خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، حميده ميرحسيني: پیگیری سوژه «آسيب‌شناسي ترجمه آثار سياسي در ایران» تاكنون در گفت‌وگو با استادان، ناشران و کارشناسان به ایستگاه شانزدهم رسيده است. موضوعي كه با مترجمان، استادان دانشگاه و ناشران مختلفي مطرح و دیدگاه‌هایی در اين‌باره از سوي آن‌ها ارائه شده است. اين‌بار به سراغ يكي از مطرح‌ترين و فعال‌ترين ناشران ترجمه كتاب‌هاي سياسي، «اداره نشر وزارت خارجه» رفتيم و با حسین طالشی‌صالحانی، ريیس اداره نشر وزارت امور خارجه به گفت‌وگو پرداختيم.
متن گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
جناب آقاي طالشی شما به عنوان ريیس اداره نشر وزارت امور خارجه، آیا نقدهایی که اخیرا بر سطح نازل ترجمه کتاب‌های سیاسی وارد شده را می‌پذیرید یا خیر؟
به طورکلی بخشی از نقدها مبنی بر پایین‌بودن سطح کیفی ترجمه کتاب‌هاي سیاسی وارد است. البته شایسته نیست که بگوییم همه ترجمه‌ها در مجموعه رشته‌های علوم انسانی به ویژه علوم سیاسی داراي كيفيت نازلي است بلکه ترجمه‌های قابل فهم و دقیقی که از سوی اهل فن و آشنا به ادبیات علوم سیاسی انجام شده، وجود دارد. باید پذیرفت که ترجمه متون علوم سیاسی دارای مشکلاتی است و بسیار مشاهده شده که مترجمان از الفاظی استفاده می‌كنند که به راحتی قابل فهم نیست. از سوی دیگر برخی از ترجمه‌ها از سوی دانشجویان انجام می‌شود که در حقیقت بخشی از پروژه تحقیق آن‌ها در دوره کارشناسی ارشد و دکتری که به دلیل عدم تسلط کافی آن‌ها به زبان خارجی دارای کیفیت بسیار نازلی است و بعضا اصلا قابل فهم نبوده و در بسیاری از موارد مفاهیم نادرستی ارائه می‌كند. شاید مناسب است استادان دانشگاه‌ها نظارت دقیق‌تری بر این گونه ترجمه‌ها که به عنوان فعالیت تحقیقاتی دانشجویان به آن‌ها در طول ترم ارايه می‌شود، اعمال كنند. همچنین لازم است برخی ناشران اهتمام بیشتری به انتشار آثار ترجمه شده اعمال کنند تا مانع از چاپ ترجمه‌های فاقد کیفیت شوند و هر اثر ترجمه شده‌ای را منتشر نكنند.
به نظر شما مشکلات ترجمه کتاب‌های سیاسی چیست؟
پایین بودن سطح کیفی ترجمه می‌تواند علل مختلفی از جمله عدم ورود مترجمان توانمند و شناخته‌شده به این حوزه و علاقه‌مندی آن‌ها به ترجمه آثار پرفروش در حوزه‌های دیگر، ناآشنایی و عدم اشراف برخی مترجمان به ادبیات علوم سیاسی، همچنین کم‌بودن متقاضی خرید کتاب‌هاي سیاسی و در عین حال افزایش هزینه‌های ترجمه و چاپ کتاب به طور عام داشته باشد. ضمن اینکه به طورکلی ترجمه متون علوم انسانی سختتر و دشوارتر از سایر رشته‌ها است و این امر ناشی از گستردگی ادبیات حاکم بر رشته‌های علوم انسانی است. به عبارت دیگر ادبیات هر کشوری در مجموعه رشته‌های علوم انسانی متبلور است و این امر دشواری ترجمه در این رشته را چند برابر می‌كند. از این‌رو اگر ترجمه متون علوم سیاسی از سوی مترجمان آشنا به ادبیات این رشته صورت نگیرد، مشکلاتی از حیث کیفیت ترجمه ایجاد می‌كند. به طور کلی، ضعف زبان خارجی و عدم آشنایی به ادبیات علوم سیاسی را از دلایل اصلی پایین‌بودن کیفیت ترجمه می‌توان ذکر کرد. اصلی‌ترین مشکل ترجمه کتاب‌ها به طور خاص کتاب‌هاي دانشگاهی، وجود بسیار اندک مخاطبان است. بدیهی است زمانی‌که کتاب‌های چاپ شده با استقبال مواجه نشود قطعا سرمایه‌گذاری برای آن کاهش یافته و یا اینکه ناشران با حداقل هزینه و یا کاهش هزینه‌ها به مترجمان ناآشنا به ادبیات علوم سیاسی روی می‌آورند.
چرا از ویراستاران فنی در بالابردن کیفیت ترجمه کتاب‌ها استفاده نمی‌شود؟
نشر وزارت امور خارجه به عنوان یکی از ناشران صاحب عنوان و با اعتبار در عرصه کتاب‌های ارزشمند در حوزه علوم سیاسی همواره تلاش می‌كند تا آثار خود را قبل از عرضه به بازار، از سوي ویراستاران شناخته شده و آشنا به مباحث و ادبیات علوم سیاسی به دقت مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. اگرچه به کارگیری ویراستاران آشنا به ادبیات علوم سیاسی هزینه انتشار را افزایش می‌دهد و این امر از دلایل عدم تمایل برخی ناشران به عدم استفاده از ویراستاران فنی است، اما نشر وزارت امور خارجه خود را موظف به بهره‌گیری از توان ویراستاران مرتبط و آشنا به علوم سیاسی می‌داند تا کتاب‌های ترجمه شده در سطح کیفی خوبی در اختیار استادان و دانشجویان رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل قرار گیرد. به کارگیری ویراستاران فنی و ادبی تاثیر قابل توجهی در ارتقای کیفیت کتاب‌های ترجمه شده در حوزه علوم سیاسی دارد. همان‌گونه که عرض کردم به کارگیری ویراستاران فنی و ادبی هزینه‌های انتشار را بالا برده و با توجه به قیمت پایین کتاب، بعضا مانع از به کارگیری این قبیل افراد از سوي برخي ناشران می‌شود.
با اینکه نهضت ترجمه به ارگان و یا مرجعی خاص سپرده شود موافق هستید يا خیر؟
برای ترجمه نبایستی مرزبندی تعیین شود، بلکه همواره بایستی ورود افراد و ناشران شایسته به این حوزه آزاد و امکان‌پذیر باشد. لازم است شرایطی فراهم شود تا مترجمان دارای تسلط به زبان خارجی و برخوردار از ویژگی‌هایی همچون آشنایی با فرهنگ و ادبیات کشورهای مبدا و مقصد به عرصه ترجمه آثار ارزشمند در حوزه علوم سیاسی ورود كنند. تعیین سازمان و یا نهادی خاص براي نظارت بر ترجمه و نیز تعیین چارچوب خاص برای ترجمه بسیار دشوار است. از این‌رو باید تمهیداتی اندیشه کرد تا مانع از عرضه ترجمه‌های ضعیف و نامفهوم به بازار کتاب شود.
آیا از اهرم تشویقی برای مترجمان استفاده می‌شود؟
استمرار همکاری با مترجمان برای ترجمه آثار ارزشمند و قابل استفاده برای دانشگاهیان را می‌توان از جمله بسته تشویقی برای مترجمان برشمرد. همچنین قطع همکاری با مترجمان ضعیف و عدم پذیرش کتاب‌های پیشنهادی برای چاپ این قبیل مترجمان از اهرم‌های تنبیهی است. به کارگیری مترجمان آشنا به ادبیات رایج در علوم سیاسی و مسلط به زبان و ادبیات انگلیسی برای ترجمه آثار مد نظر و تداوم همکاری با آن‌ها به عنوان یک اصل مورد توجه نشر وزارت امور خارجه است.
چاپ کتاب‌های ترجمه شده راحت‌تر است یا تالیفی؟
وضعیت حاکم بر بازار انتشارات و کتاب گویای آن است که ناشران اغلب تمایل به چاپ آثار ترجمه شده نشان می‌دهند. ضمن اینکه آثار تالیفی روند بسیار کندی دارد و در حوزه علوم سیاسی شاهد ارايه تالیفات کمتری از سوی محققان هستیم. از این‌رو هر قدر بر تعداد کتاب‌های تالیفی افزوده شود و ارايه آن‌ها روند مستمری داشته باشد قطعا ناشران تمایل بیشتری به چاپ آن نسبت به آثار ترجمه‌ای نشان خواهند داد اما از آنجايی‌که آثار تالیفی اندک و روند ارايه آن دارای نوسان است، برای ناشران چاپ کتاب‌های ترجمه‌ای آسان‌تر است.
آیا برای چاپ کتاب‌های ترجمه شده فقط از ترجمه افراد خاص استفاده می‌شود یا ترجمه مترجمان آزاد هم مورد قبول واقع می‌شود؟
برای ترجمه کتاب‌های سیاسی ترجیح غالب آن است که از مترجمی استفاده شود که هم از توانایی ترجمه و هم از دانش سیاسی برخوردار باشد. البته از افراد صاحب نام در این حوزه که جامعه با ترجمه و سبک نگارش آن‌ها آشنا بوده و پذیرفته شده‌اند، استقبال بیشتری می‌شود. اما این مساله به معنای آن نیست که بقیه حق ورود به این حوزه را ندارند. با توجه به اینکه متون علوم سیاسی دشوارتر از دیگر حوزه‌ها است، باید فعالیت مترجمان خاص و شناخته شده و نیز مسلط به زبان مبدا و دارای آشنایی عمیق به ادبیات مقصد مد نظر باشد.
چقدر به کیفیت آثار ترجمه شده از سوي ناشران توجه می‌شود؟
بدون تردید یکی از اصول مهم برای نشر وزارت امور خارجه کیفیت بالای متون ترجمه شده است. چنان‌چه آثار ترجمه‌شده پیشنهادی دارای کیفیت لازم و قابل فهم برای دانشجویان و محققان نباشد، مورد پذیرش برای چاپ واقع نخواهد شد. ممیزی شورای نشر و نیز دسترسی وزارت امور خارجه به جدیدترین متون تالیفی در عرصه بین‌المللی موجب شده تا سطح کیفی آثار ترجمه‌ای وزارت امور خارجه افزایش یابد. از این‌رو نشر وزارت امور خارجه به عنوان یکی از انتشارات صاحب نام در عرصه آثار سیاسی، همواره کتاب‌هایی را منتشر كرده که از کیفیت بالای ترجمه برخوردار بوده است. مضافا اینکه شورای علمی اداره نشر و نیز شواری نشر وزارت امور خارجه با دقت و حساسیت بر کیفیت آثار ترجمه‌ای قبل از انتشار نظارت دارند و وجود این دو بخش در وزارت امور خارحه موجب شده تا آثار ترجمه‌ای از سوي اداره نشر همواره از کیفیت بالایی برخوردار باشد. لازم به ذکر است مکانیزم تعیین‌شده طوری است که ابتدا آثار منتخب و برگزیده در حوزه‌های ذیربط مربوط به علوم سیاسی، سیاست خارجی، روابط بین‌الملل، تاریخ و حقوق بین‌الملل پس از طرح در جلسات متعدد از جمله جلسه شورای نشر برای ترجمه انتخاب می‌شوند و پس از انجام ارزیابی‌های لازم در اولویت انتشار قرار می‌گیرد.
بیشتر به تالیف در چاپ آثار توجه می‌کنید یا ترجمه؟
تاکنون حجم انتشار کارهای تالیفی در مقایسه با آثار ترجمه‌ای از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه بیشتر بوده است. انتشار آثار تالیفی یک اولویت برای ما به شمار می‌رود و چاپ آثار ترجمه‌ای در اولویت بعدی قرار دارد. آمار عملکرد اداره نشر وزارت امور خارجه در سال 1392 موید این امر است.
موضوع سفارشی بودن ترجمه برخی آثار، چقدر از سوی انتشارات شما صادق است؟ آیا چنین چیزی از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه هم صورت می گیرد؟
موضوع سفارشی‌بودن ترجمه برای وزارت امور خارجه صحت ندارد بلکه اولویت‌بندی کارهای ترجمه‌ای وجود دارد که آن هم بیشتر مواقع به دلیل ضرورت‌های ناشی از کمبود منابع علمی جدید در برخی از حوزه‌های آکادمیک است. محدودیت‌های بودجه‌ای نیز منجر به گزینش و انتخاب براساس موضوع‌های دارای اهمیت و اولویت می‌شود. آنچه برای ما به عنوان یک انتشارات صاحب اعتبار اهمیت دارد انتشار آثار ارزشمند و مفید برای جامعه علمی کشور است و قطعا ما آثار سفارشی برای انتشار نداریم و تنها نیاز جامعه علمی و دانشگاهی کشور مد نظر ماست.
نظر شما