خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ محمد آسیابانی: 25 مرداد 1393 برابر است با بیستمین سال درگذشت فیلسوف شهیر معاصر سید احمد فردید. درباره این فیلسوف، هندسه معرفتی و منظومه فکری‌اش نقل قول‌ها و اظهارات متناقض و بعضا شگفت‌انگیزی وجود دارد. با این اوصاف این فیلسوف یکی از مهم‌ترین اندیشمندان و روشنفکران ایرانی پس از مشروطه است که بر طیف وسیعی از گروه‌های فکری تاثیری خاص گذاشت.
بخش دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به مناسبت بیستمین سال درگذشت فردید سلسله مطالبی ـ اعم از گزارش، گفت‌وگو و مقاله ـ را تهیه و تدارک دیده است که نخستین قسمت آن را در زیر خواهید خواند.
زندگینامه
فردید در سال 1283 در یزد به دنیا آمد. نام خانوادگی‌اش در آغاز «مهینی یزدی» بود که خود آن را در سال 1318 به «فردید» تغییر داد.
در سال 1314 وی لیسانس دانشسرای عالی را در رشته فلسفه و علوم تربیتی دریافت کرد و همچنین در همین دوران در مجلس درس آخرین بازماندگان مکتب فلسفی تهران یعنی چهره‌هایی چون زنده‌یاد استاد سید کاظم عصار، محمدحسن شریعت سنگلجی، آیت‌الله محمدرضا تنکابنی و آیت‌الله بهاءالدین نوری کسب علم کرد.
فردید در اوایل سال 1326 در حالی که مدرس دانشسرای عالی نیز بود با حمایت وزارت فرهنگ و اعطای بورس دوساله، برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن ثبت‌نام کرد. او همچنین در سال 1330 به دانشگاه هایدلبرگ آلمان رفت. در این دانشگاه مارتین هایدگر فیلسوف شهیر آلمانی و صاحب کتاب «هستی و زمان» تدریس می‌کرد.
فردید در سال 1334 بدون اخذ مدرک دکتری به ایران بازگشت و در همان سال برای تدریس در دوره دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی دعوت به همکاری شد. او از سال 1336 تدریس در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را نیز آغاز کرد.
در سال 1347 ریاست دانشگاه تهران به فضل‌الله رضا واگذار شد. در تغییر و تحولات مدیریتی در دانشگاه پس از شروع دوران ریاست فضل‌الله رضا، سید حسین نصر نیز به ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران رسید. پس از این انتصاب‌ها با تلاش سید حسین نصر، یحیی مهدوی و احسان نراقی، فردید رتبه استادی یافت. در تیرماه سال 1351 فردید به دلیل رسیدن به حد نصاب سنی از دانشگاه تهران بازنشسته شد.
سید احمد فردید صبح روز 25 مرداد 1373 در منزل شخصی خود درگذشت. بر طبق وصیتش، منزل شخصی او تبدیل به مکان «بنیاد حکمی و فلسفی دکتر سید احمد فردید» شد.
تاثیر اندیشه فردید در ایران
فردید در ایران به عنوان شارح آثار هایدگر مشهور است. او پس از دوران پختگی فکری‌اش به دلایلی که چندان بر ما معلوم نیست، از انتشار کتاب خودداری کرد و افکارش را بیشتر از طریق سخنرانی‌هایش شرح می‌داد. به همین دلیل از طرف معاصرانش به او لقب «فیلسوف شفاهی» داده شد. با این اوصاف تاثیر او در حوزه فلسفه معاصر ایران بسیار زیاد است.
البته از فردید نوشته‌هایی هم به یادگار مانده است که از آن میان می‌توان به ترجمه بیش از دو سوم کتاب «روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان؛ محرک‌های زرتشتی در فلسفه اشراق شهاب‌الدین سهروردی» اثر هانری کربن و نگارش مقاله‌هایی با عناوین «از کانت تا هایدگر: از آلبرت کبیر تا کانت»، «از کانت تا هایدگر: درآمدی بر فلسفه معنوی کانت» و «نگاهی به نمودشناسی معاصر: ادموند هوسرل» اشاره کرد.
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فکری فردید کار فلسفی او بر ریشه‌شناسی کلمات بود. او در این راستا برای برگردان برخی از مهم‌ترین واژگان و مفاهیم فلسفی غربی پیشنهاد کرد که امروزه بسیار متداول است. از جمله این واژگان می‌توان به واژه «پدیدارشناسی» در مقابل «phenomenology»، «نیست‌انگاری» در مقابل « nihilism» و «زندآگاهی» در برابر « Hermeneutics» اشاره کرد.
فردید مفهوم «غرب‌زدگی» را نیز که توسط مرحوم جلال آل احمد در قالب یک کتاب مطرح شد، برای نخستین بار وضع کرد.
شاگردان و مستمعان فردید
شاگردان و مستمعان فردید به گروه شاگردان پیش از انقلاب اسلامی ایران و گروه شاگردان پس از انقلاب تقسیم می‌شوند. فردید در پیش از انقلاب به همت زنده‌یاد امیرحسین جهانبگلو سلسله جلساتی را به عنوان «فردیدیه» در منزل جهانبگلو برگزار می‌کرد.
از شاگردان و همراهان فردید در سال‌های پیش از انقلاب می‌توان به داریوش آشوری، داریوش شایگان، نصرالله پورجوادی، رضا داوری اردکانی، غلامرضا اعوانی، پرویز ضیاشهابی و آرامش دوست‌دار اشاره کرد.
همچنین سید موسی دیباج، سید عباس معارف، محمدرضا ریخته‌گران، محمدرضا جوزی، محمد رجبی دوانی، جهانبخش ناصر، محمد مددپور، یوسفعلی میرشکاک، بهروز فرنو، مهدی صادقی، هرمز بوشهری‌پور، حسن رحمانی، حجت اسدیان و سهیل محمودی برخی از مشهورترین شاگردان و مستمعان فردید در سال‌های فعالیت فکری فردید پس از انقلاب اسلامی ایران هستند.
تعدادی از شاگردان فردید با نشر کتاب‌هایی سعی در انتشار آرا و افکار استاد خود داشتند. از این میان سیدعباس معارف با تالیف و نشر کتاب‌های «نگاهی دوباره به مبادی حکمت اُنسی» و «مبانی اقتصاد سیاسی و حقوقی در اسلام» و سید موسی دیباج با تالیف و نشر کتاب «آرا و عقاید سیداحمد فردید: مفردات فردیدی» گام‌هایی مهم در راستای مطالعه تفکر فردید برداشتند.
محمد مددپور نیز با تدوین عجولانه برخی درسگفتارهای فردید با عنوان «دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان» سعی در نشر تفکر فردید داشت اما این کتاب با مخالفت‌های بسیاری از سوی مهم‌ترین شاگردان فردید مواجه شد.
کتاب‌شناسی فردید
دیباج، سید موسی (1383). آرا و عقاید سیداحمد فردید: مفردات فردیدی. تهران: علم.
معارف، سید عباس (1383). مبانی اقتصاد سیاسی و حقوقی در اسلام. تهران: ف. معارف.
فردید، سید احمد (1387). دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان. به کوشش محمد مددپور. چاپ دوم. تهران: موسسه فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر.
هاشمی، محمدمنصور (1386)، هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید. چاپ سوم، تهران: کویر.
فرديد، سید احمد (1387). سير فلسفه در قرن بيستم. تهران: نشر سامان.
معارف، سید عباس (1390). نگاهی دوباره به مبادی حکمت اُنسی. ویرایش و تصحیح محمد رجبی. اصفهان: پرسش.
عبدالکریمی، بیژن (1392). هایدگر در ایران: نگاهی به زندگی، آثار و اندیشه‌های سید احمد فردید. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
نظر شما