نمایشگاه آوردیم.
کاشانی در ادامه درباره برنامه های آینده پروژه ویترین عنوان کرد: می خواهیم این نمایشگاه را به 10 شهر ایران نیز ببریم که تا حالا تعدادی از شهرها هم اعلام آمادگی کرده اند. به این طریق می خواهیم که ناشران دیگر شهر ها هم از این تلاش باخبر شوند. همچنین قصد داریم که نمایشگاه را در خارج از ایران نیز برپا کنیم. برای بعضی متخصصان خارجی طرح جلد های کتاب‌های ایران تامل برانگیز است و خوشایند است.
طرح جلد - اثر هنریِ طراح یا تاثیر بی هنریِ مشتری؟
در این نشست ساعد مشکی طراح و گرافیست و مدیر نشر مشکی، با اشاره به نزاع همیشگیِ طراحِ گرافیک و ناشر، از جعفر همایی (مدیر نشر نی) درباره توقعاتش از طراحِ گرافیک پرسید. همایی در پاسخ به این سوال گفت:سوال سختی است. توقع من این است که یک بسته بندی ای برای کالای تولید شده ارائه دهد که این بسته بندی نسبتی با کالا داشته باشد و به راحتی قابل شناسایی باشد تا به فروش کتاب کمک شود. روش من در سفارش طرح جلد این‌گونه است که طراحی را کاملا در اختیار گرافیست می گذارم اما می خواهم که مشخصات کتاب در نیمه بالایی کتاب با حروف کاملا خوانا کار شود تا به راحتی خوانده شود. من تعمدا به کتاب کالا می گویم تا مضمونِ صحبتم کاملا روشن باشد. همیشه از گرافیست هایی که در کارشان خیلی اغراق دارند خواهش می کنم که جلد کتاب را تابلو نقاشی تلقی نکنند بلکه فقط به عنوان بسته بندی ای برای یک کالا در نظرش بگیرند.
داود موسایی مدیر نشر فرهنگ معاصر در پاسخ به همین سوال ( توقعات ناشر از طراح) بیان کرد: ضمن این‌که بخش مهمی از گفته های آقای همایی را قبول دارم اما اشاره می کنم به عدم هم فکریِ زیادی که میان ناشر و طراحِ گرافیک وجود دارد. گرافیست ها اغلب از منظر هنر گرافیک به طراحیِ جلد نگاه می کنند اما ناشران بیشتر از نگاهِ مشتری و خواننده می بینند.
وی افزود: من حدود 30 سال است که در نمایشگاه کتاب چند روزی بوده ام و دیده ام که بعضی از این طراحی های جلد ها به قدری پیچیده است که کاراییِ خودشان را از دست داده اند.
ناشر و طراح گفت‌وگو کنند یا یونیفرم بسازند؟
موسایی درباره طراحیِ جلد کتاب‌های نشر فرهنگ معاصر که مدیریت آن را به عهده دارد گفت: با توجه به همه این عدمِ همفکری ها میان ناشر و طراح گرافیک، در نشر فرهنگ معاصر به این نتیجه رسیدیم که از یونیفرم برای کتاب‌ها استفاده کنیم.
در ادامه نشست ساعد مشکی بحث را به سوی طراحان حاضر در گفت وگو برد و از مجید عباسی طراح و گرافیست و مدیر هنری نشر چشمه، درباره توقعاتش از ناشران پرسید. عباسی پاسخ داد: ماجرا همان‌طور که آقای همایی گفتند این است که کتاب به درستی یک کالاست، عرضه می شود تا فروخته شود. من به عنوان یک طراح به ناشران حق می دهم که دنبال فروش بیشتر کتاب‌هاشان را بگیرند، اما فکر می کنم که طراحانِ گرافیست یک وظیفه اجتماعی هم در قبال سلیقه عمومیِ خوانندگان دارند و از این‌رو همواره سعی دارند که این سلیقه را بالاتر برند. با توجه به این‌که در پانزده سال اخیر و بعد از موج تحولی که در طراحی جلد به وجود آمد (منظورم مساله تایپوگرافی است) و دادِ ناشران را درآورد، اگرچه کار طراح اهمیت پیدا کرد اما باید متذکر شد که طراحی باید در خدمت کاربری باشد، طرحِ جلدی که چنین نباشد، هرچقدر هم که هنرمندانه خلق شده باشد به نظر من طراحی نیست.
عباسی در ادامه اضافه کرد. این منافاتی با آزادیِ طراحِ گرافیک ندارد و طراح می تواند در محدوده مشخصاتِ کالاییِ کتاب کار خودش را بکند، بدون آنکه از اصول و بنیان های طراحی عدول کرده باشد.
وی در ادامه سخنان خود را چنین جمع بندی کرد: طراحی مرز خیلی حساسی است، میان هنر و تجارت. طراح گرافیک نباید در ابتدای کار دغدغه های کار هنری اش را داشته باشد بلکه باید به کاری فکر کند که اساس طراحی در آن رعایت شده باشد و کاربری نیز داشته باشد.
توقعات یک طراح از ناشر
این طراح و گرافیست درباره انتظارش از ناشر گفت: توقع من گفت‌وگوی متقابل است. پافشاریِ طراح یا ناشر روی نظر خودش، نتیجه مثبت نخواهد داد.
پس از مجید عباسی نوبت به کیانوش غریب پور مدیر هنریِ نشر افق رسید. او نیز با بیان نظراتش در خصوص انتظاراتِ طراح از ناشر آغاز کرد و گفت: توقع من از ناشر این است که متوجه باشد که او نیز بخشی از گروه طراحی است. من همیشه ناشر را جزیی از تیم خود می بینم نه در مقابله خودم.
وی افزود: ناشران هم مانند هر تولیدکننده کالایی حق دارند که پیشاپیش در مورد طراحیِ جلد و صفحات کتاب‌هایشان تخیل کرده باشند، آنها نیز مدام کاتالوگ‌های خارجی را می بینند، رقبای خود را رصد می کنند و به طور کلی ناشران از طراحی های کتاب های موجود با خبر هستند.
لطفا هر کس اظهار نظر نکند
غریب پور به قصد ارائه راه حلی برای مساله نزاع طراح و ناشر بیان کرد: من به عنوان طراح جلد کتاب باید با ناشر به یک تصویر واقعی برسم. لازم است که تعداد افراد تصمیم گیرنده و اظهار نظرکننده روی طرح های پیشنهادی کم شوند یا بهتر بگویم افراد زیادی نباشند که به طور مستقیم به طراح حق نظر خود را بگویند. بهتر است که طراح با نتیجه یک مجموعه سلایق روبه‌رو شود تا با تک تک آنها.
مدیر هنری نشر افق در ادامه سخنانش با اشاره به مساله یونیفرم در طراحی جلد عنوان کرد: اغلب ناشرانی که به دنبال یونیفرم می روند مساله را پیش از آنکه به طراح برسد، حل می کنند و تکلیف خود را برای همیشه با طرح جلد کتاب‌هایشان روشن می کنند که این گویی می خواهند به عمد بگویند که طراحی هیچ نیست.
موسایی مدیر نشر فرهنگ معاصر درباره یونیفرم جلد کتاب در پاسخ به غریب پور گفت: در ایران در اغلب موارد یونیفرم برای ناشر یک عنصر تحمیلی است. خود ما همواره این مشکل را داریم که کتاب‌هایِ تازه منتشرشده مان در میان قبلی ها گم می شوند و به عبارتی تازگیِ کتاب ها به دلیل یونیفرم دیده نمی شود.
در ادامه غریب پور و عباسی ( طراحانِ این گفت‌وگو) ضمن اشاره به مشکلاتی که یونیفرم برای یک نشر می تواند ایجاد کند و از تجربه های ناموفق خود در این باره به تبیینِ ضرورت حضور مدیریت هنری در یک نشر پرداختند.
در ادامه این نشست ساعد مشکی جمع بندی ای از مباحث مطرح شده ارائه کرد. برخی موارد به شرح زیر است:
- گفت‌وگوی سازنده بین طراح گرافیک و ناشر یک ضرورت است. گرافیک باید خود را شریک مالیِ ناشر بداند.
- مدیر هنری کمک می کند که ناشر بهتر شناخته شود و اتمسفر کالاهای نشر بهتر منتقل شود
- در مورد یونیفرم گفته شد که دو نوع یونیفرم وجود دارد؛ یکی یونیفرم هندسی که با بخش های متغیری همراه است و برای دسته بندی های مختلف، تغییر می کند و دوم یونیفرم هایی هستند که فضای مشترکی را می سازند بی آنکه هندسه مشترکی داشته باشند و طبیعتا از پس این نوع دوم برآمدن برای طراح دشوارتر خواهد بود.
در بخش دیگری این نشست مجید کاشانی در توضیح اهداف دست اندرکاران پروژه ویترین گفت: اولین دغدغه ما این بود که چرا با این‌که جلد کتاب یکی از مهم‌ترین و جدی ترین و واقعی ترین تولیدات طراحان است، کمتر مجال خودنمایی و دیده شدن در یک نمایشگاه به عنوان یک اثرِ طراحی گرافیک پیدا کرده است اما برای پوستر این‌طور نیست. با این‌که خیلی از پوسترها چاپ نمی شوند یا در مقابل مخاطب قرار نمی گیرند اما همیشه نمایشگاه هایی از پوسترها بسیار برپا بوده است.
وی ادامه داد: ما تصمیم گرفتیم که یک منبع جامع و جدی برای مطالعه کسانی که نیاز به یک آشناییِ مفصل با طراحی و طراحان جلد کتاب دارند، ایجاد کنیم. منابعی که پیش از این کتاب با موضوع طرح جلد وجود داشتند از نظر گذراندیم که هر یک یا ناقص بود یا محدود به دوره زمانیِ خاصی بود یا مثلا مجموعه آثارِ یک طراح خاص بودند. پایان نامه های زیادی هم در این باره نوشته شده اما همگی مختصر و ناقص بودند.
ویترینی از 100 طراحِ برجسته جلد کتاب برای ناشران
کاشانی درباره اهمیت وجود چنین کتاب جامعی درباره طراحیِ جلد کتاب گفت: خیلی از ناشران به دنبال طراح خوب برای حوزه های مختلف هستند. فکر می کنم کتاب «ویترین» برای ناشران بسیار مفید باشد، چرا که 100 طراح برجسته را با نمونه کارهاشان معرفی کرده است.
وی با اشاره به این‌که از ابتدا فکرِ انتشار کتابی در این حجم و اندازه را نکرده بودند افزود: تصمیم گرفتیم که جز برگزاریِ یک نمایشگاه، کتابی هم منتشر کنیم اما نه آن‌گونه که صرفا کاتالوگی برای نمایشگاه باشد. این کتاب در دو بخش تدوین شده است؛ بخش اول آن حدود 150 صفحه متن است که دربردارنده مقالاتی از آیدین آغداشلو، دکتر محمدرضا ریاضی و استاد ابراهیم حقیقی است و همچنین از دو تن دیگر که اصرار داشتیم از آنها هم نوشته ای داشته باشیم؛ یکی حسن کیاییان (مدیر نشر چشمه) که طراحیِ جلد را از نگاه یک ناشر بررسی می کند و دوم استیون هلر که از منتقدان و پژوهشگرانِ شناخته شدۀ بین المللی در زمینه طراحیِ کتاب است.
مجید کاشانی یکی از تدوین گران کتاب «ویترین» درباره مراحل آماده ساختن نمایشگاه گفت: ما از طریق ناشران، وب سایت ها و شبکه های اجتماعی حدود 300 تن از طراحان جلد کتاب را در سطح ایران فهرست و به جمع آوری آثارشان اقدام کردیم که نزدیک به هزار جلد کتاب شد. از بین این افراد 100 تن را به دلیل کیفیت و هم کمیت کارشان برگزیده شدند و توسط هیات انتخابی نمایشگاه بهترین آثارشان انتخاب شد که آثار برگزیده به 450 عنوان کتاب رسید. اصرار داشتیم که خود کتاب ها در نمایشگاه باشند و نه فقط تصویرِ جلد کتاب ها اما چون بعضی کتاب‌ها را (30 تا 40 جلد) نتوانستیم پیدا کنیم، تصویر جلدشان را به نمایشگاه آوردیم.
کاشانی در ادامه درباره برنامه های آینده پروژه ویترین عنوان کرد: می خواهیم این نمایشگاه را به 10 شهر ایران نیز ببریم که تا حالا تعدادی از شهرها هم اعلام آمادگی کرده اند. به این طریق می خواهیم که ناشران دیگر شهر ها هم از این تلاش باخبر شوند. همچنین قصد داریم که نمایشگاه را در خارج از ایران نیز برپا کنیم. برای بعضی متخصصان خارجی طرح جلد های کتاب‌های ایران تامل برانگیز است و خوشایند است.
نظر شما