خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ رضا آشفته: دکتر فروغ در مقدمه ای که اسفندماه 1335 بر این کتاب افزوده‌، نوشته است: «برای ما ایرانیان که از اصول و فنون تئاتر و درام نویسی متاسفانه بی خبر مانده‌ایم این کتاب به عقیده مترجم فایده بسیار دارد. زیرا مصنف موضوع را از جنبه‌های مختلف مورد مطالعه قرار داده و از این رو نه تنها برای نویسندگان بلکه برای عموم مردم سودمند می‌باشد. وقتی ما به نکات فنی آثار ادبی به مشکلات کار نویسندگان آگاه می‌شویم از نوشته آن‌ها بهتر و بیشتر لذت می‌بریم.»

مترجم مدعی است این کتاب را از میان هشت کتاب برجسته دیگر برگزیده و چون اشاراتی هم به داستان سرایی و افسانه و داستان فیلم هم می‌کند بنابراین می‌تواند در اختیار داستان نویسان و فیلم‌نامه نویسان هم قرار بگیرد و برای آنان نیز خواندنش فایده خواهد داشت. چنانچه تأثیر مطالعه آن را بسیار ژرف می‌داند و می‌نویسد: «پس از خواندن این کتاب شما دیگر از دیدن فیلم‌های مبتذل بازاری یا نمایشنامه‌های خودمانی [عامه پسند] لذت نخواهید برد و سعی خواهید کرد توجه خود را روی خصال و صفات ذاتی یا اکتسابی قهرمانان حوادث که از پیچیده‌ترین نکات هر اثر دراماتیک [نمایشی] است و علل روانی و معنوی بروز حوادث متمرکز سازید. این کتاب طریقه انتقاد صحیح را به ما می‌آموزد و علل ملال آور بودن فلان نمایش یا فلان فیلم را تا حدی به ما نشان می‌دهد.» (همان، 1).

بنابراین علاوه بر نویسندگان، افراد علاقه‌مند به نقد و تحلیل نیز می‌توانند از این کتاب سود و نفع لازم را ببرند چرا که در چارچوب تعاریف کلاسیک و ارسطویی یکی از کتاب‌های قابل بحث و اعتناست.

لاجوس اگری درباره اهمیت آفرینش در مقدمه کتابش یادآور می‌شود: «قدرت خلق کردن و آفریدن بدون استثناء در همه موجودات است. باید به هر کس فرصت داده شود که افکار و نیات خود را آشکار سازد. اگر بالزاک، موپاسان و او هنری خواندن و نوشتن را فرا نگرفته بودند شاید به جای این که نویسندگان بزرگی شوند دغلبازان و دروغ زنان خطرناکی آب درمی آمدند.» (همان، 6).

وی می‌افزاید: «هر موجودی نیازمند است که قوه خلاقه خود را به صورتی به کار بیندازد. شاید شما می‌ترسید از اینکه نداشتن تحصیلات عالی مانع توفیق شما در انجام کارهای بزرگ بشود. این فکر را از خود دور کنید. نویسندگان بزرگی چون شکسپیر و ایبسن و ژرژ برنارد شاو هیچکدام دانشگاه و دانشکده ندیده‌اند. پس نترسید و افکار و عقاید خود را بنویسید.» (همان).

چهار بخش مهم کتاب
اگری در چهار بخش اصلی و یک ضمیمه، کتابش را نوشته و تنطیم کرده و مترجم ایرانی، به آن یک نمایه اصطلاحات مهم به دو زبان فارسی و انگلیسی افزوده است. موضوع، شخص بازی و کشمکش مواد و ابزار و مصالح کار هر نویسنده ای است که با فراگرفتن آن‌ها از پس درشت نوشتن برمی آید. بخش چهارم کلیات است که در آن مواردی چون گفت‌وشنود، به موقع بودن نمایش نامه، ورود و خروج هنرپیشه، ملودرام، نبوغ، هنر چیست؟، فکر و اتدیشه را از کجا می‌توان گرفت؟ و نتیجه آمده است که مطالعه این بخش هم در تقویت و تکمیل نویسندگی و برداشتن ایهامات و یافتن پاسخ برای پرسش‌های اساسی لازم و کاربردی است.

او در بخش موضوع، به نقل تعاریفی از این اصطلاح می‌پردازد: «جان هاوارد لاسون می‌گوید: «نخستین اقدام، پیدا کردن فکر اصلی است.»

پروفسور براندر ماثیوز می‌نویسد:«هر نمایش نامه باید مفهوم به خصوص داشته باشد. مقصودش از کلمه «مفهوم» همان «موضوع» می‌باشد.

پروفسور جرج پی یرس بیکر از دومای کوچک نقل قول می‌کند و می‌گوید: «راه خود را نمی‌توانید انتخاب کنید مگر وقتی بدانید کجا می‌روید.» بدیهی است «هدف» راه را به ما نشان می‌دهد.»

اگری در ادامه موضوع چند نمایشنامه را بعد از یادآوری پیرنگ شان این گونه استنباط می‌کند: در رمئو و ژولیت موضوع این است: عاشق حقیقی از مرگ بیم و هراس ندارد. در شاه لیر: ایمان جاهلانه انسان را به هلاکت و نیستی سوق می‌دهد. در مکبث: جاه طلبی توام با شقاوت شخص را نابود می‌کند. در اتللو: آدم حسود خود و شخص مورد علاقه خود را نابود می‌کند.، در اشباح (اثر ایبسن): گناه پدران به گردن پسران است. در اینجا آیه ای از انجیل در طول متن تفسیر و به عنوان موضوع و فکر اساسی در نظر گرفته شده است.

اگری بر این باور است که هیچ فکر و عقیده و پیش آمدی را نمی‌توان برای نوشتن یک نمایشنامه مناسب و کافی دانست مگر وقتی موضوع مشخصی برای آن در نظر گرفته شود. وی تاکید می‌کند: پس ابتدا باید موضوع و هدف نمایشنامه را تعیین کرد. بنابراین به این تعریف از موضوع بسنده می‌کند: موضوع، همان انگیزه یا نیروی محرکی است که تمامی اعمال و رفتار ما به خاطر آن صورت می‌گیرد.

بخش دوم به شخص بازیگر یا کاراکتر اختصاص یافته است. به اعتقاد نویسنده، خواننده برای مطالعه این مساله به سه علم متکی است: علم وظائف الاعضا، علم الاجتماع و علم روان شناسی. در وظائف الاعضا؛ جنس (زن یا مرد)، سن، بلندی قامت و وزن، رنگ مو-چشم و پوست بدن، وضع بدن، ظاهر، نقص‌های جسمانی، و ژنتیک (آنچه از پدر و مادر از لحاظ جسمی ارث برده) مهم ارزیابی می‌شود. همچنین از لحاظ اجتماعی، طبقه، شغل، آموزش و پرورش، زندگی در خانه، مذهب، نژاد و ملیت، مقام اجتماعی، عقاید و بستگی‌های اجتماعی و تفریحات و سرگرمی‌ها مد نظر قرار می‌گیرد. به لحاظ روان شناسی، عقاید مربوط به روابط غریزی و مبانی اخلاقی او، مقصود و هدف شخصی و جاه طلبی او، شکست‌ها و نوامیدی ها و حرمان‌های او، تلقی‌اش از زندگی، بیماری‌های روحی، خودبین است یا به دیگران توجه می‌کند، استعداد و توانایی او، صفات و خصایل او، و خصوصیات شخصی و فردی اهمیت پیدا می‌کند.

همچنین در این بخش مسائلی مانند محیط، طریق بحث و جدل، رشد و نمو شخص بازی، قدرت و اراده شخص بازی، داستان یا شخص بازی کدام یک مهم تر است، چگونه اشخاص بازی نقش خود را طرح می-کنند، مهم‌ترین اشخاص بازی یا شخص محور، شخص مخالف، هم آهنگی، اجتماع ضدین یا وحدت اضداد مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

در بخش سوم که به کشمکش اختصاص یافته این موارد مورد مطالعه هستند: مبدأ فعل، علت و معلوم، کشمکش ساکن، کشمکش با جهش، کشمکش تصاعدی، حرکت، کشمکش پیش بینی شده، نقطه شروع، دگرگونی یا تحول، بحران و شدت یا نقطه اوج و نتیجه. اگری مثال روشنی می‌آورد تا مفهوم کشمکش را جا بیندازد: «اجداد ما که در غارها زندگی می‌کردند هرگاه که برای تحصیل زاد و قوت خود مصمم می‌شدند؛ خود را با دشمن محسوسی مواجه می‌دیدند که عبارت بود از یک حیوان عظیم‌الجثه که غذای آن‌ها را تشکیل می‌داد. دعوا از همین جا آغاز می‌گردید. حیات خودشان را در معرض خطر می‌گذاشتند و جنگی شروع می‌شد که در آن هر دو برای جان خود می‌کوشیدند. این را قیام یا طغیان تدریجی می‌نامیم. چون دعوا از ابتدا شروع می‌شود و به بحران می‌رسد و به نتیجه ختم می‌شود.» (همان، 171).

درباره کتاب
فن نمایشنامه نویسی برای چاپ اول در اواسط دهه 30 خورشیدی توسط انتشارات نگاه به بازار کتاب آمد و بعد از گذشت حدود سه دهه در سال 1364 توسط همین ناشر مجددان در 3300 نسخه و به قیمت 700 ریال چاپ شده است. این کتاب بارها پس از این تجدید چاپ شده و همچنان یکی از منابع ضروری برای شناخت نمایشنامه به عنوان یکی از عناصر پایه ای در هنر تئاتر است.

دکتر فروغ از اولین استادان و مؤسس دانشکده هنرهای دراماتیک (سینما-تئاتر فعلی) است بنابراین به ضرورت آموزش فن نمایشنامه نویسی و اقتضای زمان که چنین هنری، کارکردی خاص یافته، این کتاب را در اختیار اهلش قرار داده است.