محمدکاظم بجنوردی، رییس مرکز دایره‌المعارف بزگ اسلامی بر آن شد تا برای ثبت آن بخش از هویت در حال فراموشی تهرانیان و ثبت وضعیت کنونی آن، تدوین دانشنامه‌ای تفضیلی و تخصصی با موضوع تهران بزرگ را در دستور کار مرکز قرار دهد.
دکتر کیانوش کیانی هفت‌لنگ، مشاور عالی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در گفتگو با خبرنگار «ایبنا» به دلایل ضرورت تدوین دانشنامه تهران، مشخصات دانشنامه، دشواری‌های پیش رو در تدوین آن و استقبال از آن اشاره کرد.
جناب کیانی لطفا برای شروع بفرمایید چه دلایلی باعث تدوین و چاپ دانشنامه تهران در این برهه شد؟ این دانشنامه چه موضوع‌های از تهران را در خود جای داده است؟
دانشنامه تهران بزرگ به منظور تدوین مرجعی موثق و ناظر بر همه جنبه‌های حیات مادی و معنوی تهران بزرگ طراحی شده است. این دانشنامه دربرگیرنده حدود 10 هزار مقاله است که شامل موضوع‌های گوناگون از جنبه‌های حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تهران بزرگ به ویژه در 200 سال گذشته است. از آن جمله مواضع و عوارض جغرافیایی مانند کوه‌ها، دره‌ها، دشت‌ها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها و آبگیرها، آثار و بناهای تاریخی، تاریخچه محله‌ها، خیابان‌های قدیمی و فضاهای شهری، باغ‌ها و قنات‌ها، آب انبارها، سقاخانه‌ها، رویدادهای تاریخی، شخصیت‌های علمی فرهنگی، دینی، سیاسی و ورزشی، نهادها و سازمان‌ها، بیمارستان‌ها، مدرسه‌های قدیمی، دانشگاه‌ها، سینماها، موزه‌ها، نگارخانه‌ها، انجمن‌ها، کتابخانه‌ها، ورزشگاه‌ها، زورخانه‌ها، نشریات و غیره.
تالیف دانشنامه به پیشنهاد چه کسی آغاز شد؟
تحولات شتابناک تهران از دهه 1340 ش به این سو، به ویژه تحولات این شهر پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مهاجرت گسترده به تهران، ساخت و سازهای بی‌رویه و بی‌برنامه بافت جمعیتی و چهره این شهر را به قدری دگرگون ساخت که با هویت پیشین خود فاصله بسیار گرفت. این دگرگونی‌ها چنان است که حال و هوای تهران چند دهه پیش از این، برای نسل امروزی تهرانیان بیگانه می‌کند و وضعیت چند دهه تهران را باید از گفته‌های کهنسالان جست وجو کرد؛ از این رو، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بنا به پیشنهاد دکتر احمد مسجدجامعی، رییس شورای اسلامی شهر تهران که خود عضو فعال شورای علمی این اثرند و نیز با تصویب، کمک و پشتیبانی دکتر محمدباقر قالیباف، شهردار تهران، بر آن شد تا برای ثبت آن بخش از هویت در حال فراموشی تهرانیان و ثبت وضعیت کنونی آن، تدوین دانشنامه‌ای تفضیلی و تخصصی با موضوع تهران بزرگ را در دستور کار خود قرار دهد.
این دانشنامه دارای چه ویژگی‌ها و مشخصاتی است و چه بخش‌های از تهران را شامل می‌شود؟
کلان‌شهر تهران نتیجه گسترش کالبدی تهران و ادغام 108 روستای پیرامونی آن در این شهر است که به سه حوزه مشخص فرهنگی، اقتصادی و جغرافیای وابسته بوده‌اند. به همین دلیل و به منظور ثبت هویت هر یک از این بخش‌ها، دانشنامه تهران بزرگ در سه بخش اصلی تدوین شده که بخش نخست به شمیران، بخش دوم به تهران و بخش سوم به ری اختصاص داده شده است و برای کن نیز بخشی جدا در نظر گرفته خواهد شد. چنان‌چه شمار عنوان‌های مربوط به حوزه کن به میزانی باشد که بتوان مجلد جداگانه‌ای بدان اختصاص داد، دانشنامه تهران بزرگ به 4 بخش افزایش خواهد یافت؛ در غیر این صورت، مدخل‌های مربوط به حوزه کن به صورت جداگانه در جلد پایانی بخش دوم به چاپ خواهد رسید.
در تدوین دانشنامه با چه مشکلات و دشواری‌هایی مواجه شدید؟
در این راه با دشواری‌های زیادی روبه‌رو بودیم. برای نمونه، برخی نهادها، سازمان‌ها و مراکز از دادن هر گونه اطلاعاتی درباره تاریخچه فعالیت‌هایشان خودداری کردند یا برخی سازمان‌ها و نهادهایی که در بناهای تاریخی با ویژگی‌های منحصر به فرد معماری استقرار داشتند، اجازه بازدید از بناهای خود را به پژوهشگران این دانشنامه ندادند، بدین سبب موفق به تالیف مقاله‌ای درباره آن‌ها نشدیم.
از دیگر دشواری‌های پیش روی‌مان در پژوهش‌های میدانی، ضبط مطمئن تلفظ برخی مکان‌های جغرافیایی بود که نام آن‌ها در هیچ یک از آثار مکتوب ثبت نشده است و پژوهشگران این مرکز نام آن‌ها را از زبان افراد بومی آن با چند تلفظ مختلف شنیده بودند؛ از این رو، در انتخاب چنین مدخل‌هایی یکی از آن تلفظ‌ها ترجیح داده شده و از دیگر تلفظ‌ها نیز در متن مقاله همان عنوان یا دیگر جاها استفاده شده است.
در مجلد شمیران از چه منظری به این ناحیه پرداخته شده است؟
در بخش نخست از دانشنامه تهران بزرگ که به شمیران اختصاص یافته، به این ناحیه از دو منظر نگاه شده است. نخست، شمیران تاریخی که تا بیش از تخریب حصار و خندق تهران به زمین‌های شمال، شمال شرقی و شمال غربی به فاصله اندکی از حصار و خندق تهران که تا کوه‌پایه‌های جنوبی البرز امتداد داشته، اطلاق می‌شده است، دیگر، شمیران به عنوان شهرستانی از شهرستان‌های استان تهران که در برگیرنده سراسر محدوده منطقه یک و پاره‌ای از مناطق 4،3،2 شهرداری تهران و بخش‌های لواسانات و رودبار قصران به مرکزیت میدان تجریش است.
نحوه تدوین دانشنامه و جمع‌آوری مطالب آن به چه شکلی بوده است؟
در مرحله نخست عناوین این دانشنامه توسط گروهی از کارشناسان مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی با مطالعه و بررسی منابع دست اول تاریخی و همچنین کتاب‌ها و مقاله‌های که توسط تهران‌شناسان معاصر نوشته شده، گزینش شده و پس از طرح و به تصویب رسیدن در شورای علمی دانشنامه تهران بزرگ و تعیین شمار واژگان آن، برای تالیف واگذار می‌شود.
مقاله پس از تالیف، در بخش مربوط، از لحاظ علمی مورد بررسی قرار می‌گیرد و چنان‌چه نیاز به اصلاح و بازنگری داشته باشد، از مولف خواسته می‌شود نکات اصلاحی را در مقاله اعمال کند. اگر مقاله بر پایه منابع مکتوب باشد، برای بررسی ماخذ و کسب اطمینان از مطالب استفاده شده در آن و همچنین صحت ارجاعات، به «بخش بررسی» سپرده می‌شود. گزارش این بخش پس از بررسی و تایید ارجاعات مقاله، در اختیار مولف قرار می‌گیرد تا نکات یادآوری شده را در مقاله اعمال کند. سپس مقاله از سوی ویراستاران دانشنامه از لحاظ محتوایی ویرایش می‌شود و پس از آن به منظور ویرایش فنی و نهایی به بخش «ویرایش و چاپ» فرستاده می‌شود.
استقبال از این اثر چگونه بوده است؟
بخش نخست دانشنامه تهران که در زمستان سال 92 چاپ شد به دلیل استقبال زیاد علاقه‌مندان خیلی زود نایاب شد و از این رو در فروردین 93 به چاپ دوم رسید. ضمن این که بخشی از این دانشنامه با بازنگری در برخی مطالب آن و افزودن عناوین جدید برای چاپ سوم آماده می‌شود.
نگاهی به دانشنامه تهران بزرگ
«دانشنامه تهران بزرگ» دانشنامه‌ای تفصیلی و تخصصی است که به منظور تدوین مرجع جامع، موثق و ناظر بر تمامی جنبه‌های حیات مادی و معنوی تهران بزرگ طراحی شده و نخستین دایره‌المعارف محلی است که بیش از یک‌هزار و 300 مدخل در بخش شمیران، 500 مدخل در بخش تهران و ری، همچنین بيش از 100 تصویر را شامل می‌شود و از منابع و مراجع تهران‌شناسی به‌شمار می‌آید.
«مواضع و عوارض جغرافیایی»، «آثار و بناهای تاریخی»، «رویدادهای تاریخی»، «شخصیت‌های علمی، فرهنگی، دینی، سیاسی و ورزشی»، «نهادها و سازمان‌ها»، «بیمارستان‌ها»، «مدرسه‌ها»، «دانشگاه‌ها»، «سینماها»، «موزه‌ها»، «نگارخانه‌ها»، «انجمن‌ها»، «کتابخانه‌ها»، «ورزشگاه‌ها»، «زورخانه‌ها»، «نشریات و چاپخانه‌های قدیمی»، «بزرگراه‌ها»، «بوستان‌ها و فضاهای سبز»، «مسجدها»، «تکیه‌ها»، «امامزاده‌ها»، «گورستان‌ها»، «کلیساها»، «کنیسه‌ها»، «آتشکده‌ها» و «دیگر پرستشگاه‌های غیرمسلمانان» و «آداب و رسوم و فرهنگ عامه» سرفصل‌های اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند.
درباره کیانوش کیانی هفت لنگ
کیانوش کیانی هفت لنگ در سال 1335 در شهرستان ایذه از توابع استان خوزستان متولد شد، کیانی در سال 1354 دیپلم طبیعی گرفت و در رشته جغرافیای طبیعی -علمی در دانشگاه تربیت معلم مشغول به تحصیل شد. وی مدرک دکترای رشته جغرافیای انسانی را از دانشگاه آزاد اسلامی دریافت کرد.
کیانی هفت لنگ در کارنامه خود کتاب‌های گوناگونی را ثبت کرده است که از آن جمله می‌توان به «ایران در بحران(بر پایه اسناد سال‌های 1320- 1326)»، «گنجینه عکس‌های تاریخی»، « سفرنامه سکینه سلطان و قارلدوله به عتبات و مکه معظمه»، «ضرب‌المثل‌های بختیاری»، «ماه عسل ایرانی»، «مدیریت و حفاظت اسناد سازمان‌های غیر دولتی» و «سفرنامه وقارلدوله» اشاره کرد.
همچنین وی دارای سوابق شغلی متفاوتی نظیر عضو شورای ارزیابی اسناد مجلس شورای اسلامی، رییس کارگزوه نخبگان، کمیته نخبگان، قومیت ها و خرده فرهنگ‌ها مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو کمیسیون اجرایی آیین نامه سازماندهی عشایر، ستاد تدوین برنامه پنجم سازمان امور عشایر ایران، عضو گروه علمی، فرهنگی و هنری عشایری- فرهنگستان هنر، مشاور امور اسناد، کتابخانه و موزه بانک ملی ایران و مشاور عالی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، مشاور تاریخ شفاهی کتابخانه مجلس شورای اسلامی است.
«دانشنامه تهران بزرگ» با عنوان «شمیرانات» (دو جلدی) در یک‌هزار و 100 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای هر جلد 55 هزار تومان به ویراستاری علی همدانی و زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی از سوی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده و در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار گرفته است.
نظر شما